Lashkargoh (Afgʻoniston)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Lashkargoh

forscha: لشکرگاه
Shahar
31°34′59″N 64°22′9″E / 31.58306°N 64.36917°E / 31.58306; 64.36917 G OKoordinatalari: 31°34′59″N 64°22′9″E / 31.58306°N 64.36917°E / 31.58306; 64.36917 G O
Mamlakat Afgʻoniston
Viloyat Hilmand viloyati
Hukumat
 • Hokim Matiulla Bahr
Maydon 384 km2 (148 mi²)
Markazi balandligi 773 m
Aholisi
 (2006)
 201,546
Vaqt mintaqasi UTC+4:30
Lashkargoh xaritada
Lashkargoh
Lashkargoh
Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Lashkargoh (maʼnolari).

Lashkargoh (pushtucha: لښکرګاه; forscha: لشکرگاه), tarixan Bost yoki Bust (بست، بوست) deb atalgan, Afgʻoniston janubi-gʻarbidagi shahar va Hilmand viloyatining markazi. U Argʻandob daryosining Hilmand daryosiga qoʻshilib ketadigan Lashkargoh tumanida joylashgan. Shahar aholisi 2006-yilga kelib 201 546 kishini tashkil qiladi[1]. Lashkargoh sharqda Qandahor, gʻarbda Eron bilan chegaradagi Zaranj, shimoli-gʻarbda Faroh va Hirot bilan yirik yoʻllar orqali bogʻlangan. Asosan juda qurgʻoqchil va kimsasiz. Biroq, Hilmand va Argʻandab daryolari atrofida dehqonchilik mavjud. Bost aeroporti Hilmand daryosining sharqiy sohilida, Hilmand va Argʻandob daryolari tutashganidan besh milya shimolda joylashgan. Savdo markazlari tufayli Afgʻonistonning kattaligi boʻyicha Kobuldan keyin va Qandahordan oldingi ikkinchi yirik shahri.

Shahar Lashkargoh jangida bir necha hafta davom etgan janglardan soʻng, 2021-yil 13-avgustda Tolibon tomonidan bosib olindi va 2021-yilgi keng qamrovli hujum doirasida Tolibon tomonidan bosib olingan oʻn toʻrtinchi viloyat markaziga aylandi[2].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lashkargoh forscha „qoʻshin toʻplanadigan joy“ degan maʼnoni anglatadi. Bu hudud 9-asrda Safforiylar davlati tarkibiga kirgan. U ming yil oldin Gʻaznaviy zodagonlari bilan qishki katta poytaxti Bostga hamroh boʻlgan askarlar uchun daryo boʻyida joylashgan kazarma sifatida rivojlangan. Gʻaznaviylar saroylari xarobalari hali ham Hilmand daryosi boʻyida; Bost shahri va uning chekka jamoalari birin-ketin asrlar davomida Gʻuriylar, Moʻgʻullar va Temuriylar tomonidan talon-taroj qilindi. Ammo keyinchalik bu hudud Amir Temur tomonidan qayta tiklangan.

16-asr oxiriga kelib shahar va viloyat Safaviylar sulolasi tomonidan boshqarilgan. 1709-yilda Afgʻoniston Gilzoyi hokimligi tarkibiga kirdi. 1738-yilda Qandahorga ketayotganda afshoriylar qoʻshini tomonidan bosib olingan. 1747-yilga kelib u Durroniylar davlati yoki zamonaviy Afgʻonistonning bir qismiga aylandi. Inglizlar Birinchi ingliz-afgʻon urushi paytida yoki taxminan 1840-yilda kelgan, ammo bir yildan keyin chiqib ketishgan. Shahar Ayubxon tomonidan Ikkinchi ingliz-afgʻon urushida 1880-yilgacha inglizlar uni Abdurahmonga qaytarishda yordam bergan. Keyingi 100 yil davomida u tinch boʻlib qoldi.

Lashkargohning Amerika namunasidagi koʻchasi.

Zamonaviy Lashkargoh shahri 1950-yillarda AQShning Tennessi vodiysi maʼmuriyatidan (TVA) namunasidagi Hilmand vodiysi maʼmuriyati (HVA) sugʻorish loyihasida ishlagan AQSh armiyasi muhandislar korpusining qarorgohi vazifasini bajargan. Lashkargoh Amerika loyihalari asosida qurilgan bo‘lib, keng ko‘chalari daraxtzor va koʻcha devori yoʻq boʻlgan g‘ishtdan qurilgan uylar bilan qoplangan. Sovet istilosi va uzoq davom etgan Afgʻoniston fuqarolar urushi davrida daraxtlar asosan qulab tushdi va devorlar koʻtarildi.

