Kampanula

Kampanula — qoʻngʻiroqguldoshlar oilasiga mansub gulli oʻsimliklarning bir necha avlodlaridan biri, odatda qoʻngʻiroq gullari sifatida tanilgan^[1].Ularga qoʻngʻiroq shaklidagi gullari uchun shunday nom berilgan. Kampanula lotincha „kichik qoʻngʻiroq“ degan maʼnoni anglatadi.Jins Shimoliy yarim sharning moʻtadil va subtropik mintaqalarida tarqalgan 500 dan ortiq tur va bir nechta kichik turlarni oʻz ichiga oladi.Oʻrta yer dengizi mintaqasi sharqi, Kavkaz,Osiyo va Afrikaning tropik mintaqalaridagi togʻlarda keng tarqalgan^[2].Kampanula bir yillik, ikki yillik va koʻp yillik oʻsimlik turlariga boʻlinadi va odatda 5 yillik boʻlgan mitti arktik va alp turlaridan farq qiladi.

Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Barglari navbatma-navbat joylashgan.Poyaning tagida kattaroq, kengroq barglari va yuqoriroqda kichikroq, torroq barglari bor; barg cheti butun yoki tishli (baʼzan ikkalasi ham bir oʻsimlikda) boʻlishi mumkin. Koʻpgina turlarning barglari va poyalarida oq lateks mavjud^[3].

Gullar panikulalarda (baʼzan yolgʻiz) hosil boʻladi va besh boʻlakli gul tojiga ega, Gul bargi uzunligi 2-5 sm, rangi koʻkdan binafsha ranggacha, baʼzan oq yoki pushti rangda boʻladi.Toj tojidan pastda 5 bargga oʻxshash sepal kosacha hosil qiladi. Baʼzi turlarda har bir sepal oʻrtasida „qoʻshimcha“ deb ataladigan kichik qoʻshimcha bargga oʻxshash bargcha mavjud.Bu qoʻshimchaning mavjudligi yoki yoʻqligi hamda kattaligi koʻpincha yaqin turlarni ajratish uchun ishlatiladi^[3].

Mevasi koʻplab mayda urugʻlarni oʻz ichiga olgan koʻsak hisoblanadi^[3].

Kampanula turlaridan baʼzilari kapalak turlarining lichinkalari uchun oziq-ovqat oʻsimliklari sifatida ishlatiladi^[4].

Oʻstirish va foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mashhur turlarga Campanula rotundifolia, Angliyada harebell va Shotlandiya va Irlandiyada koʻk qoʻngʻiroq (garchi u haqiqiy koʻk qoʻngʻiroqlar bilan chambarchas bogʻliq boʻlmasa ham) va janubiy Yevropa Campanula mediumi, Kenterberi qoʻngʻirogʻi, Buyuk Britaniyadagi mashhur bogʻ oʻsimligi kiradi. Shimoliy Yevropada uning abiatda uchraydigan bir nechta turlar bilan bir qatorda, koʻplab madaniy bog 'turlari mavjud.

Buyuk Britaniyada kampanulalar milliy kolleksiyasi Sharqiy Yorkshirdagi Burton Agnes zalida^[5] va Saffolkdagi Beri Sent-Edmundsda oʻtkaziladi^[6].

Turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ularning 473 ta turi fanga maʼlum, shu jumladan:

