Qirol kobra

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Qirol kobra
Biologik klassifikatsiya
Olam: Hayvonlar
Urugʻ: Ophiophagus
  Distribution of the king cobra
  Distribution of the king cobra


Qirol kobra(Ophiophagus hannah) — Janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyodagi junglilarga xos boʻlgan elapidlarning zaharli ilon turi. Ophiophagus jinsining yagona aʼzosi boʻlib, u boshqa kobralardan ajralib turadi, ayniqsa kattaligi va boʻyin naqshlari bilan. Qirol kobra dunyodagi eng uzun zaharli ilon boʻlib, oʻrtacha uzunligi 3,18 dan 4 m gacha (10,4 dan 13,1 futgacha),[1] maksimal uzunligi 5,85 m (19,2 fut) ga yetadi. Uning teri rangi yashash joylari boʻylab oq chiziqlar bilan qora rangdan toʻliq jigarrang kulranggacha oʻzgarib turadi. U asosan boshqa ilonlarni, shu jumladan oʻz turlarini ovlaydi. Boshqa ilonlardan farqli oʻlaroq, u kamdan-kam hollarda boshqa umurtqali hayvonlarni, masalan, kemiruvchilar va kaltakesaklarni ovlaydi.

Aksariyat kobralar va mambalar singari, qirol kobrasining tahdid koʻrinishida boʻyin qopqogʻini yoyish, boshini tik koʻtarish, puflash va past shovqin chiqarish kabi signal beradi. Oʻzining dahshatli obroʻsiga qaramay, qirol kobra iloji boricha odamlar bilan toʻqnashuvdan qochadi. Biroq, qoʻzgʻatilganda, u uzoq masofadan nishonga va yerdan ancha yuqori zarba berishga qodir. Tishlash va orqaga chekinishdan koʻra, u tishlashni davom ettirishi va koʻp miqdorda zaharni yuborishi mumkin, bunda shoshilinch tibbiy yordam berilmasa inson oʻlimiga sabab boʻladi.

Hindistonning milliy sudraluvchisi sifatida[2] bu tur Hindiston, Bangladesh, Shri-Lanka va Myanma mifologiyasi va xalq anʼanalarida muhim oʻrin tutadi.[3][4] Yashash joyini yoʻq qilish tahdidi ostida boʻlgan qirol kobra 2010-yildan beri IUCN Qizil roʻyxatida zaiflar roʻyxatiga kiritilgan.

Taksonomiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirol kobra, ayniqsa, qadimgi adabiyotlarda „hamadryad“ umumiy nomi bilan ham ataladi. Hamadryas xanna daniyalik tabiatshunos Teodor Edvard Kantor tomonidan 1836-yilda qoʻllanilgan ilmiy ism boʻlib, u toʻrtta qirol kobra namunasini tasvirlab bergan, uchtasi Sundarbanda va bittasi Kalkutta yaqinida.[5] Naja bungarus 1837-yilda Yavadan qirol kobra zoologik namunasini tasvirlagan Hermann Shlegel tomonidan taklif qilingan.[6] 1838-yilda Kantor qirol kobrasi uchun Hamadryas ofhiophagus nomini taklif qildi va uning Naja va Bungarus avlodlari oʻrtasida oraliq tish xususiyatlariga ega ekanligini tushuntirdi.[7] Uolter Elliot tomonidan 1840-yilda taklif qilingan Naia vittata savatda suzib yurgan Chennay yaqinida offshorda tutilgan qirol kobrasi edi.[8] 1858-yilda Albert Gyunter tomonidan taklif qilingan Hamadryas elaps Filippin va Borneodagi qirol kobra namunalari edi. Gyunter N. bungarusni ham, N. vittatani ham turli H. elaps deb hisoblagan.[9] Ophiophag jinsi Gyunter tomonidan 1864-yilda taklif qilingan.[10] Bu nom ilonlarni eyishga moyilligidan olingan.[11]

1882-yilda Aleksandr Villem Mishel van Xasselt tomonidan taklif qilingan Naja ingens Sumatra shimolidagi Tebing Tinggi yaqinida qoʻlga olingan qirol kobrasi edi.[12]

