Kontent qismiga oʻtish

Optik illyuziya

Vikipediya, erkin ensiklopediya

 

Gregorining illyuziyalarni turkumlashi. [1]
Ushbu animatsiyada Mach bantlari bir-biriga tegishi bilanoq, bir oz farq qiluvchi kulrang soyalarning qirralari orasidagi kontrastni oshirib yuboradi.

Vizual idrok etishda optik illyuziya (vizual illyuziya [2] deb ham ataladi) vizual tizim tomonidan yuzaga keladigan va haqiqatdan farqli koʻrinadigan vizual idrok bilan tavsiflangan illyuziyadir . Illuziyalar juda xilma-xil boʻladi; ularning turkumlanishi qiyin, chunki asosiy sabab koʻpincha aniq emas [3], lekin Richard Gregori tomonidan taklif qilingan tasnif [1] [4] yoʻnalish sifatida foydalidir. Shunga koʻra, uchta asosiy sinf mavjud: jismoniy, fiziologik va kognitiv illyuziyalar va har bir sinfda toʻrt xil: noaniqliklar, buzilishlar, paradokslar va fantastika. [4] Jismoniy buzilishning klassik misoli suvga yarmi botirilgan tayoqning aniq egilishi boʻlishi mumkin; fiziologik paradoksga misol sifatida harakatdan keyingi taʼsir koʻrsatish mumkin (bu yerda harakatga qaramay, pozitsiya oʻzgarishsiz qoladi). [4] Fiziologik fantastikaga misol keyingi tasvirdir . [4] Uchta tipik kognitiv buzilishlar – Ponzo, Poggendorff va Myuller-Lyer illyuziyasi. [4] Jismoniy illyuziyalar jismoniy muhitdan, masalan, suvning optik xususiyatlaridan kelib chiqadi. [4] Fiziologik illyuziyalar koʻz yoki koʻrish yoʻlida paydo boʻladi, masalan, maʼlum bir retseptor turining haddan tashqari stimulyatsiyasi taʼsiridan.

Patologik koʻrish illyuziyalari koʻrishning fiziologik mexanizmlaridagi patologik oʻzgarishlardan kelib chiqadi, bu illyuziyalarning yuqorida koʻrsatilgan turlarini keltirib chiqaradi; ular, masalan, vizual gallyutsinasyonlar ostida muhokama qilinadigan illyuziyadir.

Optik illyuziyalar, shuningdek, vizual idrok etishni oʻz ichiga olgan koʻp sensorli illyuziyalar, shuningdek, baʼzi psixologik kasalliklarni, shu jumladan fantom oyoq sindromi [5] va shizofreniyani kuzatish va reabilitatsiya qilishda qoʻllanilishi mumkin deb hisoblaydi. [6]

Jismoniy vizual illyuziyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jismoniy vizual illyuziya uchun tanish hodisa va misol uchun qarasak, togʻlar namligi past boʻlgan ochiq havoda (Fohn) ularga qaraganda ancha yaqinroq koʻrinishidir. Buning sababi shundaki, tuman chuqurlikni idrok etish uchun belgi boʻlib, [7] uzoqdagi obyektlarning masofasini bildiradi (Havo nuqtai nazari).

Jismoniy illyuziyaning klassik misoli suvga yarim botirilgan tayoqning egilgan koʻrinishidir. Bu hodisa Ptolemey tomonidan muhokama qilingan (tax. 150) [8] va koʻpincha illyuziya uchun prototip namunasi boʻlgani uchun keng tarqalgan.

