Julius Axelrod

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Julius Axelrod
Tavalludi 30-may 1912-yil
New York City, USA
Vafoti 29-dekabr 2004-yil(2004-12-29)
(92 yoshda)
Bethesda, Maryland, USA
Istiqomat joylari Bethesda, Maryland
Fuqaroligi AQSh[1][2] va Polsha
Millati American
Sohasi Biochemistry
Institutlar National Institutes of Health
Taʼlimi City College of New York
(BS, 1933)
New York University
(MS, 1941)
George Washington University
(PhD, 1955)
Mashhur ishlari Catecholamine metabolism
Mukofotlari
Turmush oʻrtogʻi
Sally Taub
(turm. 1938; vaf. 1992)

Julius Axelrod (1912-yil 30-may - 2004-yil 29-dekabr)[3] amerikalik biokimyogar edi. U 1970-yilda Bernard Katz va Ulf fon Eyler bilan birga fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha Nobel mukofoti ulushini qoʻlga kiritdi.[4][5][6][7] Nobel qoʻmitasi uni miyadagi epinefrin, norepinefrin va keyinchalik aniqlanganidek, dofaminni oʻz ichiga olgan kimyoviy moddalar sinfi boʻlgan katekolamin neyrotransmitterlarini chiqarish va qayta qabul qilish boʻyicha qilgan ishi uchun taqdirladi. Axelrod, shuningdek, pineal bez va uning uyqu-uygʻonish siklida qanday boshqarilishini tushunishga katta hissa qoʻshgan.[8][9][10]

Taʼlim va erta hayot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Axelrod Nyu-York shahrida Polshadan kelgan yahudiy muhojirlar Molli (néy Leichtling) va savat toʻquvchi Isadore Axelrodning oʻgʻli boʻlib tugʻilgan.[11] U 1933-yilda Nyu-York shahri kollejida biologiya boʻyicha bakalavr darajasini oldi. Axelrod shifokor boʻlishni xohladi, lekin u murojaat qilgan har bir tibbiyot maktabidan rad etildi. U qisqa muddat Nyu-York universitetida laborant boʻlib ishladi, keyin 1935-yilda Nyu-York shahar sogʻliqni saqlash va ruhiy gigiena departamentida oziq-ovqatga qoʻshilgan vitamin qoʻshimchalarini sinovdan oʻtkazish uchun ishga joylashdi. Sogʻliqni saqlash departamentida ishlagan vaqtida u tungi maktabda oʻqigan va 1941-yilda Nyu-York universitetida fanlar boʻyicha magistrlik darajasini olgan.

Tadqiqot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Analjezik tadqiqotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1946-yilda Axelrod Goldwater Memorial kasalxonasida Bernard Brodi qoʻl ostida ishlagan. Axelrod Brodidan olgan tadqiqot tajribasi va ustozligi uni tadqiqot karerasini boshlaydi. Brodi va Axelrodning tadqiqotlari analjeziklar (ogʻriq qoldiruvchi vositalar) qanday ishlashiga qaratilgan. 1940-yillarda aspirinsiz analjeziklardan foydalanuvchilar methemoglobinemiya deb nomlanuvchi qon holatini rivojlantirdilar. Axelrod va Brodi bu ogʻriq qoldiruvchi vositalarning asosiy tarkibiy qismi boʻlgan atsetanilid aybdor ekanligini aniqladilar. Ular metabolitlardan biri ham analjezik ekanligini aniqladilar. Ular bu metabolit, atsetaminofen (paratsetamol, Tylenol) oʻrniga foydalanishni tavsiya qildilar.

Katexolamin tadqiqotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Julius Axelrod working at the blackboard on the structure of catecholamines
Yuliy Akselrod katexolaminlarning tuzilishi boʻyicha doskada ishlaydi

1949-yilda Axelrod Milliy yurak institutida ish boshladi, Milliy yurak, oʻpka va qon instituti (NHLBI), Milliy sogʻliqni saqlash institutlari (NIH) tarkibiga kirdi. U kofeinning mexanizmlari va taʼsirini oʻrganib chiqdi, bu esa uni simpatik asab tizimiga va uning asosiy neyrotransmitterlariga, epinefrin va norepinefringa qiziqish uygʻotdi. Bu vaqt ichida Axelrod kodein, morfin, metamfetamin va efedrin boʻyicha tadqiqotlar olib bordi va LSD boʻyicha birinchi tajribalarni oʻtkazdi. Doktorlik dissertatsiyasisiz oʻz karerasini koʻtara olmasligini tushunib, u 1954-yilda Jorj Vashington universiteti tibbiyot maktabida oʻqish uchun NIHdan taʼtil oldi. Ilgari olib borgan tadqiqotlarining bir qismini ilmiy darajaga topshirishga ruxsat berildi, u bir yildan soʻng, 1955-yilda uni tugatdi. Keyin Axelrod NIHga qaytib keldi va oʻz karerasining asosiy tadqiqotlarini boshladi.

