Dushanbe: Versiyalar orasidagi farq
DastyorBot (munozara | hissa) k imlo |
Clean-up |
||
Qator 1: | Qator 1: | ||
{{Maʼnolari|Dushanba (maʼnolari)}} |
|||
{{Infobox Shahar | |
{{Infobox Shahar | |
||
rasmiy_nomi = Dushanbe| |
rasmiy_nomi = Dushanbe| |
||
Qator 17: | Qator 16: | ||
rahbar_unvoni = Mer| |
rahbar_unvoni = Mer| |
||
rahbar_ismi = Mahmadsaid Ubaydulloyev| |
rahbar_ismi = Mahmadsaid Ubaydulloyev| |
||
maydon_miqyosi = | |
maydon_miqyosi = 125| |
||
maydon_jami_km2 = 124,6| |
maydon_jami_km2 = 124,6| |
||
maydon_yer_km2 =| |
maydon_yer_km2 =| |
||
Qator 33: | Qator 32: | ||
uzunlik = 68 |longm=46 |longs=48 |longEW=E |
uzunlik = 68 |longm=46 |longs=48 |longEW=E |
||
vebsayt = [http://www.dushanbe.tj/ www.dushanbe.tj] | |
vebsayt = [http://www.dushanbe.tj/ www.dushanbe.tj] | |
||
ilovalar = | }}'''Dushanbe''' ([[tojik tili|toj.]] '' |
ilovalar = | }}'''Dushanbe''' ([[tojik tili|toj.]] ''Dushanbe'') — [[Tojikiston]]ning poytaxti va eng katta shahri. Dushanbeda toʻrtta shahar tumani bor. 1929-yilgacha Dushanbening nomi '''Dyushambe''' boʻlgan. 1929-yildan 1961-yilgacha '''Stalinobod''' deb atalgan. „Dushanbe“ soʻzi fors-tojikcha „dushanba“ degani. Shaharning bunday atalishiga sabab shahar joylashgan yerda dushanba kuni katta [[bozor]] ochiladigan qishloq boʻlgan. |
||
== Tarixi == |
|||
Dushanbe dastlab [[Varzob]] daryosining boʻyidagi uchta kichik yondosh qishloq — Sariosiyo, Shohmansur va Dushanba oʻrnida paydo boʻlgan. Bu uch qishloqdan eng yirigi Dushanba qishlogʻi boʻlgan. Shahar hududidan yunon-baqtriya davri (eramizdan avavvalgi 2-asr)ga oid arxeologik yodgorliklar topilgan. Qoʻlyozmalarda Dushanba qishlogʻi 17-asr boshidan tilga olingan. Dushanbe 1924-yidan Tojikiston Muxtor respublikasi poytaxti boʻlgan. 1925-yil Dushanbega shahar statusi berilgan. |
|||
== Geografiyasi == |
|||
Hisor vodiysida, Varzob daryosining dengiz sathidan 750—930 m balandlikdagi keng terrasalarida joylashgan. D.ni Varzob daryosi shim,dan jan.ga, Kofarnihon daryosi shark,dan gʻarbga kesib oʻtgan. Termiz—Dushanba va Dushanba—Kofarnihon t.y. va shosse yoʻllar tuguni. Xalqaro aeroport bor. Iqlimi kontinental. Yanv.ning oʻrtacha t-rasi G, iyulniki 28°, yiliga 625—630 mm yogʻin yogʻadi. Mayd. 125 km2. Aholisi 512,5 ming kishi (1997). D.da 4 ta shahar tumani bor. |
|||
Dushanbe [[Hisor vodiysi]]da, [[Varzob]] daryosining dengiz sathidan 750—930 metr balandlikdagi keng [[terrasa]]larida joylashgan. Dushanbeni Varzob daryosi shimoldan janubga, [[Kofarnihon]] daryosi sharqdan gʻarbga kesib oʻtgan. Dushanbening [[iqlim]]i kontinental. Yanvarning oʻrtacha hararoti −0,6-9 °C, iyulniki 19.4-35.6 °C. Dushanbeda yiliga 625—630 mm yogʻin yogʻadi. |
|||
== Demografiyasi == |
|||
⚫ | |||