Fiziologik vizual illyuziyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yorqin yorugʻlikdan keyingi tasvirlar [9] yoki haddan tashqari uzunroq oʻzgaruvchan naqshlarning moslashuvchi stimullari (kontingent idrok etuvchi taʼsir) kabi fiziologik illyuziyalar haddan tashqari stimulyatsiyaning koʻz yoki miyaga taʼsiri yoki kontekstli yoki raqobatdosh stimullar bilan oʻzaro taʼsiri deb taxmin qilinadigan boʻlsa bu stimullar oʻz ichiga taqsimlanadi, maʼlum bir tur – yorqinlik, ranglar, joylashuv, kafel, harxil oʻlcham, harakat va boshqalar. Nazariya shundan iboratki, qoʻzgʻatuvchi vizual ishlov berishning dastlabki bosqichlarida oʻzining individual ajratilgan neyron yoʻlini kuzatib boradi va udagi intensiv yoki takroriy faoliyat yoki faol qoʻshni kanallar bilan oʻzaro taʼsir idrokni oʻzgartiradigan fiziologik muvozanatni keltirib chiqaradi.

Hermann grid illyuziyasi va Mach diapazonlari koʻpincha biologik yondashuv yordamida tushuntiriladigan ikkita illyuziyadir . Yorugʻlik va qorongʻi joylardan kelgan retinaning retseptorlari signallari bir-biri bilan raqobatlashadigan lateral inhibisyon, nima uchun biz Mach diapazonlarini koʻrishda ranglar farqining chetida yuqori yorqinlik chiziqlarini koʻrishimizni tushuntirish uchun ishlatilgan. Retseptor faollashgandan soʻng u qoʻshni retseptorlarni inhibe qiladi. Ushbu inhibisyon kontrast hosil qiladi, qirralarni taʼkidlaydi. Hermann grid illyuziyasida periferik joylarda chorrahalarda paydo boʻladigan kulrang dogʻlar koʻpincha kattaroq retseptiv maydonlarda atrof-muhit tomonidan lateral inhibisyon tufayli yuzaga keladi. [10] Biroq, Hermann grid illyuziyasining tushuntirishi sifatida lateral inhibisyon rad etildi . [11] [12] [13] [14] [15] Optik illyuziyalarga nisbatan soʻnggi empirik yondashuvlar lateral inhibisyonga asoslangan nazariyalar kurashgan optik hodisalarni tushuntirishda muvaffaqiyat qozondi, chunki bu hodisalarni vizual koʻz orqali qarasa boʻldi. [16]

Kognitiv illyuziyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
„Organ oʻyinchisi“ – Neptunning Grotto stalaktit gʻoridagi Pareidoliya fenomeni (Algero, Sardiniya)

Kognitiv illyuziyalar dunyo haqidagi taxminlar bilan oʻzaro taʼsir qilish natijasida paydo boʻlib, „ongsiz xulosalar“ ga olib keladi, bu gʻoya birinchi marta 19-asrda nemis fizigi va shifokori Hermann Helmgolts tomonidan ilgari surilgan. [17] Kognitiv illyuziyalar turlari boʻlgan holatda baʼzi hollara noaniq illyuziyalarga, buzuvchi illyuziyalarga, paradoks xayollarga yoki fantastik illyuziyalarga boʻlinadi.

  • Noaniq illyuziyalar – bu muqobil talqinlar oʻrtasida pertseptiv „oʻtish“ ni keltirib chiqaradigan rasm yoki obyektlar. Necker kubi – bu taniqli misol; boshqa misollar – Rubin vazasi va Kokichi Sugixaraning noaniq silindrli illyuziyasiga asoslangan „chincha“ deb ham ataladi. [18]
  • Buzuvchi yoki geometrik-optik illyuziyalar oʻlcham, uzunlik, joylashuv yoki egrilikning buzilishi bilan tavsiflanadi. Bunga yorqin misol – kafe devori illyuziyasi . Boshqa misollar – mashhur Myuller-Lyer illyuziyasi va Ponzo illyuziyasi .
  • Paradoks illyuziyalari (yoki imkonsiz obyekt illyuziyalari) paradoksal yoki imkonsiz boʻlgan obyektlar tomonidan yaratilgan, masalan, Penrose uchburchagi yoki imkonsiz zinapoyalar, masalan, MC Escherning "Koʻtarilish va tushish" va "Sharshara " da. Uchburchak – bu qoʻshni qirralarning birlashishi kerakligi haqidagi kognitiv tushunmovchilikka bogʻliq boʻlgan illyuziya.
  • Fantastika – bu figura qoʻzgʻatuvchida boʻlmasa ham, Kanizsa uchburchagi kabi, illyuzor konturlardan foydalangan holda idrok etilishidir. Misol uchun rasm. [19] [20]