Ophiophagus hannah 1945-yilda Charlz Mitchil Bogert tomonidan qirol kobrasining haqiqiy nomi sifatida qabul qilingan va u Naja turlaridan sezilarli darajada farq qilishini taʼkidlagan.[13] Sitokrom b[14] yordamida genetik tahlil va multigen tahlili shuni koʻrsatdiki, qirol kobrasi Naja kobralarini emas, balki mambalarni keltirib chiqaradigan genetik naslning dastlabki novdasi boʻlgan.[15]

Mitoxondriyal DNKning filogenetik tahlili shuni koʻrsatdiki, janubiy Tailanddagi Surattani va Nakxon Si Thammarat provintsiyalaridagi namunalar shimoliy Tailanddan, janubiy Xitoydagi Myanma va Guangdong namunalaridan bir-biridan chuqur farq qiluvchi toʻdani tashkil qiladi.[16]

Zaxari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Scales of the king cobra

Qirol kobraning zahari sitotoksinlar va neyrotoksinlardan, jumladan alfa-neyrotoksinlar va uch barmoqli toksinlardan iborat.[17] Boshqa komponentlar kardiotoksik taʼsirga ega.[52] Uning zahari postorbital zaharli bezlar deb ataladigan anatomik bezlarda ishlab chiqariladi.[18]

Bir tishlashda quruq vaznda 420 mg gacha (umumiy 400-600 mg) zaharni yuborishi mumkin, sichqonlarda LD50 toksikligi 1,28 mg/kg vena ichiga yuborish orqali, teri ostiga 1,5-1,7 mg/kg. inʼektsiya va intraperitoneal inʼektsiya orqali 1,644 mg/kg. Tadqiqot maqsadida sogʻish orqali 1 g gacha zahar olingan.[19]