Campanula aghrica — Agrika qoʻngʻiroqguli
Campanula alliariifolia — Kornish qoʻngʻiroqguli
Campanula alaskana
Campanula alpestris
Campanula alpina
Campanula americana — Amerika qoʻngʻiroqguli
Campanula angustiflora — Yogʻoch qoʻngʻiroqguli
Campanula balfourii — Sokotra qoʻngʻiroqguli
Campanula barbata — Soqol qoʻngʻiroqgul
Campanula betulifolia
Campanula bononiensis
Campanula bravensis
Campanula californica — Botqoq qoʻngʻiroqguli
Campanula carpatica — Karpat qoʻngʻiroqguli
Campanula cervicaria — Ingichka qoʻngʻiroqgul
Campanula cochleariifolia — Afsonaviy qoʻngʻiroqgul
Campanula collina — Koʻk qoʻngʻiroqgul
Campanula divaricata — Appalachina qoʻngʻiroqguli
Campanula exigua — chaparral qoʻngʻiroqguli
Campanula garganica — Adriatika qoʻngʻiroqguli
Campanula gelida
Campanula glomerata — Bogʻ qoʻngʻiroqguli
Campanula griffinii — Griffin qoʻngʻiroqguli
Campanula hercegovina
Campanula isophylla — Italiya qoʻngʻiroqguli
Campanula jacobaea
Campanula lactiflora — Sut qoʻngʻiroqguli
Campanula lanata
Campanula lasiocarpa
Campanula latifolia -Keng qoʻngʻiroqguli
Campanula latiloba — Katta qoʻngʻiroqgul
Campanula medium — KanterburI qoʻngʻiroqguli
Campanula napuligera
Campanula parryi
Campanula patula — Yoyli qoʻngʻiroqgui
Campanula pendula
Campanula persicifolia -Sohibjamol qoʻngʻiroqgul
Campanula piperi -Naychi qoʻngʻiroqgul
Campanula portenschlagiana — Dalmatin qoʻngʻiroqgul
Campanula poscharskyana — Serbiya qoʻngʻiroqguli
Campanula primulifolia -Ispaniya qoʻngʻiroqguli
Campanula punctata
Campanula pyramidalis — chimney qoʻngʻiroqguli
Campanula raineri — Rainer qoʻngʻiroqguli
Campanula rapunculoides — yoqimsiz qoʻngʻiroqgul
Campanula rapunculus — rampion qoʻngʻiroqguli
Campanula robinsiae
Campanula rotundifolia — quyon qoʻngʻiroqguli
Campanula scabrella — qoʻpol qoʻngʻiroqgul
Campanula scheuchzeri
Campanula scouleri — Skouler qoʻngʻiroqguli
Campanula sharsmithiae — Sharsmith yoki Hamilton qoʻngʻiroqguli
Campanula shetleri -Qal’a qoʻngʻiroqguli
Campanula spicata
Campanula takesimana — Koreya qoʻngʻiroqguli
Campanula thyrsoides
Campanula trachelium — Qichitqi qoʻngʻiroqguli
Campanula uniflora — Arktika qoʻngʻiroqguli
Campanula wilkinsiana — Vilkin qoʻngʻiroqguli
Campanula zoysii

Kimyo[tahrir | manbasini tahrirlash]

Violdelfin — antosiyanin, oʻsimlik pigmentining bir turi, Kampanula jinsidagi koʻk gullarda mavjud^[7].

Qazilma qoldiqlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Campanula palaeopyramidalisning uchta qazilma urugʻi Gʻarbiy Karpat, Polshadagi Novy Saks havzasidagi Oʻrta Miosen chuchuk suv konlarining quduq namunalaridan olingan^[8].

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Media related to Campanula at Wikimedia Commons
Data related to Campanula at Wikispecies

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Sunset Western Garden Book, 1995:606-607
↑ „World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew“. apps.kew.org. Qaraldi: 2018-yil 13-aprel.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Flora of China, v 19 p 530, 风铃草属 feng ling cao shu, Campanula Linnaeus, Sp. Pl. 1: 163. 1753.
↑ „Campanula“. campanulaceae.myspeciesinfo. Qaraldi: 2021-yil 16-iyun.
↑ „Burton Agnes Hall – Campanula Collection“. www.burtonagnes.com. Qaraldi: 2018-yil 13-aprel.
↑ „Home“. Bellflower Nursery. Qaraldi: 2018-yil 13-aprel.
↑ Structure and biosynthesis of anthocyanins in flowers of Campanula.
↑ Łańcucka-Środoniowa M.: Macroscopic plant remains from the freshwater Miocene of the Nowy Sącz Basin (West Carpathians, Poland) [Szczątki makroskopowe roślin z miocenu słodkowodnego Kotliny Sądeckiej (Karpaty Zachodnie, Polska)].

[1] Sunset Western Garden Book, 1995:606-607

[isabelle-2] „World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew“. apps.kew.org. Qaraldi: 2018-yil 13-aprel.

[isabella-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Flora of China, v 19 p 530, 风铃草属 feng ling cao shu, Campanula Linnaeus, Sp. Pl. 1: 163. 1753.

[myspecies-4] „Campanula“. campanulaceae.myspeciesinfo. Qaraldi: 2021-yil 16-iyun.

[5] „Burton Agnes Hall – Campanula Collection“. www.burtonagnes.com. Qaraldi: 2018-yil 13-aprel.

[6] „Home“. Bellflower Nursery. Qaraldi: 2018-yil 13-aprel.

[7] Structure and biosynthesis of anthocyanins in flowers of Campanula.

[8] Łańcucka-Środoniowa M.: Macroscopic plant remains from the freshwater Miocene of the Nowy Sącz Basin (West Carpathians, Poland) [Szczątki makroskopowe roślin z miocenu słodkowodnego Kotliny Sądeckiej (Karpaty Zachodnie, Polska)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]