Qrim faunasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Qrim yer qoʻngʻizi Qrimga xos.
Chigirtka Isofia crimeanum Qrimning janubiy qirgʻogʻida yashovchi endemik tur hisoblanadi.
Lindholm kaltakesagi faqat Qrimga xos.

Qrim faunasi Kavkaz, Bolqon va Ukraina faunalaridan yuqori darajada izolyatsiya qilingan noyob turlar majmuasi sanaladi. Qrimda koʻplab endemik turlarni uchratish mumkin.

Fauna tarkibi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Umurtqali hayvonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qrim yarim orolida chuchuk suv baliqlarining 31 turi[1], dengiz baliqlarining 116 tur[2], amfibiyalarning 6 turi, sudralib yuruvchilarning 14 turi, sutemizuvchilarning 53 turi[3], 336 ta qush turlari (jumladan, 283 ta oʻtroq qush)[4]. Endemik tur Lindholm kaltakesagidir, u faqat togʻli hududlarda va yarim orolning janubiy qirgʻogʻida uchraydi[5].

Umurtqasizlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qrimda umurtqasiz hayvonlarning 10 mingdan ortiq turlari qayd etilgan, shu jumladan ninachilarning 60 turi[6], 3000 ga yaqin qoʻngʻiz turlari[7], 700 dan ortiq qandalalar[7], toʻgʻriqanotlarning 100 dan ortiq turlari, 5 ta beshiktevratar, 8 ta tarakanlar, 7 ta teri qanotlilar[8][9], kapalaklarning 2200 dan ortiq turlari yashaydi. Qon soʻruvchi chivinlarning 40 turi[10], 190 turi va 55 turi hoverflies [11] [12], oʻrgimchaklarning 500 dan ortiq turlari [13], quruqlikdagi mollyuskalarning 110 dan ortiq turlari (shundan 19 turi endemik) mavjud[14]. Oyoq dumlilarga Arrhopalites karabiensis, Pygmarrhopalites tauricus kiradi.

Pardaqanotlilar turkumiga mansub quyidagi oilalar uchraydi. Masalan: chumolilarning 86 turi (Janubiy Qrimda 70 dan ortiq; 3 endemik — Chalepoxenus tauricus, Strongylognathus arnoldii, Plagiolepis karawajewi)[15][16][17], arilarning 50 turi, asalarilarning 100 dan ortiq turi[18], tukli arilarning 24 turi va boshqalar[19].


Ukraina Qizil kitobiga kiritilgan 228 turdagi hasharotlardan 195 tasi (2009) Qrimda yashaydi (faqat Qrimda 45 tur)[20].

Noyob va yoʻqolib ketgan turlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarixiy davrlarda yirik sutemizuvchilar faunasining aksariyat vakillari gʻoyib boʻldi. XIV asrda qulon, XVII asrda ayiq, XIX asrda tarpan, XX asr boshlarida saygʻoq yoʻqolib ketdi. Oʻrmon mushugining oxirgi topilmasi IV asrga toʻgʻri keladi. XIX asrning oxirigacha Qrimda boʻrilar keng tarqalgan edi. Biroq, Qrim davlat oʻrmon xoʻjaligi va ovchilik qoʻmitasi matbuot xizmatining rasmiy maʼlumotlariga koʻra, oxirgi Qrim boʻrisi 1922-yilda Chatir-Dagʻning sharqiy yonbagʻirlarida oʻldirilgan. 2000-yillarda Qrimda boʻrilar koʻpaygan. 2012-yil aprel oyida Krasnogvardeiskiy tumanidagi Pyatihatka va Kurgannoye qishloqlarida quturgan boʻrining hujumi natijasida toʻrt kishi jarohat olgan[21].

Iqlimlashgan turlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muvaffaqiyatli iqlimlashtirilgan turlarga Yevropa muflonlari kiradi[22], 1913-yildan beri yarim orolning togʻlarida bu turga mansub [23] 387 dona hayvon bor[24].

Qayta iqlimlashtirilgan turlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