Axelrod Nobel mukofotini adrenalin va noradrenalin sifatida ham tanilgan epinefrin va norepinefrin neyrotransmitterlarini chiqarish, qayta qabul qilish va saqlash boʻyicha ishi uchun oldi. 1957-yilda monoamin oksidaza (MAO) ingibitorlari ustida ishlagan Axelrod katexolamin neyrotransmitterlari sinapsga chiqarilgandan keyin ham ishlashni toʻxtatmasligini koʻrsatdi. Buning oʻrniga, neyrotransmitterlar sinapsdan oldingi nerv oxiri tomonidan qaytarib olinadi („qayta qabul qilish“) va keyingi uzatishlar uchun qayta ishlanadi. U epinefrinning toʻqimalarda faol boʻlmagan shaklda saqlanishi va kerak boʻlganda asab tizimi tomonidan ozod qilinishini nazariy qildi. Ushbu tadqiqot boshqa neyrotransmitter, serotoninni qayta qabul qilishni bloklaydigan Prozak kabi keyingi selektiv serotoninni qaytarib olish inhibitörleri (SSRI) uchun asos yaratdi.

1958-yilda Axelrod katexolaminlarning parchalanishida ishtirok etuvchi katexol-O-metil transferaza fermentini ham kashf etdi va tavsifladi.[12]

Pineal bez tadqiqoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Axelrodning keyingi tadqiqotlarining bir qismi epifiz beziga qaratilgan. U va uning hamkasblari melatonin gormoni, neyrotransmitter serotonin kabi triptofandan hosil boʻlishini koʻrsatdi. Sintez va boʻshatish tezligi gipotalamus ichidagi supraxiazmatik yadro tomonidan boshqariladigan tananing sirkadiyalik ritmiga mos keladi. Axelrod va uning hamkasblari melatonin butun markaziy asab tizimiga keng koʻlamli taʼsir koʻrsatishini koʻrsatdi, bu esa epifiz bezining biologik soat sifatida ishlashiga imkon beradi. U 1971-yilda Amerika sanʼat va fanlar akademiyasining aʼzosi etib saylangan[13] U 2004-yilda vafotigacha NIHdagi Milliy ruhiy salomatlik institutida ishlashni davom ettirdi.

Uning koʻplab maqolalari va mukofotlari Milliy tibbiyot kutubxonasida saqlanadi.[14]

Mukofot va unvonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Axelrod 1967-yilda Gairdner jamgʻarmasining xalqaro mukofotiga, 1970-yilda fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻlgan. U 1979-yilda Qirollik jamiyatining (ForMemRS) xorijiy aʼzosi etib saylangan.[3] 1992-yilda u nevrologiya boʻyicha Ralf V. Jerar mukofotiga sazovor boʻldi. U 1995-yilda Amerika falsafiy jamiyatiga saylangan[15]

Tadqiqotchilar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Solomon Snayder, Irvin Kopin, Ronald V. Xolts, Rudi Shmid, Bryus R Konklin, Ron M Burch, Marti Zats, Maykl Braunshteyn, Kris Felder, Robert Kanterman, Richard J Vurtman.

Shaxsiy hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Laboratoriyadagi ammiak shishasi portlashi natijasida Axelrod chap koʻzini yaraladi; u umrining oxirigacha koʻz qopqogʻini taqib yurardi. Garchi u hayotining boshida ateist boʻlib qolgan va ota-onasining dinining qatʼiy tarbiyasidan norozi boʻlsa-da, u yahudiy madaniyati bilan tanishdi va antisemitizmga qarshi bir nechta xalqaro kurashlarga qoʻshildi.[16] Uning 53 yoshli rafiqasi Salli Taub Axelrod 1992-yilda vafot etdi. Oʻlimidan soʻng uning ikki oʻgʻli - Pol va Alfred va uchta nevarasi qoldi.