1940-1970 yillardagi ulkan Hilmand sugʻorish loyihasi Afgʻoniston janubidagi eng keng tarqalgan dehqonchilik zonalaridan birini yaratib, koʻp minglab gektar choʻllarni insonlar yetishtirish va yashash uchun ochdi. Loyiha uchta yirik kanalga qaratildi: Bogʻra, Shamolon va Darveshon. Kanallarni saqlash masʼuliyati yarim mustaqil davlat organi boʻlgan Hilmand va Argʻandob vodiysi maʼmuriyati (HAVA) zimmasiga yuklangan edi, uning vakolatlari (oʻzining gullagan davrida) viloyat gubernatorlari bilan raqobatlashardi.

1989-yilda sovet qoʻshinlari Afgʻonistondan olib chiqib ketilganidan va 1992-yilda Muhammad Najibullo hukumati qulagandan soʻng, shahar mujohidlar qoʻliga oʻtdi. 1990-yillarning oʻrtalarida u Tolibon hukumati qoʻliga oʻtdi. 2001-yil oxirida Tolibon Qoʻshma Shtatlar qurolli kuchlari tomonidan hokimiyatdan chetlatildi. 2002-yildan beri shahar va mintaqa AQSh dengiz piyodalari korpusi va Xalqaro xavfsizlik kuchlari tomonidan ishgʻol qilindi. 2008-yilda Tolibon kuchlari shaharga shiddatli hujum uyushtirdi, biroq „Hilmand cho‘ponlari“ hujjatli filmida ko‘rsatilganidek, Afg‘oniston milliy armiyasi va Oregon armiyasi milliy gvardiyasi ularni toʻxtatib turishga muvaffaq bo‘ldi. Afg‘oniston xavfsizlik kuchlarini o‘qitish va jihozlashdan so‘ng, xorijiy armiyalar 2011-yilda xavfsizlik mas’uliyatini Afg‘oniston harbiylari va Afg‘oniston milliy politsiyasiga topshirdilar. Shahar Tolibon isyonchilari tomonidan uyushtirilgan hujumlar koʻrinishidagi ayrim janglarga guvoh boʻldi. 2020-yil oktyabr oyida Tolibon yaqin atrofdagi Nad Ali tumani bilan birga shaharga hujum qildi[3][4]. Jangarilar Afg‘oniston Islom Amirligi bayrog‘ini shaharning sharqiy kiraverishida ko‘targan, biroq bir necha kundan keyin AQSh Lashkargoh yaqinidagi Tolibonga qarshi havo hujumlarini to‘xtatishga rozi bo‘lganidan so‘ng uni tark etgan. Shahar 2021-yil 13-avgustda, Lashkargoh jangidan so‘ng Tolibon nazoratiga o‘tdi[2].

Iqlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lashkargoh issiq choʻl iqlimiga (Köppen iqlim tasnifida BWh) ega, kam yogʻingarchilik va yoz va qish harorati oʻrtasidagi yuqori oʻzgarishlar bilan tavsiflanadi. Lashkargohda yillik oʻrtacha harorat 20,1 °C, yogʻingarchilik esa oʻrtacha 97 mmni tashkil qiladi. Yoz may oyining oʻrtalarida boshlanadi, sentyabr oxirigacha davom etadi va juda quruq. Iyul — yilning eng issiq oyi, oʻrtacha harorat 32,8 °C. Eng sovuq oy —yanvarning oʻrtacha harorati 7,6 °C.

Hilmand daryosi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hilmand daryosida qayiqda sayr qilish. Daryo sohilidagi chakalakzorlar narigi tomonida joylashgan.

Hilmand daryosi Afgʻonistondagi eng uzun daryo boʻlib, uzunligi 1150 kmga yetadi[5]. Daryo Hindukushdan boshlanib, qoʻshni Eronning Siston va Balujiston ostonidagi Homuni Hilmand shahrida tugaydi. Daryoning ikki asosiy irmogʻidan biri Lashkargoh orqali oʻtib, daryo boʻyidagi shaharga jozibali havo beradi. Bu Lashkargoh aholisining sayr qilishlari uchun qulay sharoit yaratadi. Lashkargohda daryo yetarlicha chuqur bo‘lib, turli xil suv sportlari, jumladan, suzish va qayiqda sayr qilish imkonini beradi. Qayiqlar aholiga ijaraga beriladi. Yaqinda daryo boʻyida Mirvays Nika bogʻi qurilgan. Daryoning shaharga qarama-qarshi tomonida katta chakalakzor joylashgan. Daraxtlarning koʻp turlari va turli xil qushlar, sut emizuvchilar va sudralib yuruvchilar yashaydi.

