Oʻlmoq
Oʻlmoq — Hayotning eng oxirgi qismi boʻlib, oxir oqibat tugashiga (oʻlimga) olib keladi. Oʻlim tashxisini qoʻyish klinik qarorlarning eng ogʻir jarayoni boʻlib, bu tashxisni yengillashtiradigan koʻplab amaliyot roʻyxatlari saraton tashxisiga asoslangan[1].
Oʻlim oldi holati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qoʻshma Shtatlardagi Milliy Saraton Instituti quyidagi belgilarni oʻlishga oʻz qolganligini koʻrsatadi[2][3]:
Oʻlim belgilari:
- Koʻp uxlash, uyquning kuchayishi va / yoki javob bermaslik (bemorning metabolizmidagi oʻzgarishlar tufayli).
- Vaqt, joy va/yoki yaqinlaringizning kimligi haqida ikkilanishlar; bezovtalik; odamlar va mavjud boʻlmagan joylarni koʻrish; choyshab yoki kiyimni tortib olish (qisman bemorning metabolizmidagi oʻzgarishlar tufayli).
- Odamlarga qoʻshilmaalik (miya kislorodining kamayishi, qon oqimining pasayishi va oʻlimga aqliy va ruhan tayyorgarlik).
- Ovqat va ichimliklar ichishning kamayishi va ishtahaning yoʻqolishi (tananing energiyani tejashga boʻlgan ehtiyoji va oziq-ovqat va suyuqliklardan toʻgʻri foydalanish qobiliyatining pasayishi tufayli).
- Quviq yoki ichak faoliyatini buzilishi (tos boʻshligʻidagi mushaklarning boʻshashishi natijasida yuzaga keladi).
- Siydikning qorayishi yoki siydik miqdorining kamayishi (buyrak funktsiyasining sekinlashishi va/yoki suyuqlik isteʼmolining kamayishi natijasida yuzaga keladi).
- Teri teginish uchun sovuqlashadi, ayniqsa qoʻllar va oyoqlar; teri, ayniqsa, tananing pastki qismida mavimsi rangga ega boʻlishi mumkin (ekstremitalarda qon aylanishining pasayishi tufayli).
- Nafas olayotganda baland ovozda tovushlar chiqarishi mumkin boʻlgan shitirlash yoki gʻichirlash (oʻlim shovqini); tartibsiz va sayoz nafas olish; har daqiqada nafas olishi sekinlashishi; tez va sekin oʻrtasida almashinadigan nafas olish (suyuqlik isteʼmolining kamayishi, tanadagi chiqindi mahsulotlarning toʻplanishi va / yoki organlarda qon aylanishining pasayishi natijasida tiqilib qolish).
- Boshning yorugʻlik manbai tomon burilishi (koʻrishning pasayishi tufayli).
- Ogʻriqni nazorat qilishda qiyinchilikning kuchayishi (kasallikning rivojlanishi bilan bogʻliq).
- Majburiy harakatlar (miyoklonus deb ataladi), yurak urish tezligining oshishi, gipertoniya, keyinchalik gipotenziya[4] va oyoq va qoʻllarda reflekslarning yoʻqolishi hayotning oxiri yaqinligini koʻrsatadigan qoʻshimcha belgilardir.
Oʻlimning madaniy kelajagi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Odamlarning oʻlim jarayonini tushunishi va unga yondashishi turli madaniyatlarda farq qiladi[5]. Baʼzi madaniyatlarda oʻlim hayotning toʻliq tugashi hisoblanadi.[5] Boshqa madaniyatlarda oʻlim uyqu yoki kasallik kabi oʻzgargan holatlarni oʻz ichiga olishi mumkin[5]. Baʼzi anʼanalarda oʻlim boshqa turdagi mavjudotga oʻtishni anglatadi yoki oʻlim va qayta tugʻilishning siklik shaklini oʻz ichiga oladi[5]. Ushbu madaniy farqlar odamlarning turmush tarzi, xatti-harakatlari, oʻlim va oʻlimga boʻlgan munosabatiga taʼsir qiladi[5].
Qoʻshma Shtatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qoʻshma Shtatlarda keng tarqalgan „oʻlimga qarshi“ oʻlimning madaniyat jihatidan tushunish jarayoniga qarshilik koʻrsatishga olib keladi[5]. Oʻlim va kasallik koʻpincha zid tushuncha sifatida qaraladi[5], oʻlish va oʻlim haqidagi suhbatlar kasalmanlik yoki uyatsizlik hisoblanadi. Aksariyat odamlar kasalxonada yoki parvarishlash muassasasida oʻlishadi, ularning 30 foizi uyda oʻladi[6]. Qoʻshma Shtatlar madaniy jihatdan xilma-xil davlat boʻlgani sababli, oʻlish va oʻlimga boʻlgan munosabat madaniy va maʼnaviy omillarga qarab farq qiladi[7].