Kognitiv illyuziyalarni tushuntirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pertseptiv tashkilot

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qaytariladigan figuralar va vaza yoki figurali zamin illyuziyasi
Quyon-oʻrdak illyuziyasi

Dunyoni anglash uchun kiruvchi sezgilarni mazmunli maʼlumotlarga ajratish kerak. Gestalt psixologlarining fikriga koʻra, buni amalga oshirishning bir usuli individual hissiy stimullarni mazmunli bir butun sifatida qabul qilishdir. [21] Gestalt tashkiloti koʻplab illyuziyalarni, shu jumladan quyon-oʻrdak illyuziyasini tushuntirish uchun ishlatilishi mumkin, bu yerda tasvir umuman oʻrdakdan keyin quyondan oldinga va orqaga oʻzgaradi va nima uchun figura-yer illyuziyasida rasm va zamin teskari boʻladi bu hodisalar teskari boʻlib atalishi mumkin.

In this there is no „Drawn“ White Triangle. Click caption for an explanation.
Kanizsa uchburchagi

Chuqurlik va harakatni idrok etish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vertikal-gorizontal illyuziya, bunda vertikal chiziq gorizontaldan uzunroq deb hisoblanadi.
The Yellow lines are the same length. Click on the name at bottom of picture for an explanation.
Ponzo illyuziyasi

