Naxichevan xonlari saroyi
| Naxichevan xonlari saroyi | |
|---|---|
Naxçıvan xanlarının sarayı | |
 | |
  | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Joylashuvi | Ajami seyrangah |
| Shahar | Naxichevan, Naxichevan Avtonom Respublikasi |
| Mamlakat | Ozarbayjon |
| Koordinatalar | 39°12′19″N 45°24′21″E / 39.205288°N 45.405717°E |
| Qurilishi tugagan | XVIII asr |
| Naxichevan xonlari saroyi | |
Naxichevan xonlari saroyi (ozarbayjoncha: Naxçıvan xanlarının sarayı) Naxichevanda joylashgan 18-asr tarixiy-meʼmoriy yodgorligi. Naxichevan-Marogʻa meʼmorlik maktabi uslubida qurilgan yodgorlik 20-asr boshlariga qadar Naxichevan xonlarining qarorgohi boʻlgan. 18-asr oxirida saroy Naxichevan xoni, Ehsonxonning otasi Kelbalixon Kangarli buyrugʻi bilan qurilgan[1]. Xon saroyi 1998-yil aprel oyidan Naxichevan gilam muzeyi sifatida faoliyat yuritib kelmoqda.
Dizayni[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xon saroyi 3600 m2 maydonga ega boʻlgan saroy majmuasining gʻarbiy tomonida kungay qilib qurilgan. Xon saroyi majmuasida 42 x 8 m hajmdagi bino, yangi qurilgan suzish havzasi, suv qudugʻi, yashil yoʻlaklar, manzarali va mevali daraxtlar mavjud. Bino ikki qavatli. Oʻsha paytda saroy ikkita alohida boʻlimdan iborat edi. Janub qismi maʼmuriy ishlar va oliy toifali mehmonlarni qabul qilish uchun, shimoliy qismi esa xon oilasi uchun moʻljallangan. Boʻlimlarga kirish ikki qavatli balkonli koridorlardan biri boʻlgan. Hozirda muzey saroyda joylashgani uchun faqat janubiy yoʻlakdan foydalanilmoqda. Boʻlimlar orasida ichki oʻtish joyi yaratilgan. Yoʻlaklar asosiy fasaddan yuqorida joylashgan. Zinalar gʻisht bilan oʻralgan va yogʻoch panjaralar bilan mustahkamlangan[2].
Xon saroyining umumiy maydoni 382 m2, devorlarining qalinligi 60 sm dan 1,1 m gacha. Bino 20x20x5 sm oʻlchamdagi pishiq gʻishtdan qurilgan. Derazalar tarmoq uslublariga ega va hamma xonalarda Naxichevan uylarida ishlatiladigan turli oʻlchamdagi boʻshliqlar mavjud. 1-qavatda 3 ta xona, 2-qavatda 8 ta xona (2 zal) va 2 ta chordoq mavjud, hamma xonalar bezaklar bilan bezatilgan. Ikkala saroyda koridorlar ustidagi ochiq balkonlarga chiqish imkoniyati mavjud. Mehmonlar uchun moʻljallangan zalning gʻarbiy qismida 40 sm balandlikdagi sahna tipidagi divan qurilgan. Yogʻoch toʻsinning ochiq derazalari toʻrlar va kichik nometall shiftlar bilan bezatilgan. Zalning boshqa devorlari sandiqlar, favvoralar va syujet rasmlari bilan bezatilgan. Koʻplab taʼmirlash va tiklash ishlari davomida rasmlar shikastlangan yoki gips bilan qoplangan. Janubiy devor va uning atrofi geometrik shakllar va koʻzgu qismlari bilan bezatilgan. Bino devorlarga oʻrnatilgan ikkita paroxod yordamida isitilgan[2].
Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Naxichevan xonligi tugatilgandan soʻng bu saroyga kangarli otliq qoʻshinlar qoʻmondoni joylashib, 1918—1920-yillarda Naxichevan milliy mudofaa kengashining qarorgohi koʻchib kelgan. Xon saroyi turli davrlarda saqlanib qolgan[2] .
Xon saroyi 1998-yil aprel oyidan Naxichevan gilam muzeyi sifatida faoliyat yuritib kelmoqda. Muzey 8 zaldan iborat boʻlib, ulardan biri Naxichevan xonlariga bagʻishlangan. Yaratilgan vaqtda muzeyda 359 ta eksponat roʻyxatga olingan boʻlsa, hozirda ularning soni 2000 dan oshadi (305 ta gilam). Bu yerda barcha turdagi gilamlar (xovlu: gaba, zili va xovsuz: sumax, varni, gilam, palaz, shadda, cecim va boshqalar) va gilam mahsulotlari (mufrash, haybat, xurcun, qop, oʻrkan va boshqalar) namunalari keltirilgan. 18—19-asrlarga oid gilam namunalari Ganja-Qazax, Guba-Shirvon, Qorabogʻ, Tabriz-Naxichevan gilamdoʻzlik maktablarida saqlanadi. Xushboʻy moddalarga koʻra, „Gull chichi“, „Pirobodil“, „Alpan“, „Qadimiy afshon“, „Ov“, „Zili“, „Koʻhna buta“, „Naxchivon“, „Gasimushagi“ kabi gilamlar, oʻymakor gilamlar, milliy gilam (xalq rassomi K. Aliyev), „Layli va Majnun“, „Qorabogʻ manzarasi“, „Boʻz boʻrilar“, „Ganja goʻzal“ va boshqa Haydar Aliyev obrazlari ham muhim oʻrin tutadi. Muzeyda uy-roʻzgʻor buyumlari — mis namunalari, sopol va chinni idishlar, antiqa erkaklar va ayollar milliy liboslari saqlanadi[3] .
Xon saroyining yordamchi binosi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bino Xon saroyiga (Naxichevan davlat gilam muzeyi) qarama-qarshi hududda, Moʻmina xotun maqbarasidan 50-60 m masofada, eski Gala (qal’a) koʻchasida joylashgan. XVIII asr uylariga tegishli bu bino hashamatli kirish portali va uning yonida qurilgan yordamchi xonalardan iborat. Xon uyining hovlisiga kiraverish sharsimon gumbaz bilan qoplangan vestibyuldan oʻtadi. Gumbazning asosiy vestibyuliga oʻtish trombial tartib bilan yakunlangan portaldir. Vestibyulning toʻrtta chuqurchasida eshiklar joylari mavjud. Bu eshiklardan biri saroy hovlisiga, qolgan ikkitasi vestibyulning oʻng va chap tomonida joylashgan yordamchi xonalarga ochiladi. Xonalarning tomlari birlashtirilgan-span shakllangan. Ilgari bu xonalar saroy xizmatchilari uchun uy, oziq-ovqat ombori va oshxona sifatida foydalanilgan. Binoning umumiy maydoni 336 m2. Yordamchi xonalarning balandligi tashqi koʻchadan 2,5 m, ichki balandligi 3 m, kirish portalining balandligi 4,5 m. Bino gʻisht va ohak materiallaridan qurilgan[4].
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Naxçıvanın Xan sarayı“ (az). serqqapisi.az. Qaraldi: 2018-yil 7-fevral.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Naxçıvan Xan Sarayı“ (az). medeniyyet.az. Qaraldi: 2018-yil 7-fevral.
- ↑ „XAN SARAYI – Naxçıvan şəhərində“ (az). nakhchivan.az. 2018-yil 25-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-fevral.
- ↑ Naxçıvan abidələri ensiklopediyası, 2008, s. 97