Qirgʻizistonda Islom
Qirgʻizistonda islom Qirg'iziston Respublikasi aholisi orasida eng keng tarqalgan dinlardan biri hisoblanadi. Yetakchi yoʻnalish hanafiy mazhabidagi sunniylikdir. Qirgʻizistonda XX asrning ikkinchi yarmidagi etnodemografik jarayonlar respublika aholisi hayotida islom dinining oʻrni va ahamiyatining oshishiga olib keldi. 1960-yilda respublika aholisining yarmidan kamrogʻi islom diniga eʼtiqod qilgan boʻlsa, Osiyo xalqlari orasida nisbatan tabiiy oʻsishning nisbatan yuqoriligi va Qirgʻizistondan yevropalik aholining koʻchib ketishi tufayli musulmonlar ulushi hozirda 90 foizga yaqinlashmoqda.
Islom diniga anʼanaviy ravishda mahalliy qirgʻizlar, oʻzbeklar, qozoqlar, tatarlar va boshqalar eʼtiqod qiladi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Islomning hozirgi Qirgʻiziston hududiga kirib kelishi bir necha asrlar davomida sodir boʻlgan. Abbosiylar islom dinini yoyish maqsadida 751-yilda Talas vodiysiga, 751-yil iyulda Talas daryosi boʻyida (taxminan hozirgi Qozogʻiston va Qirgʻizistonning chegaradosh viloyatlarida) Abbosiylar imperiyasi qoʻshinlari bilan Atlax shahri yaqiniga yetib kelishgan, bir tomondan Qarluq xoqonligi, ikkinchi tomondan Markaziy Osiyoni nazorat qilish uchun Tan Xitoy qoʻshini shay turgan. Jang natijasi abbosiylarning qarluqlar ustidan gʻalabasi boʻlib, bu Movarounnahr va Oʻrta Osiyoda islom dinining tarqalishining boshlanishi boʻldi. Dastavval islom oʻlka hukmdorlari va zodagonlari orasida, taxminan X asr oxirida yoyildi. Moʻgʻul xonligi kengaygani sari islom dinining tarqalishi sekinlashdi. Ammo islom keyingi asrlarda ham tarqalishda davom etdi. XIX asrda qirgʻizlarning taʼlim-tarbiyasida „sargardon mullalar“ katta rol oʻynagan, rasmiy maʼlumotlarga koʻra, 1883-yilda Yettisuv viloyatida 3299 nafar oʻgʻil va 579 nafar qiz oʻqigan (asosan qirgʻizlar boʻlgan)[1].
Sovet davrida islom dinining mavqei ancha zaiflashdi va 1991-yilda respublikada 40 dan kam masjid bor edi[2]. Ayni paytda Qirgʻiziston aholisining asosiy qismi (80 % dan ortigʻi) oʻzini musulmon deb hisoblaydi va hech boʻlmaganda maʼlum darajada marosimlarga rioya qiladi. Masalan, sunnat qilish marosimini barcha qirgʻizlar bajaradi, musulmon urf-odatlariga koʻra qirgʻizlarning deyarli barchasi dafn etilgan. 1990-yillarning oʻrtalarida Qirgʻizistonda 1000 ga yaqin masjidlar, 2011-yilda esa 2000 ga yaqin masjidlar, shu jumladan namozxonalar faoliyat koʻrsatgan[3]. Qirgʻizistonning Din ishlari boʻyicha davlat komissiyasida 1700 dan ortiq masjidlar rasmiy roʻyxatga olingan, 9 ta islom universiteti mavjud boʻlib, ularda taʼlim asosan xorijiy musulmon davlatlari (Turkiya, Saudiya Arabistoni va boshqalar) tomonidan moliyalashtiriladi. Mamlakatda 60 ga yaqin madrasa va deyarli bir xil miqdordagi islom markazlari, jamoat fondlari va turli birlashmalar mavjud[4]. Yuqori tabiiy oʻsish natijasida hozirda respublikaning hamma joyida musulmon diniga eʼtiqod qiluvchilar soni koʻpaydi. Bu, ayniqsa, yaqin vaqtgacha musulmonlar juda kam boʻlgan mintaqalar uchun toʻgʻri keladi (Bishkek, Chuy viloyati). Qishloqlarda, shuningdek, viloyat shaharlari koʻchalarida anʼanaviy musulmon kiyimidagi ayollarni tobora koʻproq koʻrish mumkin. Shuningdek, Qirgʻizistonning bir qator fuqarolari xorijdagi musulmon muassasalarida tahsil olmoqda: 2009—2010-yillarda Turkiyada 209, Misrda 300, Pokistonda 90 kishi tahsil olgan[5]. Shuningdek, Oʻsh davlat universitetida (1993-yildan), Qirgʻiziston davlat universitetida (2008-yildan), Qirgʻiziston texnika universitetida (2011-yildan) davlat standartlari boʻyicha ilohiyotshunoslar tayyorlanadi[5].
Masjidlar soni[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Masjidlar soni[6] | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 2009-yil | 2010-yil | 2011-yil | 2012-yil | ||
| 1973-yil | 2143 | 2181 | 2200 | ||
Mojarolar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qirgʻiziston islom ruhoniylari mamlakatdagi siyosiy notinchlikka munosabat bildirmoqda. 2010-yildagi Qirgʻizistondagi inqilob Respublika musulmonlari diniy boshqarmasining birinchi rahbari Muratali Jumanov, keyin esa uning oʻrinbosari Abdyshukur Narmatovning isteʼfosiga sabab boʻlgan. A. Narmatov oʻrniga kelgan S. Kuliyev kuch bilan agʻdarildi: 2010-yil 6-iyun kuni Qirgʻiziston musulmonlari diniy boshqarmasi binosiga qoziylar majlisi oldidan muftiylikdan ketishni talab qilib 15 kishi kelgan. Keyin S. Kuliyev olib ketildi va muftiy vazifasini bajaruvchi lavozimidan isteʼfoga chiqish toʻgʻrisida ariza yozmaguncha qoʻyib yuborilmadi. Natijada muftiylikka ilk bor muftiylik asosida Chubak Jalilov saylandi[7].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Sumarokova O. L. Narodniy islam kak osnova kulturnix i prosvetitelskix traditsiy na territorii Kirgizii na rubeje XIX—XX vekov // Vestnik Kirgizsko-Rossiyskogo slavyanskogo universiteta. — 2013. — T. 13. — № 9. — S. 64
- ↑ „РЕЛИГИЯ В ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКОЙ ЖИЗНИ КИРГИЗИИ — тема научной статьи по религии и атеизму, читайте бесплатно текст научно-исследовательской работы в электронной библиоте…“.
- ↑ „Multimedia — DW-WORLD.DE“. 3-mart 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-iyul 2022-yil.
- ↑ V Kirgizii stremitelno rasprostranyaetsya islam | Kirgiziya | Deutsche Welle | 23.02.2011
- ↑ 5,0 5,1 Rustemova A. B. Rol religii v razvitii sovremennoy Kirgizii // Vestnik Moskovskogo gosudarstvennogo lingvisticheskogo universiteta. — 2013. — № 23 (683). — S. 173
- ↑ Асель Шабданова. „Мечети в Кыргызстане“. Вечерний Бишкек (18-iyun 2012-yil).
- ↑ Dyushenbiev S. U. Islam v sovremennom Kirgizstane: sostoyanie i problemi // Religiovedenie. — 2011. — № 3. — S. 122