Siyosiy qarashlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1970-yilda Nobel mukofotini olgandan soʻng, Axelrod oʻzining koʻrinishidan bir qancha ilmiy siyosat masalalarini himoya qilish uchun foydalangan. 1973-yilda AQSh prezidenti Richard Nikson saraton kasalligini davolash uchun maxsus agentlik yaratdi. Axelrod boshqa Nobel mukofoti sovrindorlari Marshall V. Nirenberg va Kristian Anfinsen bilan birgalikda yangi agentlikka qarshi boʻlgan olimlarning petitsiyasini uyushtirdi va faqat saraton kasalligiga eʼtibor qaratish orqali boshqa, yanada echilishi mumkin boʻlgan tibbiy tadqiqotlar uchun davlat mablagʻlari mavjud emasligini taʼkidladi. muammolar. Axelrod, shuningdek, Sovet Ittifoqida olimlarning qamoqqa olinishiga qarshi bir nechta norozilik namoyishlariga oʻz nomini berdi. Doktor Axelrod Myunxendagi Amerika olimlari federatsiyasi va Xalqaro fanlar akademiyasining homiylar kengashi aʼzosi edi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ (unspecified title)
  2. ↑ (unspecified title)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Iversen, L. (2006). „Julius Axelrod. 30-may 1912-yil -- 29-dekabr 2004-yil: Elected ForMemRS 1979“. Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 52-jild. 1–13-bet. doi:10.1098/rsbm.2006.0002. PMID 18543469.
  4. ↑ Udenfriend, S. (1970). „Nobel prize: 3 share 1970 award for medical research. 1. Von Euler and Axelrod“. Science. 170-jild, № 3956. 422–423-bet. doi:10.1126/science.170.3956.422. PMID 4394111.
  5. ↑ Raju, T. N. (1999). „The Nobel chronicles. 1970: Bernard Katz (b 1911), Ulf Svante von Euler (1905—1983), and Julius Axelrod (b 1912)“. Lancet. 354-jild, № 9181. 873-bet. doi:10.1016/S0140-6736 (99)80056-7. PMID 10485764. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)
  6. ↑ Shafrir, E. (1994). „Julius Axelrod, Bernard Katz and Ulf von Euler--Nobel Prize winners for the discovery of mechanisms of nerve signal transmission“. Israel Journal of Medical Sciences. 30-jild, № 11. 869-bet. PMID 7982784.
  7. ↑ Shampo, M. A.; Kyle, R. A. (1994). „Julius Axelrod--American biochemist and Nobel Prize winner“. Mayo Clinic Proceedings. 69-jild, № 2. 136-bet. doi:10.1016/s0025-6196 (12)61039-8. PMID 8309264. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)
  8. ↑ Coyle, J. T. (2005). „Julius Axelrod (1912—2004)“. Molecular Psychiatry. 10-jild, № 3. 225–226-bet. doi:10.1038/sj.mp.4001650. PMID 15738927.
  9. ↑ Snyder, S. H. (2005). „Obituary: Julius Axelrod (1912—2004)“. Nature. 433-jild, № 7026. 593-bet. Bibcode:2005Natur.433..593S. doi:10.1038/433593a. PMID 15703735.
  10. ↑ Pincock, S. (2005). „Julius Axelrod“. The Lancet. 365-jild, № 9457. 380-bet. doi:10.1016/S0140-6736 (05)17814-3. PMID 15688459. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)
  11. ↑ „American Jewish Recipients of the Nobel Prize“. Fau.edu. Qaraldi: 30-aprel 2013-yil.
  12. ↑ Tomchick, Robert; Axelrod, Julius (1958-yil sentabr). „Enzymatic O-Methylation of Epinephrine and Other Catechols – Axelrod and Tomchick 233 (3): 702 – Journal of Biological Chemistry“. Journal of Biological Chemistry. 233-jild, № 3. 702–705-bet. doi:10.1016/S0021-9258 (18)64731-3. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  13. ↑ „Book of Members, 1780–2010: Chapter A“. American Academy of Arts and Sciences. Qaraldi: 28-aprel 2011-yil.
  14. ↑ „Julius Axelrod Papers 1910-2004 (bulk 1946-1999)“. National Library of Medicine.
  15. ↑ „APS Member History“. search.amphilsoc.org. Qaraldi: 21-dekabr 2021-yil.
  16. ↑ Craver, Carl F. „Axelrod, Julius“,. Complete Dictionary of Scientific Biography. Detroit: Charles Scribner's Sons, 2008 — 122 bet.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Julius_Axelrod&oldid=3873967" dan olindi