Xitoy
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xitoy madaniyatida oʻlim hayotning oxiri sifatida qaraladi — oʻlimdan keyingi hayot yoʻq — xitoy xalqi oʻlimini salbiy tushuncha deb oʻylashadi.[8] Oʻlish va oʻlimga boʻlgan bu munosabatlar Xitoyda uchta keng tarqalgan dindan kelib chiqadi. Bular:daoizm, buddizm va konfutsiylik .[9]
Janubiy Tinch okeani
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tinch okeanining janubiy qismidagi ayrim madaniyatlarda inson kasal boʻlib yotganida uning hayoti uni tark etadi. Oʻlim bir necha bor takrorlanishi mumkin deb oʻylashadi[5].
Oʻlim haqidagi diniy qarashlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xristianlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xristian dinidagi insonlarning fikricha, inson hayotida oʻlim faqat bir martta boʻladi, lekin odam oʻz tanasidan chiqib ketib, uning ruhi jannatga yoki doʻzaxga kiradi .[5]
Islom
[tahrir | manbasini tahrirlash]Islom eʼtiqodida oʻlim vaqti oldindan belgilab qoʻyilgan, shuning uchun oʻlim Allohning irodasi sifatida qabul qilinadi. Shuning uchun oʻlim qabul qilinishi kerak boʻlgan narsa hisoblanadi, musulmonlar muntazam ravishda oʻlish va oʻlim haqida oʻylashga daʼvat etiladi[10]. Musulmonlarning aksariyati uyda, oʻz yaqinlari qurshovida oʻlishni yaxshi deb hisoblashadi, koʻp odamlarning oʻlimi ularning toʻshakda yotib qolgan vaqtida boʻladi[11].
Hinduizm
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hinduizmda odamlar oʻlib, oʻziga xos nimadir bilan qayta tugʻilishadi deb ishoniladi.[5]
Buddizm
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xitoy buddizmida aytilishicha, oʻlayotgan bemorlar azoblanish holati va shodlik holati oʻrtasidagi bosqichlarni boshdan kechiradi va vasiylik Nianfo ibodatlari orqali oʻlayotgan bemorga baxtli oʻlishi uchun yordam berib, ibodat qilinadi.ak. Buddizmning baʼzi qismlarida oʻliklar va tiriklar birgalikda mavjud boʻlib, birinchisi ikkinchisining hayotiga kuch va taʼsir koʻrsati. .[5]
Tibbiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]Reanimatsiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Reanimatsiya — jonlantirish boʻlib, kimdir hushidan ketayotgan yoki oʻlayotgan paytda amalga oshiriladi.[12] Reanimatsiya turli xil texnikalar yordamida amalga oshiriladi, ulardan eng keng tarqalgani yurak-oʻpka reanimatsiyasi (CPR). CPR — bu koʻkrak qafasini siqish va ventilyatsiyani qoʻllab-quvvatlash davrlaridan iborat boʻlgan protsedura boʻlib, uning maqsadi tananing hayotiy organlariga qon oqimini va kislorodni taʼminlash.[13] Defibrilatsiya yoki zarba, shuningdek, yurakni ishga tushirishga urinish uchun CPRdan keyin ham amalga oshiriladi. Shoshilinch tibbiy xizmatlar (EMS) koʻpincha kasalxonadan tashqaridagi bemorlarga CPRni birinchi boʻlib boshqaradi. EMS oʻlimni talaffuz qila olmasa-da, ulardan oʻlimning aniq belgilari mavjudligini aniqlash va CPRga urinish kerakmi yoki yoʻqligini aniqlash soʻraladi. Agar yurak massajini oʻtkazish chogʻida provayderga zarar yetkazish yoki shikastlanish xavfi boʻlsa, oʻlimning aniq belgilari mavjud boʻlsa (qattiq oʻlim, bogʻliq lividlik, bosh dekapitatsiya, kesish, parchalanish va boshqalar) yoki bemor reanimatsiyadan ozod boʻlsa, CPR koʻrsatilmaydi. . Bemorda ilgʻor koʻrsatma, reanimatsiya istalmaganligini koʻrsatadigan hayotni saqlab qolish boʻyicha shifokor buyrugʻi (POLST) shakli yoki haqiqiy reanimatsiyaga harakat qilmang (DNAR) buyrugʻi boʻlsa, istisno odatda qoʻllanadi[14].