XX asrning boshlarida Qrimda toʻngʻiz deyarli yoʻq boʻlib ketdi. Biroq, 1957-yilda Ukraina SSRning Chernigov viloyati va RSFSRning Uzoq Sharqidagi yovvoyi toʻngʻizlar togʻli Qrimga olib kelindi. Oʻshandan beri ularning avlodlari yaxshi moslashdi va yarim orolning togʻ etaklarida tarqaldi[25].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Рыбы пресных водоемов. 
  2. Морские рыбы Крымского полуострова. 
  3. L.Zgurovskaya „Krim. Rasskazi o rasteniyax i jivotnix“, Simferopol: „Biznes-inform“, 1996 // str 105
  4. Птицы Крымского полуострова. 
  5. Kukushkin O., Ermakov O., Gherghel I. et al. (2021). The mitochondrial phylogeography of the Crimean endemic lizard Darevskia lindholmi (Sauria, Lacertidae): Hidden diversity in an isolated mountain system. Vertebrate Zoology 71: 559-576
  6. Khrokalo L., Prokopov. G. Review of the Odonata of Crimea (Ukraine) // IDF-Report. — Zerf: International Dragonfly Fund e. V., 2009. — 20. — P. 1-32
  7. 7,0 7,1 Arnoldi L. V., Kirichenko A. N. Gorniy Krim. Nasekomie. — V kn.: Jivotniy mir SSSR. — M.-L.: Izd-vo AN SSSR, 1958. — s. 79-87.
  8. Bey-Bienko G. Ya. Pryamokrilie i kojistokrilie. Sistematicheskiy obzor jivotnix Krima — V kn.: Jivotniy mir SSSR. — M.-L.: Izd-vo AN SSSR, 1958. — s. 131—115
  9. Medvedev S. I. O proisxojdenii fauni Krima na osnovanii izucheniya nasekomix. — Энтомологическое обозрение, 1960, T. 39, vip. I, s. 34-51
  10. Разумейко В. Н., Громенко В. М., Ивашов А. В. К оценке биоразнообразия кровососущих комаров (Diptera: Culicidae) Крымского полуострова // Экосистемы, их оптимизация и охрана : Журнал. — Симферополь: Таврический национальный университет, 2014. — Andoza:Бсокр. — P. 121-124. — ISSN 2078-967X. Архивировано 13 sentyabr 2016 года.
  11. Popov G. V. (1997). Sostoyanie izuchennosti mux-jurchalok (Diptera, Syrphidae) Krima. // Izv. Xarkov. entomol. ob-va. — 1997.— T. 5, vip. 2. — S. 29-–38.
  12. Popov G. V. (2003). Muxi-dzyurchalki (Diptera, Syrphidae) Krimskogo pіvostrova (fauna, areali, bіotopіchniy rozpodіl, oxorona). Avtoref. kand biol. n. — Kiїv,— 2003:1-20.
  13. Kovblyuk N. M. Neizuchennost paukov (Arachnida, Aranei) v zapovednikax Krima. V kn.: Zapovedniki Krima — 2007. Materiali IV mejdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konf. (2 noyabrya 2007 g., Simferopol). — Ch. 2. Zoologiya. — Simferopol, 2007.
  14. Леонов С. В. Наземные моллюски (Mollusca; Gastropoda) Крыма: список видов // Экосистемы, их оптимизация и охрана : Журнал. — Симферополь: Таврический национальный университет, 2009. — Andoza:Бсокр. — P. 14-19. — ISSN 2078-967X. Архивировано 4 mart 2016 года.
  15. Radchenko A. G., Maliy Ye. N. Zoogeograficheskaya xarakteristika mirmekofauni Krima // Ekologiya i taksonomiya nasekomix Ukraini: Sb. nauch. tr. Kiev — Odessa, 1990. S. 105—113.
  16. Maliy Ye. N. (1984). Fauna i ekologiya muravyov Krima. — Diss. na soisk. kand. biol. n.- Simferopol. S. 1-240.
  17. Kravchenko M. I. Chislennost gnyozd muravyov-dendrobiontov v razlichnix tipax lesa Kavkaza i Krima. — V kn.: Muravi i zaщita lesa: Tez.dokl. VI Vses. mirmekologicheskogo simpoziuma, Tartu, 1979, s. 55-58.
  18. Popov V. V. Pereponchatokrilie. Sistematicheskiy obzor jivotnix Krima. — V kn.: Jivotniy mir SSSR. — M.-L.: Izd-vo AN SSSR, 1958. — s. 100—115
  19. Konovalova І. B. (2008). Yekologo-faunіstichniy oglyad djmelіv rodu Bombus Latr. (Hymenoptera: Apidae) Krimu. // Izvestiya Xarkovskogo entomologicheskogo obщestva 2007 (2008), tom XV, vipusk 1-2. S. 131—136. ISSN 1726-8028
  20. Радченко В. Г., Иванов С. П., Филатов М. А., Фатерыга А. В. «Краснокнижные» виды пчёл семейства мегахилид (Hymenoptera, Megachilidae) на карте Крыма // Экосистемы, их оптимизация и охрана : Журнал. — Симферополь: Таврический национальный университет, 2009. — Andoza:Бсокр. — P. 165-179. — ISSN 2078-967X. Архивировано 4 mart 2016 года.
  21. „Новости NEWSru.com :: В Крыму ждут нашествия волков — в заповеднике предложили ввести лимиты на отстрел“. 2014-yil 12-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 9-noyabr.
  22. „Муфлон“. 2014-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 9-noyabr.
  23. „Европейский муфлон в крымских заповедных лесах“. 2014-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 9-noyabr.
  24. „СТОЛЕТНИЕ КРЫМЧАНЕ | Krimskiy Prirodniy Zapovednik“. 2014-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 9-noyabr.
  25. „Опасна ли встреча с кабаном в Крымских горах“. 2014-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 9-noyabr.