Campanula rapunculus

Campanula rapunculus
Ilmiy tasniflash
	O‘simliklar
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Ikki urugʻpallalilar
	Asterids
	Asterales
	Qo‘ng‘iroqguldoshlar
	Kampanula
	C. rapunculus
Binar nomi
	Campanula rapunculus; ; L.

Campanula rapunculus, umumiy nomi rampion qoʻngʻiroq oʻsimligi, rampion, rover qoʻngʻiroq guli yoki rapunzel, Qo‘ng‘iroqguldoshlar oilasi kampanula turkumiga mansub oʻsimlik turi (Campanula) turi^[1].

Bu tur bir vaqtlar ismaloq kabi ishlatiladigan barglari, turp kabi ishlatiladigan parsnipga oʻxshash ildizi uchun Yevropada keng tarqalgan. Aka-uka Grimmlarning ertagi Rapunzel oʻz nomini shu oʻsimlikdan olingan^[2].

Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lotincha nomi („campanula“), kichik qoʻngʻiroq degan maʼnoni anglatadi, gulning qoʻngʻiroq shaklidagi gullarini anglatadi, " rapunculus " lotincha „rapa“ (sholgʻom)ning kichraytirma shakli boʻlib, „kichkina sholgʻom“ degan maʼnoni anglatadi.

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu ikki yillik o‘t oʻsimlik bo‘yi 40–80 centimetr (16–31 in) ga etadi. Poyasi tik, yengil tuk bilan qoplangan, tepasi shoxlangan. Asosiy barglari novdasimon, tuxumsimon, biroz tishli va rozet shaklida joylashgan, yuqori barglari esa oʻsimtasimon va tor. Germafrodit gullari qoʻngʻiroq shaklida, ochiq koʻk yoki binafsha gul tojiga ega, uzunligi taxminan ikki santimetr. Gullash davri maydan sentabrgacha davom etadi. Meva koʻp urugʻli teskari konus shaklidagi ajraladigan ko‘sak. Qalin ildiz kichik sholgʻomga oʻxshaydi va u yeyish mumkin. Xromosoma soni 2n = 20^[3] . Chelostoma turkumiga mansub yovvoyi asalarilar Campanula rapunculusning asosiy changlatuvchisi hisoblanadi^[4] .

Tarqalish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Campanula rapunculus Gʻarbiy Osiyoda, Shimoliy Afrika, Islandiya, Irlandiya va Norvegiyadan tashqari Yevropaning koʻp qismida mavjud. U Daniya, janubiy Shvetsiya va Buyuk Britaniyada introduksiya qilingan.

O‘sish joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Campanula rapunculus qishga chidamli^[5]. U kambagʻal tuproqlarda oʻsa oladi^[6]. Bu tur ohaktosh tuproqlarni afzal koʻradi va quruq oʻtloqlarda, ekinzorlarda, eman va qaragʻay oʻrmonlarida, yoʻllar va boʻlaklar boʻylab, dengiz sathidan 0–1,500 metr (0–4,921 ft) yuqori bo‘lgan yerlarda o‘sadi.

Kultivatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rampion ekin sifatida etishtirilishi mumkin. U iyun oyining boshida ekiladi. Oʻgʻitlash shart emas. U yaxshi qurigan, neytral yoki ishqoriy, pH darajasi 4,8-7,5 ^[7] boʻlgan, boy qumli tuproqlarda yaxshi oʻsadi. Urugʻlari juda kichik (ming dona urug‘ning vazni 0,04 g). Koʻchatlarni bir xil taqsimlash uchun ekishdan oldin urugʻlar bilan 20 marta qum aralashtiriladi. Qatorlar orasidagi masofa 20-25 sm boʻlishi kerak. Ildizlarni oktabr oyidan boshlab butun qish davomida yigʻib olish mumkin^[8].

Uglerod, fosfor va azotga boy tuproqlarda 135 g/m² gacha bo‘lgan maydond ekilishi mumkin, koʻproq qumli tuproqlarda yoki pastki tuproqlarda atigi 12-17 g/m² ga ekiladi^[9].