Diqqatga sazovor joylari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lashkargoh masjidi shahardagi asosiy masjiddir.

Gʻaznaviylar imperiyasining Lashkari Bozor qalʼasi shaharning chekkasida joylashgan. Janubda, Bostning buyuk qalʼasi Qalʼayi Bost[6] taʼsirchan xaroba boʻlib qolmoqda. U Hilmand va Argʻandob daryolarining birlashgan joyi yaqinida, Lashkargohdan janubda yarim soatlik yoʻlda joylashgan. Qalʼayi Bost 100 afgʻon banknotida (Afgʻoniston pul birligi) tasvirlangan dekorativ arkasi bilan mashhur. 2008-yil aprel holatiga koʻra, kengligi taxminan 20 fut va chuqurligi 200 fut boʻlgan qadimiy shaftaga tushish mumkin edi, uning bir qator qorongʻi yon xonalari va pastga olib boradigan spiral zinapoyasi bor. 2006-yilda Lashkargoh janubidan Qalʼayi Bost arkasiga olib boradigan tosh yoʻl qurilishi boshlandi (Jeyms A. Michenerning Karvonlar kitobi oʻquvchilariga Qalʼa Bist nomi bilan maʼlum).

  • Masjidlar
    • Lashkargoh masjidi.
  • Bogʻlar
    • Mirvays Nika bogʻi, Hilmand daryosi boʻyida joylashgan;
    • Muhammad Rasul Oxunzoda bogʻi, shahar markazida joylashgan;
    • Boboyi Millat bogʻi yetti gektar maydonni egallagan ulkan bogʻ boʻlib, Hilmand daryosi boʻyida, Lashkargoh chekkasida joylashgan.
    • Ayollar bogʻi.

Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lashkargoh aholisi 2006-yilda taxminan 201 546 kishini tashkil etgan[1] 2015 yilda nufusi 276 831 nafarga baholangan[7].

Yerlardan foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lashkargoh Afgʻoniston janubidagi savdo va tranzit markazi hisoblanadi. U Hilmand va Argʻandob daryolarining qoʻshilish joyida joylashgani uchun mamlakatdagi barcha viloyatlar markazidan eng koʻp gektar suvga (4940 ga) ega. Binobarin, foydalaniladigan yerlarning katta qismini (61%) qishloq xoʻjaligi yerlari tashkil qiladi. Turar-joylar markaziy tumanlarda toʻplangan[8].

Taʼlimi va ommaviy axborot vositalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hilmand o‘qituvchilar malakasini oshirish instituti

Sovet istilosi va fuqarolar urushigacha boʻlgan 1960-70-yillarda Lashkargohda taʼlim darajasi juda yuqori boʻlgan. Talabalar iqtidorli, faol va mehnatkash edi. Ular har doim universitetlarda yaxshi oʻrinlarni egallab turishgan. 2011-yilda barpo etilgan Bo‘lan ko‘prigidan 800 metr narida 27 ga yaqin maktab, o‘qituvchilar malakasini oshirish instituti, qishloq xo‘jaligi maktabi, Lashkargoh texnika, qishloq xo‘jaligi va veterinariya instituti mavjud bo‘lib, Abdulmaik dekan lavozimida ishlaydi. Lashkargohda 2008-yilda Hilmand davlat universiteti asos solgan bir qator oliy oʻquv yurtlari mavjud boʻlib, rektor lavozimida Sur Gul Sandaxil Tinchlik maydoniga yaqin kampus va Lashkargoh yaqinida qurilish byudjeti 1,5 million AQSh dollari boʻlgan yangi kampus quriladi. Hilmand universitetida qishloq xo‘jaligi, muhandislik, taʼlim va veterinariya kabi to‘rtta fakultet mavjud. Hilmand viloyatidagi Bost oliy taʼlim instituti 1391-2012-yillarda Lashkargohda tashkil etilgan, huquq, muhandislik va biznes boshqaruvi kurslariga ega boʻlgan xususiy, mazhabdan tashqari oliy taʼlim muassasasidir. Bost qishloq xoʻjaligi universiteti 2007-yilda Oliy taʼlim vazirligida roʻyxatdan oʻtgan va Hilmand viloyatining sobiq gubernatori Assadulla Vafo tomonidan ochilgan. Bost qishloq xoʻjaligi universiteti hozirda faqat qishloq xoʻjaligi sohasida taʼlim beradi. Shuningdek, shaharda koʻplab kompyuter va ingliz tili kurslari mavjud boʻlib, ularda minglab talabalar bilim olmoqda.