Toksinlar jabrlanuvchining markaziy asab tizimiga taʼsir qiladi, natijada kuchli ogʻriq, koʻrishning xiralashishi, bosh aylanishi, uyquchanlik va oxir-oqibat falaj boʻladi. Agar zaharlanish jiddiy boʻlsa, u yurak-qon tomir kollapsiga oʻtadi va jabrlanuvchi komaga tushadi. Tez orada oʻlim nafas etishmovchiligi tufayli sodir boʻladi. Jabrlangan odam zaharlanishdan keyin 30 daqiqa ichida oʻlishi mumkin. Zaharning oqsil komponenti boʻlgan Ohanin sut emizuvchilarda gipolokomotsiya va giperalgeziyani keltirib chiqaradi.[20] Semptomlarning rivojlanishini qaytarish uchun koʻp miqdorda antivenom kerak boʻlishi mumkin.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Mehrtens, J. „King Cobra, Hamadryad (Ophiophagus hannah)“,. Dunyoda ilonlarning yashashi. New York: Sterling, 1987 — 263– bet. ISBN 0-8069-6461-8. 
  2. ↑ „Qirol kobra – Hindistonning milliy sudralib yuruvchisi“. indiamapped.
  3. ↑ Minton, S.A. Jr. and M.R. Minton. Zaharli sudralib yuruvchilar. New York: Charles Scribner's Sons, 1980. ISBN 9780684166261. 
  4. ↑ Platt, S.G.; Ko, W.K. and Rainwater, T.R. (2012). „Myanma(Burma) Kobralari haqida“. Chicago Herpetological Society. 47-jild, № 2. 17–20-bet.{{cite magazine}}: CS1 maint: multiple names: authors list ()
  5. ↑ Cantor, T. E. (1836). „Tishlari va yuqori tishlari bilan tasvirlanmagan qalpoqli ilonning eskizi“. Asiatic Researches. 19-jild. 87–93-bet.
  6. ↑ Schlegel, H. „Le Naja Bongare. N. bungarus“,. Essai sur la physionomie des serpens. Amsterdam: Schonekat, 1837 — 476 bet. 
  7. ↑ Cantor, T. E. (1838). „Zaharli tishlari va jag' tishlari bo'lgan qalpoqli ilon turkumi Hamadryas haqida xabar“. Proceedings of the Zoological Society of London. 6-jild. 72–75-bet.
  8. ↑ Elliot, W. (1840). „Naga yoki Kobraning yangi turlarining tavsifi“. Madras Journal of Literature and Science. 11-jild. 39–41-bet.
  9. ↑ Günther, A.. Britaniya muzeyi kollektsiyasidagi kolubrin ilonlari katalogi. London: Printed by order of the Trustees, 1858 — 219 bet. 
  10. ↑ Günther, A. C. L. G. „Ophiophagus, Gthr.“,. Hindiston sudralib yuruvchilari. London: Ray Society, 1864 — 340–342 bet. 
  11. ↑ O'Shea, M.. Dunyoning zaharli ilonlari. New Jersey, USA: Princeton University Press, 2005 — 96–97 bet. ISBN 978-0-691-12436-0. 
  12. ↑ Van Hasselt, A. W. M. (1882). „Naja mahluqi“. Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen. 2. 17-jild. 140–143-bet.
  13. ↑ Bogert, C. M. (1945). „Hamadriyas Qirol Kobra uchun ov“. Copeia. 1945-jild, № 1. 47-bet. doi:10.2307/1438180. JSTOR 1438180.
  14. ↑ Slowinski, J. B.; Keogh, J. S. (2000). „Sitokrom b mtDNK ketma-ketligiga asoslangan elapid ilonlarning filogenetik aloqalari“ (PDF). Molecular Phylogenetics and Evolution. 15-jild, № 1. 157–164-bet. doi:10.1006/mpev.1999.0725. PMID 10764543.
  15. ↑ Figueroa, A.; McKelvy, A. D.; Grismer, L. L.; Bell, C. D.; Lailvaux, S. P. (2016). „Yangi kolubrid subfamiliyasi va jinsi tavsifi bilan mavjud bo'lgan ilonlarning tur darajasidagi filogeniyasi“. PLOS ONE. 11-jild, № 9. e0161070-bet. Bibcode:2016PLoSO..1161070F. doi:10.1371/journal.pone.0161070. PMC 5014348. PMID 27603205.
  16. ↑ Suntrarachun, S.; Chanhome, L.; Sumontha, M. (2014). „Tailandda mitoxondrial DNK ketma-ketligiga asoslangan Ophiophagus hannah qirol kobrasining filogenetik tahlili“. Asian Biomedicine. 8-jild, № 2. 269–274-bet. doi:10.5372/1905-7415.0802.289.
  17. ↑ Chang, L.-S.; Liou, J.-C.; Lin, S.-R.; Huang, H.-B. (2002). „"Ophiophagus hannah"(qirol kobra) zahridan neyrotoksinni tozalash va tavsiflash“. Biochemical and Biophysical Research Communications. 294-jild, № 3. 574–578-bet. doi:10.1016/S0006-291X(02)00518-1. PMID 12056805.
  18. ↑ Vonk, Freek J.; Casewell, Nicholas R.; Henkel, Christiaan V.; Heimberg, Alysha M.; Jansen, Hans J.; McCleary, Ryan J. R.; Kerkkamp, Harald M. E.; Vos, Rutger A.; Guerreiro, Isabel; Calvete, Juan J.; Wüster, Wolfgang (2013-12-17). „Qirol kobra genomi ilon zahari tizimidagi dinamik gen evolyutsiyasi va moslashuvini ochib beradi“. Proceedings of the National Academy of Sciences (inglizcha). 110-jild, № 51. 20651–20656-bet. Bibcode:2013PNAS..11020651V. doi:10.1073/pnas.1314702110. ISSN 0027-8424. PMC 3870661. PMID 24297900.
  19. ↑ Tan, Choo Hock; Tan, Kae Yi; Fung, Shin Yee; Tan, Nget Hong (2015-09-10). „Malayziya qirol kobrasining (Ophiophagus hannah) zahar bezlari transkriptomasi va zahar proteomi“. BMC Genomics. 16-jild, № 1. 687-bet. doi:10.1186/s12864-015-1828-2. ISSN 1471-2164. PMC 4566206. PMID 26358635.
  20. ↑ Pung, Y. F.; Kumar, S. V.; Rajagopalan, N.; Fry, B. G.; Kumar, P. P.; Kini, R. M. (2006). „Ohanin, qirol kobra zaharidan olingan yangi protein: uning DNK va genomik tashkiloti“. Gene. 371-jild, № 2. 246–256-bet. doi:10.1016/j.gene.2005.12.002. PMID 16472942.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Wikimedia Commonsda Qirol kobra mavzusiga oid fayllar bor. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qirol_kobra&oldid=3153516" dan olindi