Kurd madaniyati

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Kurd madaniyati kurd xalqi tomonidan qoʻllaniladigan oʻziga xos madaniy xususiyatlar guruhidir. Kurd madaniyati zamonaviy kurdlar va ularning jamiyatini shakllantirgan qadimgi xalqlardan meros boʻlib kelgan.

Kurdlar asosan Gʻarbiy Osiyoda istiqomat qiluvchi etnik guruhdir. Ular Yaqin Sharqning shimolida, kurdlar Katta Kurdiston deb ataydigan mintaqada Zagros togʻlari va Toros togʻlari boʻylab yashaydilar. Bugungi kunda ular Iroqning shimoli-sharqida, Eronning shimoli-gʻarbiy qismida va Suriyaning shimoli-sharqida shuningdek, Turkiyaning janubi-sharqida joylashgan.

Turli xillik[tahrir | manbasini tahrirlash]

" Navro‘z " bayramini tomosha qilayotgan buvi va uning nevarasi.

Kurd xalqining kelib chiqishi, tarixi va hatto siyosiy kelajagi haqida juda koʻp bahs-munozaralar mavjud. Kurdlar umumeʼtirof etilgan mustaqil davlatga ega boʻlmagan eng yirik etnik guruhlardan biridir.[1]

Tili[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kurd (kurd) — hind-yevropa tillari oilasining Eron boʻlimining shimoliy-gʻarbiy boʻlimiga kiradi. Asosiy tillar: Sorani va kurmanji turli shakllarda: Sorani, arman, qabih, janubiy kurd, qirol, zakakian, bajalan va gorani . Boshqa tillar: arab, turk, fors[2] Kurdiston hududida 30 milliondan ortiq kurd tilida so‘zlashuvchilar bor. Kurd tili Iroq va Suriyada arab alifbosida, Eronda moslashtirilgan arab alifbosi va Turkiyada lotin alifbosida yoziladi .[3] Izadiyning fikricha, ikkalasi ham bir til oilasiga mansub bo‘lganligi sababli, „Ko‘pgina kurdcha so‘zlar ingliz tiliga o‘xshashdir, masalan, lîstik = o‘yin, mâra = turmush qurish, sterk = yulduz, chem = daryo, dol = dala yoki vodiy, bira = uka, heyv = oy, berf = qor, azad = tekin (bepul), standin = olish, temam = ishonch va shunga oʻxshashlar“.[2] Uchta asosiy sheva mavjud: Kurmanji, Soriani[4] va Pehlevaniy .

Folklor[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kurdlar boy folklor anʼanalariga ega boʻlib, ular modernizatsiya, urbanizatsiya va madaniy qatagʻon natijasida tobora yoʻq boʻlib ketmoqda. Kurdlar Yangi yilni Navroʻzda nishonlaydilar va uni nishonlash koʻpincha Turkiya va Suriya hukumatlari tomonidan taqiqlangan.[5][6] Mashhur kurd ertaki bu Mem û Zîn .[7]

Musiqa[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tunar Rahmonoʻgʻli kurdcha „Rinda min“ qoʻshigʻini kuylaydi. Xari Bulbul musiqa festivali

Kurd xalq musiqasi kurd madaniyatining muhim qismidir va anʼanaviy ravishda Dengbêj (bardlar) tomonidan kurd tarixi haqidagi hikoyalarni uzatish uchun ishlatilgan. Thekurdishproject.org saytiga ko‘ra, „Deng“ so‘zi ovoz, „bej“ esa „qo‘shiq aytish“ degan maʼnoni anglatadi. Dengbejlar „stran“ yoki motam qoʻshigʻi bilan mashhur.[8] 20-asrning koʻplab mashhur kurd musiqachilari Hasan Zirak va Ahmet Kaya kabi turk yoki fors tillarida, shuningdek kurd tilida kuylashdi. Gʻarbiy kurd musiqasi kuylangan tildan tashqari, koʻproq Anadolu, turk, yunon yoki Bolqon tovushiga ega.[9]

Oshxona[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anʼanaviy kurd taomlari

Oziq-ovqat kurd boʻlish nimani anglatishining asosiy qismi ekanligi keng eʼtirof etilgan. Dolma (uzum bargiga solingan guruch), kfta (yupqa qatlamli pudingli guruchga solingan ziravorli qiyma), Ser u pe (echki boshi, tili va oyogʻi), shifta (goʻsht pattilari),[10] kabi taomlar anʼanaviy Kurd taomlari hisoblanadi. Qoʻzi va tovuq asrlar davomida kurd oshxonasida asosiy goʻsht boʻlib kelgan. Sabzavotlar, palov va sut mahsulotlari ham anʼanaviy kurd taomlarining katta qismini tashkil qiladi.[11] Choy ham kurdlarning ratsionida asosiy hisoblanadi. Kurdlar, shuningdek, yogurtga asoslangan Mastaw, Doʻh, Ayran ichishadi.[12]

Din[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kurd xalqi yashayotgan mamlakatga qarab turli dinlarga ega yoki ular ushbu dinga madaniy va etnik aloqalarga ega, kurdlar orasida eng keng tarqalgan din sunniy islom boʻlib, Iroq Kurdistonida yashovchi kurdlarning 98 foizi amal qiladi. Turkiyadagi kurdlar taxminan 15-22 million kurd aholisining 30 foizi alaviylar va 68 foizi sunniy islomga eʼtiqod qiladi.[13]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Who are the Kurds?“ (en-GB). BBC News (2019-yil 15-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 8-sentyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 Izady, Mehrdad. The Kurds, A Concise Handbook. Abingdon, Oxford: Taylor and Francis, 2009 — 167 bet. ISBN 978-0844817279. 
  3. ↑ Held, Colbert C.. Middle East Patterns: Places, People, and Politics (en). Avalon Publishing, 2013-12-03. ISBN 9780813348780. 
  4. ↑ McDowall, David. A Modern History of the Kurds: Third Edition (en). I.B.Tauris, 14 May 2004. ISBN 9781850434160. 2016-yil 16-oktyabrda qaraldi. 
  5. ↑ Aykan, Bahar (2014-12-17). „Whose Tradition, Whose Identity? The politics of constructing "Nevruz" as intangible heritage in Turkey“. European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey (inglizcha). № 19. doi:10.4000/ejts.5000. ISSN 1773-0546.
  6. ↑ Arab. „Turkey bans Newroz celebrations for Syrian Kurds in Afrin“ (en). alaraby (2019-yil 17-mart). Qaraldi: 2021-yil 16-aprel.
  7. ↑ Lescot. „Mame Alan“. Institute Kurde de Paris (1942). Qaraldi: 2021-yil 16-aprel.
  8. ↑ „Kurdish Culture“. thekurdishproject.org. The Kurdish Project. Qaraldi: 2016-yil 19-oktyabr.
  9. ↑ Izady, Mehrdad R.. The Kurds: A Concise Handbook. Routledge, 1992 — 268 bet. ISBN 0844817279. 
  10. ↑ „Shfta - Kurdish meat patties“. www.adventuressheart.com. Qaraldi: 2016-yil 16-oktyabr.
  11. ↑ „Learn About Kurdish Food | The Kurdish Project“ (en-US). The Kurdish Project. Qaraldi: 2016-yil 16-oktyabr.
  12. ↑ „Kurdistan's cuisine“. 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-oktyabr.
  13. ↑ „Religion of the Kurds“. 2013-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kurd_madaniyati&oldid=4209567" dan olindi