Yoshlar Hilmand viloyati Madaniyat va axborot boshqarmasi faoliyati bilan bir qatorda turli madaniy-maʼrifiy tadbirlarda ham faol ishtirok etishadi. Lashkargohda turli madaniy guruhlar, jumladan, Hilmand yoshlar tashkiloti, Bost madaniyat jamiyati, Alloma Mahmud Tarziy taʼlim va madaniyat uyushmasi va Hilmand madaniy guruhi kabilar faoliyat yuritadi. Shuningdek, talabalar va madaniyat tashkilotlari tomonidan yaratilgan va yangilanadigan turli xil madaniy-maʼrifiy veb-saytlar mavjud. Lashkargohda ommaviy axborot vositalaridan keng foydalanilmoqda. Soʻnggi oʻn yillikda radio, televidenie va internetdan foydalanish sezilarli darajada oshdi. Lashkargohda bir nechta radiostansiyalar, jumladan Tamaddun radiosi 90.6 FM, Sabavun radiosi, Samun radiosi va Hilmand radiosi eshittiriladi. Boshqa koʻplab mahalliy Afgʻoniston va xalqaro telekanallar bilan bir qatorda, Lashkargohdan ham efirga uzatiladigan Bost telekanali mavjud.

Soʻnggi oʻzgarishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lashkargoh shahri keyingi yillarda keng ko‘lamli obodonlashtirildi, yangi yoʻllar, bozorlar va turar-joylar qurildi. Koʻpgina afgʻonlar oʻz qabilalarini tark etib, Lashkargoh kabi shaharlarga koʻchishda davom etmoqdalar. Hukumat loyihalari shaharning taxminiy hajmini oshirib, odamlarga yerlarni taqsimladi. Zamonaviy arxitektura va qurilish usullari hozirda bu yerda loy gʻishtlar va boshqa anʼanaviy afgʻon meʼmorchiligiga qaraganda keng tarqalgan. Hilmand viloyatining sobiq gubernatori Gulab Mangal shaharning keng koʻlamli rivojlanishini moliyalashtirdi, hokimyat binosi va Adliya boshqarmasi yaqinda taʼmirlandi, yangi politsiya qarorgohi va Hayitgoh ham moliyalashtirildi. Afgʻonistonning katta qismidan farqli oʻlaroq, Lashkargoh yoʻllari odatda asfalt bilan qoplangan. Xalqaro tashkilotlar va Lashkargohdagi PRT reabilitatsiya va infratuzilma loyihalarini — maktablar, yoʻllar va bogʻlar — amalga oshirishga yordam berdi.

2005- yilda USAID tomonidan moliyalashtirilgan loyiha doirasida Lashkargohda oltita suv ombori qurilishi eʼlon qilindi va suv taʼminoti uchun masʼuliyat Hilmand va Arg‘andob vodiysi maʼmuriyatiga topshirildi. Hilmand daryosining ifloslanishi tufayli shahar oʻtgan 30 yil davomida toza suvsiz qolgan edi[9].

2010-yilda Mushtarak operatsiyasining bir qismi sifatida Britaniya armiyasi va mahalliy ishchi kuchlari Lashkargoh va shimoliy, nisbatan rivojlangan Gereshk shahrini bog‘laydigan Traydent yoʻnalishi (inglizcha: Route Trident) yo‘lini qurdi[10], Hokim Mangalning shaharni qayta qurish harakatlarida Route Tridentga kam mablag‘ ajratildi, ammo Lashqargohni qayta qurishning ustuvor yoʻnalishlaridan biri hisoblanadi[11].

Shaharni qayta tiklashga yordam beradigan joriy loyiha „Lashkargoh Bost aeroporti va qishloq xo‘jaligi markazi“ hisoblanadi. Ushbu loyiha yangi qishloq xo‘jaligi markazi, sanoat parkini qurishdan iborat bo‘lib, renovatsiya loyihalari orqali Bost aeroportini taʼmirlash, modernizatsiya qilish va modernizatsiya qilishdan iborat.