Rampion karam, pomidor, kartoshka yoki bodring kabi talab yuqori bo‘lgan ekinlardan keyin yetishtiriladi^[10].

Sinonimlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Campanula elatior Hoffmanns. & Havola
Campanula lusitanica f. brakteoz (Wilk.) Kout.
Campanula lusitanica f. racemoso-paniculata (Wilk.) Kout.
Campanula lusitanica f. verrukuloza (Hoffmanns. & Havola) Cout.
Campanula lusitanica var. cymoso-spicata (Wilk.) Kout.
Campanula lusitanica aukt.
Campanula verruculosa Hoffmanns. & Havola

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Campanula rapunculus gullari
Campanula rapunculus gullariga yaqindan koʻrish, lateral koʻrinish
Campanula rapunculus barglari
Campanula rapunculus
Rampion qo‘ng‘iroqguli
Campanula rapunculus

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Anderberg. „Campanula rapunculus“ (Swedish). Den virtuella floran. Swedish Museum of Natural History. Qaraldi: 2010-yil 27-noyabr.
↑ Grimm, Jacob Ludwig Karl „11. Rapunzel“,. Selected tales, Oxford world's classics. Oxford: Oxford University Press, 2005 — 51 bet. ISBN 9780192804792. OCLC 799426092. „...when she noticed a bed planted with the most beautiful rampions, or rapunzels...“
↑ Oberdorfer, Erich. Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete, stark überarbeitete und ergänzte Auflage, Stuttgart (Hohenheim): Eugen Ulmer, 2001 — 895 bet. ISBN 3-8001-3131-5.
↑ Schlindwein, C.; Wittmann, D.; Martins, C. Feitosa; Hamm, A.; Siqueira, J. Alves; Schiffler, D.; Machado, I. C. (2005). "Pollination of Campanula rapunculus L. (Campanulaceae): How much pollen flows into pollination and into reproduction of oligolectic pollinators?" (en). Plant Systematics and Evolution 250 (3-4): 147–156. doi:10.1007/s00606-004-0246-8. ISSN 0378-2697. http://link.springer.com/10.1007/s00606-004-0246-8.
↑ Becker-Dillingen, Josef. Handbuch des gesamten Gemüsebaues einschliesslich des Gemüsesamenbaues, der Gewürz-, Arznei- und Küchenkräuter, 2nd (de), Hedemannstrasse 28, Deutschland: Verlagsbuchhandlung Paul Parey, 1929 — 708-709 bet.
↑ Bretzel, Francesca; Pezzarossa, Beatrice; Malorgio, Fernando (March 2009). "Study of herbaceous annual and perennial species native to Mediterranean area for landscape purposes". Acta Horticulturae (813): 321–328. doi:10.17660/ActaHortic.2009.813.41. ISSN 0567-7572. Archived from the original on 2023-03-20. https://web.archive.org/web/20230320141648/https://www.actahort.org/books/813/813_41.htm. Qaraldi: 2022-12-05. Campanula rapunculus]]
↑ „Useful Temperate Plants“. Useful Temperate Plants Database (2022-yil 13-noyabr). 2022-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-noyabr.
↑ Becker-Dillingen, Josef. Handbuch des gesamten Gemüsebaues einschliesslich des Gemüsesamenbaues, der Gewürz-, Arznei- und Küchenkräuter, 2nd (de), Hedemannstrasse 28, Deutschland: Verlagsbuchhandlung Paul Parey, 1929 — 708-709 bet.
↑ Bretzel, Francesca; Pezzarossa, Beatrice; Malorgio, Fernando (March 2009). "Study of herbaceous annual and perennial species native to Mediterranean area for landscape purposes". Acta Horticulturae (813): 321–328. doi:10.17660/ActaHortic.2009.813.41. ISSN 0567-7572. Archived from the original on 2023-03-20. https://web.archive.org/web/20230320141648/https://www.actahort.org/books/813/813_41.htm. Qaraldi: 2022-12-05. Campanula rapunculus]]
↑ Becker-Dillingen, Josef. Handbuch des gesamten Gemüsebaues einschliesslich des Gemüsesamenbaues, der Gewürz-, Arznei- und Küchenkräuter, 2nd (de), Hedemannstrasse 28, Deutschland: Verlagsbuchhandlung Paul Parey, 1929 — 708-709 bet.