Illuziyalar odamning uch oʻlchamda koʻrish qobiliyatiga asoslangan boʻlishi mumkin, garchi retinaga tushgan tasvir faqat ikki oʻlchovli boʻlsa ham bu oʻlchovlar oʻzini taqsimlanishi . Ponzo illyuziyasi koʻzni aldash uchun chuqurlik idrokining monokulyar belgilaridan foydalanadigan illyuziyaga misoldir. Ammo ikki oʻlchovli tasvirlarda ham, miya gorizontal masofalar bilan solishtirganda vertikal masofalarni oshirib yuboradi, chunki vertikal-gorizontal illyuziyada ikkita chiziq aynan bir xil uzunlikda boʻladi.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 Gregory, Richard (1991). "Putting illusions in their place". Perception 20 (1): 1–4. doi:10.1068/p200001. PMID 1945728.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Gregory" defined multiple times with different content
  2. ↑ In the scientific literature the term „visual illusion“ is preferred because the older term gives rise to the assumption that the optics of the eye were the general cause for illusions (which is only the case for so-called physical illusions). „Optical“ in the term derives from the Greek optein = "seeing", so the term refers to an „illusion of seeing“, not to optics as a branch of modern physics. A regular scientific source for illusions are the journals Perception and i-Perception
  3. ↑ Bach, Michael; Poloschek, C. M. (2006). "Optical Illusions". Adv. Clin. Neurosci. Rehabil. 6 (2): 20–21. Archived from the original on 2021-01-20. https://web.archive.org/web/20210120054520/http://www.dfisica.ubi.pt/~hgil/p.v.2/Ilusoes-Visuais/Visual-Illusions.2.pdf. Qaraldi: 2023-06-18. Optik illyuziya]]
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Gregory, Richard L. (1997). "Visual illusions classified". Trends in Cognitive Sciences 1 (5): 190–194. doi:10.1016/s1364-6613(97)01060-7. PMID 21223901. http://invibe.net/biblio_database_dyva/woda/data/att/c9cf.file.pdf. 
  5. ↑ DeCastro, Thiago Gomes; Gomes, William Barbosa (2017-05-25). „Rubber Hand Illusion: Evidence for a multisensory integration of proprioception“. Avances en Psicología Latinoamericana. 35 (2): 219. doi:10.12804/revistas.urosario.edu.co/apl/a.3430. ISSN 2145-4515.
  6. ↑ King, Daniel J.; Hodgekins, Joanne; Chouinard, Philippe A.; Chouinard, Virginie-Anne; Sperandio, Irene (2017-06-01). „A review of abnormalities in the perception of visual illusions in schizophrenia“. Psychonomic Bulletin & Review. 24 (3): 734–751. doi:10.3758/s13423-016-1168-5. ISSN 1531-5320.
  7. ↑ Goldstein, E. Bruce. Sensation and Perception. Pacific Grove, CA: Wadsworth, 2002. ISBN 0-534-53964-5. , Chpt. 7
  8. ↑ Wade, Nicholas J.. A natural history of vision. Cambridge, MA: MIT Press, 1998. 
  9. ↑ „After Images“. worqx.com. 2015-yil 22-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ Pinel, J. (2005) Biopsychology (6th ed.). Boston: Allyn & Bacon. ISBN 0-205-42651-4
  11. ↑ "The Hermann grid illusion -- retinal or cortical?". Perception 14 (1): A7. 1985. 
  12. ↑ „Stopping the Hermann grid illusion by simple sine distortion“, Perception. Malden Ma: Blackwell, 2004 — 33–53-bet. ISBN 978-0631224211. 
  13. ↑ Schiller, Peter H.; Carvey, Christina E. (2005). "The Hermann grid illusion revisited". Perception 34 (11): 1375–1397. doi:10.1068/p5447. PMID 16355743. Archived from the original on 2011-12-12. https://web.archive.org/web/20111212013609/http://perceptionweb.com/abstract.cgi?id=p5447. Qaraldi: 2011-10-03. Optik illyuziya]]
  14. ↑ "Straightness as the main factor of the Hermann grid illusion". Perception 37 (5): 651–665. 2008. doi:10.1068/p5622. PMID 18605141. 
  15. ↑ Bach, Michael (2008). "Die Hermann-Gitter-Täuschung: Lehrbucherklärung widerlegt (The Hermann grid illusion: the classic textbook interpretation is obsolete)". Ophthalmologe 106 (10): 913–917. doi:10.1007/s00347-008-1845-5. PMID 18830602. 
  16. ↑ Howe, Catherine Q.; Yang, Zhiyong; Purves, Dale (2005). "The Poggendorff illusion explained by natural scene geometry". PNAS 102 (21): 7707–7712. doi:10.1073/pnas.0502893102. PMID 15888555. PMC 1093311. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1093311. 
  17. ↑ David Eagleman. Incogito: The Secret Lives of the Brain. Vintage Books, April 2012 — 33–-bet. ISBN 978-0-307-38992-3. Qaraldi: 2013-yil 14-avgust. 
  18. ↑ Gili Malinsky. „An optical illusion that seems to be both a circle and a square is baffling the internet — here's how it works“ (en). Insider (2019-yil 22-iyul).
  19. ↑ Petry, Susan. The Perception of Illusory Contours (en). Springer; 1987th edition, 2012-12-06 — 696-bet. ISBN 9781461247609. 
  20. ↑ Gregory, R. L. (1972). "Cognitive Contours" (en). Nature 238 (5358): 51–52. doi:10.1038/238051a0. PMID 12635278. https://doi.org/10.1038/238051a0. Qaraldi: 2021-09-04. Optik illyuziya]]
  21. ↑ Myers, D. (2003). Psychology in Modules, (7th ed.) New York: Worth. ISBN 0-7167-5850-4

Qoʻshimcha oʻqish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Optik_illyuziya&oldid=5393855" dan olindi