Hayotning oxirida parvarish qilish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hayotning oxirida parvarish qilish, boshqa sharoitlardan farqli ravishda, yashash jarayonining tabiiy holiga qaytishini talab qilgan. Milliy hospis va palliativ yordam koʻrsatish tashkiloti (NHPCO) taʼkidlashicha, hospis parvarishi yoki umrining oxirigacha boʻlgan tibbiy yordam shifobaxsh muolajalar endi imkoni boʻlmaganda va odamga olti oydan kam umr koʻrish muddati tugaydigan kasallik tashxisi qoʻyilganda boshlanadi[15]. Hospis yordami bemorlarga qulaylik yaratish va yaqinlarini qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan palliativ yordam hisoblanadi. Bu vaqtda tibbiy yordam, ogʻriqni boshqarish, shuningdek, ijtimoiy ishchilar va sogʻliqni saqlash guruhining boshqa aʼzolari, jumladan, oilaviy shifokorlar, hamshiralar, maslahatchilar, oʻqitilgan koʻngillilar va uy sogʻliqni saqlash yordamchilari tomonidan ijtimoiy muhitni yaxshilash uchun yigʻiladi[16]. Hospis yordami simptomlarni engillashtirish bilan bogʻliq boʻlib, hayotning oxiri istaklariga erishishni osonlashtiradi va keng qamrovli kasalxonaga yotqizishni oʻz ichiga olgan standart parvarish bilan solishtirganda, umrining oxirigacha boʻlgan parvarishning yuqori sifatiga olib keladi[17].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Vikiomborda Oʻlmoq haqida turkum mavjud |
- Yordamchi oʻlim (aniqlik)
- Evtanaziya
- Oxirgi marosimlar
- Oʻlimga yaqin tajriba
- Oʻlish huquqi
- Terminal kasallik
- Ixtiyoriy evtanaziya
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Kennedy, Catriona; Brooks-Young, Patricia; Brunton Gray, Carol; Larkin, Phil; Connolly, Michael; Wilde-Larsson, Bodil; Larsson, Maria; Smith, Tracy et al. (September 2014). "Diagnosing dying: an integrative literature review" (en). BMJ Supportive & Palliative Care 4 (3): 263–270. doi:10.1136/bmjspcare-2013-000621. ISSN 2045-435X. PMID 24780536. PMC 4145438. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4145438.
- ↑ „Physical Changes as You Near the End of Life“ (en). www.cancer.org. Qaraldi: 2020-yil 30-aprel.
- ↑ „End-of-Life Care: Questions and Answers“. NCI Factsheet (2002-yil 30-oktyabr).
- ↑ „The Last Hours of Living: Practical Advice for Clinicians“. Medscape. 2017-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 17-noyabr.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 Gire, James (2014-12-01). "How Death Imitates Life: Cultural Influences on Conceptions of Death and Dying" (en). Online Readings in Psychology and Culture 6 (2). doi:10.9707/2307-0919.1120. ISSN 2307-0919. https://scholarworks.gvsu.edu/orpc/vol6/iss2/3.
- ↑ Cross, Sarah H.; Warraich, Haider J. (2019-12-12). "Changes in the Place of Death in the United States". New England Journal of Medicine 381 (24): 2369–2370. doi:10.1056/NEJMc1911892. ISSN 0028-4793. PMID 31826345. https://doi.org/10.1056/NEJMc1911892.
- ↑ Kwak, Jennifer J. (2022-03-16). "Death attitudes among older Asian and Pacific Islander Americans: The role of religiosity, spirituality, and psychosocial health factors". Death Studies 46 (3): 648–657. doi:10.1080/07481187.2020.1752853. ISSN 0748-1187. PMID 32324111. https://doi.org/10.1080/07481187.2020.1752853.
- ↑ Yu Xu (August 2007). "Death and Dying in the Chinese Culture: Implications for Health Care Practice" (en). Home Health Care Management & Practice 19 (5): 412–414. doi:10.1177/1084822307301306. ISSN 1084-8223. http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1084822307301306.
- ↑ „The Chinese Approach to Death and Dying“ (en). INELDA (2017-yil 23-iyun). Qaraldi: 2022-yil 11-noyabr.
- ↑ Sheikh, Aziz (March 1998). "Death and Dying—a Muslim Perspective" (en). Journal of the Royal Society of Medicine 91 (3): 138–140. doi:10.1177/014107689809100307. ISSN 0141-0768. PMID 9659326. PMC 1296563. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1296563.
- ↑ Tayeb, Mohamad A.; Al-Zamel, Ersan; Fareed, Muhammed M.; Abouellail, Hesham A. (2010). "A "good death": perspectives of Muslim patients and health care providers". Annals of Saudi Medicine 30 (3): 215–221. doi:10.4103/0256-4947.62836. ISSN 0256-4947. PMID 20427938. PMC 2886872. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2886872.
- ↑ „resuscitation“, The Free Dictionary, qaraldi: 2022-09-19
- ↑ „Cardiopulmonary resuscitation (CPR): First aid“ (en). Mayo Clinic. Qaraldi: 2022-yil 19-sentyabr.
- ↑ Libby, Christopher; Skinner, Robert B.; Rawal, Amit R. (2022), „EMS Termination Of Resuscitation And Pronouncement of Death“, StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 31082157, qaraldi: 2022-09-12
- ↑ Huffman, Jaime L.; Harmer, Bonnie (2022), „End of Life Care“, StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 31334996, qaraldi: 2022-09-12
- ↑ Tatum, Paul E. (November 2020). "End-of-Life Care: Hospice Care". FP Essentials 498: 26–31. ISSN 2159-3000. PMID 33166104. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33166104.
- ↑ Tatum, Paul E. (November 2020). "End-of-Life Care: Hospice Care". FP Essentials 498: 26–31. ISSN 2159-3000. PMID 33166104. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33166104.