Sporti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lashkargoh futbol stadioni

Futbol va kriket mintaqadagi eng mashhur sport turlari hisoblanadi. Sig‘imi 10 000 dan ortiq tomoshabinga mo‘ljallangan „Lashkargoh“ futbol stadioni 2006-yilda qayta qurilgan. Hozirda 2009-yilning yozida qurib bitkazilgan Lashkargohdagi Karzay stadionida roʻyxatdan oʻtgan 13 ta kriket jamoasi oʻynamoqda[12].

Bodibilding ham Lashkargoh yoshlarini o‘ziga jalb etdi. Shaharda bir nechta gimnaziyalar mavjud. Aziz Ahmad Nikyor 2006-yilda Janob Afg‘oniston unvoniga sazovor boʻldi hamda 2006-yilgi Osiyo oʻyinlarida Lashkargohdagi mashhur sport turlari, xususan, takevondo, boks, snuker, voleybol boʻyicha Afgʻoniston sharafini himoya qildi.

Giyohvand moddalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Otasi sugʻorish loyihasida ishlagan amerikalik afgʻon bola bilan suhbatlashgan BBC dasturiga koʻra, loyiha qishloq xoʻjaligi yaratishni koʻzda tutgan, biroq soʻnggi paytlarda koʻknori yetishtirishning rivojiga hissa qoʻshgan[manba kerak].

Mashhur shaxslari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Tamim Ansoriy, yozuvchi[13];
  • Abul Fath al-Bustiy (942-1010), fors kotibi va mashhur shoir;
  • Muhammad ibn Hibbon al-Bustiy (taxminan 884—965), musulmon olimi;
  • Ehson Omon (1959-yilda tugʻilgan), xonanda;
  • Hasan Maymandiy, Gʻaznaviylar hukmdori Sabuktegin davrida, 10-asrda Bust hokimi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar va izohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „B. Demography and Population“. United Nations Assistance Mission in Afghanistan and Afghanistan Statistical Yearbook 2006, Central Statistics Office. Afghanistan's Ministry of Rural Rehabilitation and Development. Qaraldi: 2011-yil 12-yanvar.
  2. ↑ 2,0 2,1 Birsel, Robert. „Taliban capture Afghanistan's Lashkar Gah, capital of Helmand - police official“. Reuters (2021-yil 13-avgust). 2021-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 13-avgust.
  3. ↑ Mashal, Mujib; Shah, Taimoor. „Taliban Test Afghan and U.S. Resolve in Talks by Attacking a City“. NY Times. The New York Times Company (2020-yil 12-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 6-avgust.
  4. ↑ Qazi, Shereena. „As violence flares in south Afghanistan, key questions answered“. Al Jazeera. Al Jazeera Media Network (2020-yil 19-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 6-avgust.
  5. ↑ Behnke, Alison. Afghanistan in Pictures. Twenty-First Century Books, 1 January 2003 — 12 bet. ISBN 9780822546832. 
  6. ↑ „Afghanistan Helmand Landscape Pictures - maiaibing“. maiaibing.smugmug.com.
  7. ↑ „The State of Afghan Cities report 2014“. 2015-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  8. ↑ „The State of Afghan Cities report 2015“. 2015-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-oktyabr.
  9. ↑ USAID Field Report Afghanistan Feb 2005 ReliefWeb
  10. ↑ BBC News. „Progress slow and messy in Afghanistan“ (2010-yil 28-yanvar). Qaraldi: 2010-yil 3-sentyabr.
  11. ↑ Ministry of Defence. „Gurkhas help Royal Engineers continue Babaji regeneration“ (2010-yil 6-iyul). Qaraldi: 2010-yil 3-sentyabr.
  12. ↑ Stanikzai, Zainullah. „Karzai Stadium reconstructed“. Pajhwok Afghan News (PAN) (2009-yil 25-iyun). Qaraldi: 2012-yil 13-yanvar.[sayt ishlamaydi]
  13. ↑ Ansary, Tamim. West of Kabul, East of New York: An Afghan American Story. Picador, 2002 — 84 bet. „[...]like my classmates at the Lashkargah School,[...]“ 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Lashkargoh_(Afgʻoniston)&oldid=4212603" dan olindi