Dushanbening aholisi 1926-yil 5,600 kishi boʻlgan.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref> 1997-yil aholi soni 512,500 boʻlgan. 2008-yilga kelib aholi soni 679,400 kishiga yetgan. |
|||
== Iqtisodi == |
|||
⚫ | |||
⚫ | Dushanbe — Tojikistonning yirik [[sanoat]] markazi, shaharda respublika sanoat ishlab chiqarishining qariyb 1/3 qismi joylashgan. [[Mashinasozlik]] va [[metallsozlik]] sanoati, [[toʻqimachilik]] mashinasozligi, [[qishloq xoʻjaligi]] mashinasozligi, savdo mashinasozligi, roʻzgʻor sovitkichlari, [[armatura]]lar, „Tojikkabel“, yoʻl qurish mashinalari remonti zavodlari mavjud. Qurilish materiallari ([[sement]], yogʻochsozlik korxonalari, [[temir]]-[[beton]] konstruksiyalar zavodi) ishlab chiqariladi. Shahar sanoatida yengil ([[tikuvchilik]], poyabzal, ip-gazlama, [[trikotaj]], [[shoyi]] fabrikalari) va [[oziq-ovqat]], (sut kombinati, qandolatchilik, [[tamaki]] fabrikalari, [[vino]], [[pivo]], [[non]], [[yogʻ]]-[[moy]] zavodlari) sanoati korxonalari ham salmoqli oʻrin tutadi. Dushanbeni Dushanba-Vaxsh energetika sistemasi (shahar issiqlik elektr markazi, Norak, Perepadnaya, Markaziy, Bosh GESlar va Varzobdagi GESlar) [[elektr energiyasi]] bilan taʼminlab turadi. |
||
== Transporti == |
|||
⚫ | |||
DUshanbe shahri bir necha [[temir yo'l va shosse yoʻllar tugunidir. Dushanbe Xalqaro Aeroporti shaharga xizmat ko'rsatadi. Shahar ichida [[avtobus]] va [[trolleybus]] qatnaydi. |
|||
== Taʼlimi == |
|||
⚫ | |||
⚫ | Dushanbe 20-asr oʻrtalaridan yirik ilmiy va madaniy markazga aylandi. Shaharda Tojikiston Respublikasi fanlar akamdeiyasi va ilmiy tadqiqot institutlari ishlab turibdi. Dushanbeda oʻndan oshiq oliy oʻquv yurti, bir qancha oʻrta maxsus oʻquv yurtlari, hunar-texnika bilim yurtlari, litsey va kollejlar mavjud. |
||
== |
== Madaniyati == |
||
⚫ | Keyingi yillarda Dushanbeda koʻplab chiroyli maʼmuriy, oʻquv, madaniy va maishiy binolar (Hukumat uyi, Majlisi Oliy, Sadriddin Ayniy nomidagi opera va balet teatri, Firdavsiy nomidagi respublika millim kutubxonasi, „Tojikkon-sert“, Borbad nomidagi kinokonsert zali, „Dushanba“, „Tojikiston“ meh-monxonalari, Tojikiston davlat milliy universiteti, aerovokzal, „Rohat“, „Saodat“ choyxonalari, „Sadbarg“ maishiy xizmat uyi, Kasaba uyushmalari Saroyi, yozuvchilar uyi) va koʻp qavatli turar joy binolari qurilgan. Vaxdat, Gʻalaba, Vokzal oddi maydonlari, Ayniy nomidagi bogʻ bor. Tojik mumtoz adabiyoti aseoschisi [[Abu Abdullo Rudakiy]]ga, [[Abu Ali ibn Sino]] va [[Sadriddin Ayniy]]ga haykal oʻrnatilgan, Ayniy va [[Mirzo Tursunzoda]]ga maqbara barpo qilingan. Dushanbeda yana botanika bogʻi, mineralogiya muzeyi va boshqalar bor. |
||
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil |
|||
{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi --> |
|||