[dvf-1] Anderberg. „Campanula rapunculus“ (Swedish). Den virtuella floran. Swedish Museum of Natural History. Qaraldi: 2010-yil 27-noyabr.

[Grimm-2] Grimm, Jacob Ludwig Karl „11. Rapunzel“,. Selected tales, Oxford world's classics. Oxford: Oxford University Press, 2005 — 51 bet. ISBN 9780192804792. OCLC 799426092. „...when she noticed a bed planted with the most beautiful rampions, or rapunzels...“

[3] Oberdorfer, Erich. Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete, stark überarbeitete und ergänzte Auflage, Stuttgart (Hohenheim): Eugen Ulmer, 2001 — 895 bet. ISBN 3-8001-3131-5.

[4] Schlindwein, C.; Wittmann, D.; Martins, C. Feitosa; Hamm, A.; Siqueira, J. Alves; Schiffler, D.; Machado, I. C. (2005). "Pollination of Campanula rapunculus L. (Campanulaceae): How much pollen flows into pollination and into reproduction of oligolectic pollinators?" (en). Plant Systematics and Evolution 250 (3-4): 147–156. doi:10.1007/s00606-004-0246-8. ISSN 0378-2697. http://link.springer.com/10.1007/s00606-004-0246-8.

[5] Becker-Dillingen, Josef. Handbuch des gesamten Gemüsebaues einschliesslich des Gemüsesamenbaues, der Gewürz-, Arznei- und Küchenkräuter, 2nd (de), Hedemannstrasse 28, Deutschland: Verlagsbuchhandlung Paul Parey, 1929 — 708-709 bet.

[6] Bretzel, Francesca; Pezzarossa, Beatrice; Malorgio, Fernando (March 2009). "Study of herbaceous annual and perennial species native to Mediterranean area for landscape purposes". Acta Horticulturae (813): 321–328. doi:10.17660/ActaHortic.2009.813.41. ISSN 0567-7572. Archived from the original on 2023-03-20. https://web.archive.org/web/20230320141648/https://www.actahort.org/books/813/813_41.htm. Qaraldi: 2022-12-05. Campanula rapunculus]]

[7] „Useful Temperate Plants“. Useful Temperate Plants Database (2022-yil 13-noyabr). 2022-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-noyabr.

[8] Becker-Dillingen, Josef. Handbuch des gesamten Gemüsebaues einschliesslich des Gemüsesamenbaues, der Gewürz-, Arznei- und Küchenkräuter, 2nd (de), Hedemannstrasse 28, Deutschland: Verlagsbuchhandlung Paul Parey, 1929 — 708-709 bet.

[:1-9] Bretzel, Francesca; Pezzarossa, Beatrice; Malorgio, Fernando (March 2009). "Study of herbaceous annual and perennial species native to Mediterranean area for landscape purposes". Acta Horticulturae (813): 321–328. doi:10.17660/ActaHortic.2009.813.41. ISSN 0567-7572. Archived from the original on 2023-03-20. https://web.archive.org/web/20230320141648/https://www.actahort.org/books/813/813_41.htm. Qaraldi: 2022-12-05. Campanula rapunculus]]

[:0-10] Becker-Dillingen, Josef. Handbuch des gesamten Gemüsebaues einschliesslich des Gemüsesamenbaues, der Gewürz-, Arznei- und Küchenkräuter, 2nd (de), Hedemannstrasse 28, Deutschland: Verlagsbuchhandlung Paul Parey, 1929 — 708-709 bet.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]