Lifan Yuan
Lifan yuan (xitoycha: 理藩院; pinyin: Lǐfān Yuàn; Manjurcha: ᡨᡠᠯᡝᡵᡤᡳᡤᠣᠯᠣᠪᡝᡩᠠᠰᠠᡵᠠᠵᡠᡵᡤᠠᠨ Möllendorff: tulergi golo be dasara jurgan; Moʻgʻulcha: Gadaad Mongolin tөriyg zasax yavdlin yaam, γadaγadu mongγul un törü-yi jasaqu yabudal-un yamun) Lifan Yuan Xitoyning Sin sulolasi hukumatidagi agentlik boʻlib, Mo'g'uliston kabi imperiyaning Ichki Osiyo hududlarini boshqargan va Tibetdagi Ambanlarning tayinlanishini nazorat qilgan.
Nom[tahrir | manbasini tahrirlash]
Lifan Yuan nomi ingliz tiliga turli xil tarjimalarga ega. Jumladan Milliy ozchiliklar ishlari boʻyicha kengash (Board for National Minority Affairs)[1], Hududiy ishlar sudi (Court of Territorial Affairs)[2], Chet hududlarni boshqarish kengashi (Board for the Administration of Outlying Regions)[3], Knyazliklar bilan aloqalar boshqarmasi (Office for Relations with Principalities)[4], Ofis Barbar nazorati (Office of Barbarian Control)[5], Moʻgʻul va Tibet ishlari boʻlimi (Office of Mongolian and Tibetan Affairs)[6] va mustamlaka ishlari boʻyicha amaldor (Court of Colonial Affairs)[7][8] va boshqalar. Ofis dastlab moʻgʻulcha Yamen (xit. an’anaviy 蒙古衙門, pinyin: Měnggǔ Yámén[9]; Manjurcha: ᠮᠣᠩᡤᠣ
ᠵᡠᡵᡤᠠᠨ, Möllendorff: monggo jurgan, tarjimasi: Moʻgʻul boshqarmasi) nomi ostida 1636-yilda taʼsis etilgan. 1639-yilda boshqarma nomi oʻzgartirildi. Xitoy tilida „Lifan Yuan“, manjur tilida „Tulergi golo be dasara jurgan“ shaklida ifodalandi. Manjurcha nomi tom maʼnoda chekka hududlarni boshqarish boʻlimi degan maʼnoni anglatadi.[10] Sin sulolasi islohoti yoki yangi siyosatlar davrida boshqarma nomi 1907-yilda Lifan vazirligiga (xit. an’anaviy 理藩部, pinyin: Lǐfān Bù) oʻzgartirildi va 1912-yilda Sin sulolasining yakunigacha mavjud edi.
Vazifalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zongli Yamen lavozimi tashkil etilishidan oldin hukumat imperiyaning Rossiya bilan Nerchinsk va Kyaxta shartnomalari asosidagi munosabatlarini ham nazorat qilgan[11]. Lifan Yuan tarkibi faqat sakkiz bayroq aʼzolaridan iborat edi. Lifan Yuan Sin sulolasining tashqi siyosat boʻlimi bilan taqqoslanadigan maʼmuriy idora edi.
Lifan yuan aʼzolari Ichki shaharning janubi-sharqiy qismida joylashgan, keyinchalik rus yotoqxonasi sifatida ham tanilgan (xitoycha: 俄羅斯館) tarjimonlar byurosiga joylashtirildi (xit. an’anaviy 會同館, pinyin: Huìtóng Guǎn). Uni albazinliklar yashagan „shimoliy pavilon“dan (北館 pei kuan) farqlash uchun uni „janubiy pavilon“ (南館 nan kuan) deb ham atashgan. Kyaxta shartnomasidan keyin bu qarorgoh doimiy boʻlib qoldi.
Bu joyda manjyrlarga rus tilida gapirishni oʻrgatadigan Rus tili instituti ham bor edi (xit. an’anaviy 俄羅斯文館, pinyin: Éluósī Wénguǎn). Ushbu institut 1708-yilda tashkil etilgan va 1862-yilda yangi tashkil etilgan Tongven Guan tarkibiga kiritilgan.
Lifan yuan taxminan Xuanchjen yuanning (xit. an’anaviy 宣政院, pinyin: Xuānzhèngyuàn) Sin versiyasi yoki Moʻgʻullar boshchiligidagi Yuan sulolasi tomonidan Tibetdagi ishlarni boshqarish uchun tashkil etilgan Buddist va Tibet ishlari byurosiga ham oʻxshash edi[12]. Uni Min sulolasi davrida barcha tashqi aloqalarni boshqaruvchi anʼanaviy Xitoy instituti boʻlgan marosimlar vazirligidan farqlash kerak. Sin marosimlar kengashi janubiy va sharqdagi vassal mamlakatlari Choson (Koreya), Nguyen sulolasi (Vyetnam), Ryukyu qirolligi, Golland va inglizlar kabi dengiz orqali kelgan gʻarbiy xalqlar bilan shugʻullanish vazifalarini bajargan. Lifan Yuan Moʻgʻullar bilan munosabatlarni tartibga solish uchun Hong Tayji davrida tashkil etilgan. Sin sulolasi tashkil etilgandan soʻng u moʻgʻullar, ruslar, shimol va gʻarbdagi boshqa ichki Osiyo xalqlari bilan aloqa qilish uchun alohida muassasa boʻlib qoldi. 1861-yilda tashqi aloqalarni olib borish maqsadida u Zongli Yamen idorasi bilan almashtirildi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ The biographies of the Dalai Lamas By Hanzhang Ya, P33
- ↑ Opium and the limits of empire: drug prohibition in the Chinese interior … By David Anthony Bello, P65
- ↑ Political frontiers, ethnic boundaries, and human geographies in Chinese history By Nicola Di Cosmo, Don J. Wyatt, P367
- ↑ Imperial China 900-1800 By Frederick W. Mote, P868
- ↑ Sino-Russian Relations: A Short History By R. K. I. Quested, P46
- ↑ Traditional government in imperial China: a critical analysis By Mu Qian, Mu Ch’ien, George Oakley Totten, P135
- ↑ Coleman, William M., IV. Making the State on the Sino-Tibetan Frontier: Chinese Expansion and Local Power in Batang, 1842-1939, 2014 — 193-194 bet.
- ↑ „China - The Qing empire“ (en). Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 2020-yil 8-may.
- ↑ Pamela Kyle Crossley. A Translucent Mirror: History and Identity in Qing Imperial Ideology. University of California Press, 15 February 2000 — 214– bet. ISBN 978-0-520-92884-8.
- ↑ The Imperial Moment, by Kimberly Kagan, p97
- ↑ Akifumi, Shiyoya (2019). "The Treaty of Ghulja reconsidered: Imperial Russian diplomacy toward Qing China in 1851". Journal of Eurasian Studies 10 (2): 147–158. doi:10.1177/1879366519842882. https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/1879366519842882.
- ↑ State and Ethnicity in Chinaʼs Southwest, by Xiaolin Guo, p29
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Mayers, William Frederick. The Chinese Government: A Manual of Chinese Titles, Categorically Arranged and Explained, with an Appendix. 3rd edition revised by G.M.H. Playfair ed. Shanghai: Kelly & Walsh, 1897; reprint, Taipei: Ch’eng-Wen Pub. Co., 1966.
- Brunnert, S., V. V. Hagelstrom, and N. F. Kolesov. Present Day Political Organization of China. Translated by Andrei Terentʼevich Biel’chenko and Edward Eugene Moran. Shanghai: Kelly and Walsh Limited, 1912.
- March, G. Patrick, Eastern Destiny: Russia in Asia and the North Pacific, 1996.