⚫ | Dushanbeda yetti teatr (Sadriddin Ayniy nomli Akademik opera va balet teatri, A. Lohutiy nomli Tojikiston akademik drama teatri va boshqalar), [[filarmoniya]], [[sirk]], bir necha kinoteatr, „Tojikfilm“ kinostudiyasi, Firdavsiy nomli Milliy kutubxona, fanlar akdemiyasining Markaziy ilmiy kutubxonasi, A. Lohutiy nomli shaqar Markaziy kutubxonasi, qariyb 180 jamoat kutubxonasi, 7 muzey, Xalq xoʻjaligi yutuqlari koʻrgazmasi, radio, telemarkaz, respublika telegraf agentligi va boshqalar bor. Dushanbeda poligrafiya kombinati, „Irfon“, „Adib“, „Maorif“, „Donish“, „Sharqi ozod“ nashriyotlari, Tojikiston ensiklopediyasi Bosh ilmiy tahririyati mavjud. Oʻttizga yaqin nomda [[tojik tili|tojik]], [[oʻzbek tili|oʻzbek]], [[rus tili|rus]], [[ingliz tili|ingliz]] va boshqa tillarda gazeta, oʻndan oshiq nomda jurnal nashr etiladi. Shaharda 27 [[kasalxona]], 60 vrachlik ambulatoriya-poliklinika muassasasi (shu jumladan 10 ta maxsus dispanser), 8 sanitariya-epidemiologiya stansiyasi, 5 [[stadion]], sport saroyi, 7 suzish havzasi mavjud. Dushanbe atrofidagi (Hisor togʻlarining janubiy yon bagʻirlarida) manzarali togʻ daralarida dam olish uylari va sanatoriylar bor. |
||
== Manbalar == |
|||
{{Reflist}} |
|||
== Havolalar == |
== Havolalar == |
||
Qator 60: | Qator 70: | ||
{{Link GA|uk}} |
{{Link GA|uk}} |
||
{{OʻzME}} |
9-Iyun 2013, 20:46 dagi koʻrinishi
Dushanbe | |
---|---|
38°34′23″N 68°47′11″E / 38.57306°N 68.78639°E G OKoordinatalari: 38°34′23″N 68°47′11″E / 38.57306°N 68.78639°E G O | |
Hukumat | |
• Mer | Mahmadsaid Ubaydulloyev |
|
Dushanbe (toj. Dushanbe) — Tojikistonning poytaxti va eng katta shahri. Dushanbeda toʻrtta shahar tumani bor. 1929-yilgacha Dushanbening nomi Dyushambe boʻlgan. 1929-yildan 1961-yilgacha Stalinobod deb atalgan. „Dushanbe“ soʻzi fors-tojikcha „dushanba“ degani. Shaharning bunday atalishiga sabab shahar joylashgan yerda dushanba kuni katta bozor ochiladigan qishloq boʻlgan.
Tarixi
Dushanbe dastlab Varzob daryosining boʻyidagi uchta kichik yondosh qishloq — Sariosiyo, Shohmansur va Dushanba oʻrnida paydo boʻlgan. Bu uch qishloqdan eng yirigi Dushanba qishlogʻi boʻlgan. Shahar hududidan yunon-baqtriya davri (eramizdan avavvalgi 2-asr)ga oid arxeologik yodgorliklar topilgan. Qoʻlyozmalarda Dushanba qishlogʻi 17-asr boshidan tilga olingan. Dushanbe 1924-yidan Tojikiston Muxtor respublikasi poytaxti boʻlgan. 1925-yil Dushanbega shahar statusi berilgan.
Geografiyasi
Dushanbe Hisor vodiysida, Varzob daryosining dengiz sathidan 750—930 metr balandlikdagi keng terrasalarida joylashgan. Dushanbeni Varzob daryosi shimoldan janubga, Kofarnihon daryosi sharqdan gʻarbga kesib oʻtgan. Dushanbening iqlimi kontinental. Yanvarning oʻrtacha hararoti −0,6-9 °C, iyulniki 19.4-35.6 °C. Dushanbeda yiliga 625—630 mm yogʻin yogʻadi.
Demografiyasi
Dushanbening aholisi 1926-yil 5,600 kishi boʻlgan.[1] 1997-yil aholi soni 512,500 boʻlgan. 2008-yilga kelib aholi soni 679,400 kishiga yetgan.
Iqtisodi
Dushanbe — Tojikistonning yirik sanoat markazi, shaharda respublika sanoat ishlab chiqarishining qariyb 1/3 qismi joylashgan. Mashinasozlik va metallsozlik sanoati, toʻqimachilik mashinasozligi, qishloq xoʻjaligi mashinasozligi, savdo mashinasozligi, roʻzgʻor sovitkichlari, armaturalar, „Tojikkabel“, yoʻl qurish mashinalari remonti zavodlari mavjud. Qurilish materiallari (sement, yogʻochsozlik korxonalari, temir-beton konstruksiyalar zavodi) ishlab chiqariladi. Shahar sanoatida yengil (tikuvchilik, poyabzal, ip-gazlama, trikotaj, shoyi fabrikalari) va oziq-ovqat, (sut kombinati, qandolatchilik, tamaki fabrikalari, vino, pivo, non, yogʻ-moy zavodlari) sanoati korxonalari ham salmoqli oʻrin tutadi. Dushanbeni Dushanba-Vaxsh energetika sistemasi (shahar issiqlik elektr markazi, Norak, Perepadnaya, Markaziy, Bosh GESlar va Varzobdagi GESlar) elektr energiyasi bilan taʼminlab turadi.
Transporti
DUshanbe shahri bir necha [[temir yo'l va shosse yoʻllar tugunidir. Dushanbe Xalqaro Aeroporti shaharga xizmat ko'rsatadi. Shahar ichida avtobus va trolleybus qatnaydi.
Taʼlimi
Dushanbe 20-asr oʻrtalaridan yirik ilmiy va madaniy markazga aylandi. Shaharda Tojikiston Respublikasi fanlar akamdeiyasi va ilmiy tadqiqot institutlari ishlab turibdi. Dushanbeda oʻndan oshiq oliy oʻquv yurti, bir qancha oʻrta maxsus oʻquv yurtlari, hunar-texnika bilim yurtlari, litsey va kollejlar mavjud.
Madaniyati
Keyingi yillarda Dushanbeda koʻplab chiroyli maʼmuriy, oʻquv, madaniy va maishiy binolar (Hukumat uyi, Majlisi Oliy, Sadriddin Ayniy nomidagi opera va balet teatri, Firdavsiy nomidagi respublika millim kutubxonasi, „Tojikkon-sert“, Borbad nomidagi kinokonsert zali, „Dushanba“, „Tojikiston“ meh-monxonalari, Tojikiston davlat milliy universiteti, aerovokzal, „Rohat“, „Saodat“ choyxonalari, „Sadbarg“ maishiy xizmat uyi, Kasaba uyushmalari Saroyi, yozuvchilar uyi) va koʻp qavatli turar joy binolari qurilgan. Vaxdat, Gʻalaba, Vokzal oddi maydonlari, Ayniy nomidagi bogʻ bor. Tojik mumtoz adabiyoti aseoschisi Abu Abdullo Rudakiyga, Abu Ali ibn Sino va Sadriddin Ayniyga haykal oʻrnatilgan, Ayniy va Mirzo Tursunzodaga maqbara barpo qilingan. Dushanbeda yana botanika bogʻi, mineralogiya muzeyi va boshqalar bor.
Dushanbeda yetti teatr (Sadriddin Ayniy nomli Akademik opera va balet teatri, A. Lohutiy nomli Tojikiston akademik drama teatri va boshqalar), filarmoniya, sirk, bir necha kinoteatr, „Tojikfilm“ kinostudiyasi, Firdavsiy nomli Milliy kutubxona, fanlar akdemiyasining Markaziy ilmiy kutubxonasi, A. Lohutiy nomli shaqar Markaziy kutubxonasi, qariyb 180 jamoat kutubxonasi, 7 muzey, Xalq xoʻjaligi yutuqlari koʻrgazmasi, radio, telemarkaz, respublika telegraf agentligi va boshqalar bor. Dushanbeda poligrafiya kombinati, „Irfon“, „Adib“, „Maorif“, „Donish“, „Sharqi ozod“ nashriyotlari, Tojikiston ensiklopediyasi Bosh ilmiy tahririyati mavjud. Oʻttizga yaqin nomda tojik, oʻzbek, rus, ingliz va boshqa tillarda gazeta, oʻndan oshiq nomda jurnal nashr etiladi. Shaharda 27 kasalxona, 60 vrachlik ambulatoriya-poliklinika muassasasi (shu jumladan 10 ta maxsus dispanser), 8 sanitariya-epidemiologiya stansiyasi, 5 stadion, sport saroyi, 7 suzish havzasi mavjud. Dushanbe atrofidagi (Hisor togʻlarining janubiy yon bagʻirlarida) manzarali togʻ daralarida dam olish uylari va sanatoriylar bor.
Manbalar
Havolalar
Vikiomborda Dushanbe haqida turkum mavjud |
Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |