Ismoiliy tadqiqotlar instituti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ismoiliy tadqiqotlar instituti
Asl nomi Institute of Ismaili Studies
Asos solingan 1977 (47 yil avval) (1977)
Manzili London, Buyuk Britaniya
Vebsayti iis.ac.uk

Koordinatalari: 51°31′33.600000000012″N 0°8′7.4399999999999″W / 51.52600000000000335°N 0.135399999999999993°W / 51.52600000000000335; -0.135399999999999993 G O


Ismoiliy tadqiqotlar instituti (IIS) Buyuk Britaniyaning London shahridagi tadqiqot instituti[1]. U musulmon madaniyati va jamiyatlarini tarixiy va zamonaviy oʻrganishni ragʻbatlantirish, ularning boshqa jamiyatlar va eʼtiqodlar bilan oʻzaro munosabatlarini yanada chuqurroq tushunishga qaratilgan tadqiqotlar bilan shugʻullanadi[2]. Shuningdek, u ismoiliylar jamoasi uchun yigʻilish nuqtasi boʻlib xizmat qiladi, chunki u oʻz tarixi va tafakkurini, jumladan, ezoterik islom va shialikning koʻpincha eʼtibordan chetda qoladigan sohalarini tushunishga harakat qiladi[3].

Institut islomshunoslik sohasidagi tashabbuslar, nashrlar va hamkorliklar orqali xabardorlikni oshirish uchun turli muassasalar va olimlarning jahon miqyosidagi bilim va tajribasidan keng foydalanadi[4]. Muassasaning kutubxonasi dunyodagi eng mashhur ismoiliy kodekslari toʻplamiga ega boʻlib, bu sohadagi asosiy manba hisoblanadi[5]. Tadqiqotlardan tashqari, IIS ikkita magistratura dasturida oʻqishlikni ham taklif qiladi: Islomshunoslik va gumanitar fanlar boʻyicha magistratura dasturi (GPISH) va Oʻrta oʻqituvchilarni tayyorlash dasturi (STEP)[6].

1977-yilda Ogʻa Xon tomonidan tashkil etilgan mazkur tashkilot uning rahbarligida faoliyat yuritadi va Ogʻa Xon universiteti qoshidagi Musulmon sivilizatsiyalarini oʻrganish instituti bilan yaqin hamkorlik qiladi[7].

Tarixi va konseptualizatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ismoiliylar jamiyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zamonaviy ismoiliy tadqiqotlar birinchi marta 1930-yillarda Janubiy Osiyoda boshlangan, u yerda ismoiliy qoʻlyozmalari toʻplamlari ismoiliy jamoalarida saqlanib qolingan. Vladimir Ivanov, Asaf Fizi, Husayn al-Hamdaniy va Zohid Alining kashshof saʼy-harakatlari bilan birinchi oʻringa chiqqan. Ushbu dastlabki ishlarning aksariyati XIX asr sharqshunoslarining koʻpincha ismoiliylarning dushmanlari manbalariga tayangan holda amalga oshirilgan. Garchi gʻarbiy maʼlumotlarni haddan tashqari shov-shuvga keltirgan boʻlsa ham, bu holat tuhmat mazmunidagi yozuvlarni yoʻq qilishga yordam bergan[8]. Ivanov Bombeydagi Ismoiliylar jamiyatini yaratishda muhim rol oʻynagan va institutning asoschisi boʻlgan.

Bombeydagi sobiq ismoiliylar jamiyati 1946-yil fevralda ser Sulton Muhammad Shoh Ogʻaxon III homiyligida tashkil etilgan. Ismoiliylar jamiyati „ismoiliylik bilan bogʻliq barcha masalalarni mustaqil va tanqidiy oʻrganishni targʻib qilish“ tarafdori boʻlib, tez-tez monografiyalar, original matnlarning tanqidiy nashrlari va qisqa maqolalar toʻplamlarini nashr ettirgan. Institut singari jamiyat faoliyati ham shialik va tasavvufga alohida qiziqishi doirasida islomdagi maʼlum intellektual oqimlar sohasini oʻrganish bilan shugʻullangan[9]. Ogʻa Xon 1975-yil aprel oyida Ismoiliya assotsiatsiyasi konferensiyasiga raislik qilgan. Parijda boʻlib oʻtgan toʻrt kunlik yigʻilishda, oxir-oqibatda Ismoiliyashunoslik institutiga aylanishi uchun asos yaratilgan[10]. 1977-yil noyabr oyida Ogʻa Xon institutning ochilishini rasman ommaviy tarzda eʼlon qilgan. Ogʻaxon oʻz nutqida ming yil avval ota-bobolari tomonidan tashkil etilgan fotimiy ilm markazlari haqida fikr yuritar ekan, institut oʻz jamoasining asosiy institutiga aylanishini istashi haqida maʼlum qilgan.

Oʻrganish anʼanasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Marhum Ogʻa Xon III Aligarx universitetini oʻzgartirishda muhim rol oʻynagan va 1896-yildan eʼtiboran oʻz faoliyatini boshqaruv ishida boshlagan[11]. Shuningdek, u musulmonlarning „Markaziy universitet“ga – din va ilm hech qachon bir-biridan ajralmagan va individuallik boshqa madaniyatlarga taqlid qilishdan himoyalangan maskanga muhtojligini taʼkidlab oʻtgan, shunda oʻquvchilar hayotining dastlabki bosqichlarida „toʻgʻrilik va xarakterning mustaqilligi“ tuygʻusiga ega boʻladilar deb hisoblagan[12]. Keyingi yillarda Ogʻa Xon III Sharqiy Afrika va Janubiy Osiyoda koʻplab maktablarga asos solgan. Ushbu maktablarning aksariyati bugungi kunda ham oʻz faoliyatini davom ettirmoqda. U va uning ota-bobolarining nasl-nasablari islom sivilizatsiyasi tarixida oliy taʼlim institutlarini barpo etgan birinchi musulmonlardan boʻlgan Fotimiy xalifasi-imomlariga borib taqaladi[13]. Shu sababli, institut yaqinda tashkil etilganiga qaramay, taʼlim va oʻrganishda mustahkam ildiz otgan va uzoq tarixiy anʼanalarga asoslanadi.

Boshqaruv tizimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Institut Ogʻa Xon raisi boʻlgan Boshqaruvchilar kengashi qoshida faoliyat olib boradi[14]. 2022-yil sentyabr holatiga koʻra kengash aʼzolari quyidagilardan tashkil topgan: professor Ali Asani, doktor Nadiya Eboo Jamol, Karina Govindji, doktor Arif Jamol, professor Farid F Panjvani, Alyxan Kassam, Amyn Kassim-Lakha, doktor Sharofat Mamadambarova, Naguib Kheraj, professor Nacim -Shiraz, Habib Motani, professor Tashmin Xamis, doktor Shogufa Mir Malekyor va Rahim Kara[15].

Doktor Farhod Daftary 2022-yil sentyabrida hammualliflik lavozimini tark etgan va faxriy direktor unvonini olgan[16]. Doktor Zayn Kassam direktorlik lavozimini 2023-yil 9-yanvarda boshlagan[17].

Kutubxonasi va nashrlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ismoiliyshunoslik instituti kutubxonasi 1979-yilda tashkil etilgan boʻlib, institutning asosiy manbasi hisoblanadi. Unda dunyodagi eng mashhur ismoiliy kodekslari toʻplami mavjud[18]. Uning vazifasi ismoiliy qoʻlyozmalari, bosma matnlar va audiovizual materiallarning markaziy arxivini saqlash, rivojlantirish va foydalanishga topshirish hamda zarur resurslar bilan taʼminlash orqali institut faoliyati va dasturlarini qoʻllab-quvvatlashdan iborat. Kutubxona fondi oʻttiz mingga yaqin eksponatdan mavjud boʻlib, ular orasida arab, fors va gujarot tillaridagi nodir qoʻlyozmalar ham bor. Ushbu qoʻlyozmalarning aksariyati nashr etilgan kataloglarda tasvirlangan[19].

Shuningdek, kutubxona yangi xaridlar, xayriyalar va turli shaxsiy va muassasa fondlarida saqlanadigan qoʻlyozmalarning fotonusxalari va mikrofilmlarini olish orqali oʻz fondini kengaytirishga faol intilmoqda. Kutubxona fondi doktor Zohid Alining ikki yuz yigirmatalik nodir qoʻlyozma toʻplami[20] va Sherali Alidina kolleksiyasi kabi sovgʻa qilingan bir qator shaxsiy kolleksiyalardan ham foydalandi. Biroq, dastlabki toʻplamning katta qismi institut tashkil etilishidan oldinroq mavjud boʻlgan va Mumbay Ismoiliylar Jamiyatining xoldinglarida saqlangan.

Nashrlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Institut nashrlari turli yoʻnalishlarda faoliyat yuritib, unda oʻquv dasturlari materiallaridan tortib tarjimalar va akademik nashrlarni ham topish mumkin. Ular muassasaning islomshunoslik sohasidagi zamonaviy stipendiyalarni ilgari surish vakolatini aks ettiradi. Asarlarning aksariyati Islamic Publications Ltd. (IPL) orqali IB Tauris & Co. Ltd. bilan hamkorlikda nashr etilgan.

Institutning taʼlim boʻlimi tomonidan ismoiliylar jamoasining diniy-madaniy taʼlimi uchun tayyorlangan oʻquv dasturlari toʻplami „Taʼlim dasturi“ deb nomlanadi[21]. Ushbu oʻquv dasturi hozirda toʻrt yoshdan oʻn ikki yoshgacha boʻlgan boshlangʻich bosqichlarda sakkiz xil tilda mavjud[22]. Oʻquv dasturi ham yaqin kelajakda oʻrta maktab darajasidagi oʻquvchilar uchun yanada kengaytirilishi kutilmoqda[23]. Institut tomonidan yetti turdagi ilmiy nashrlar ishlab chiqariladi, ular quyida keltirilgan:

  1. Din va jamiyat oʻrtasidagi munosabatlarga oid keng mavzularga bagʻishlangan, Islomga alohida ishora qiluvchi baʼzan maqolalar yoki insholar;
  2. Islom dinlari anʼanalarining oʻziga xos jihatlarini oʻrganuvchi monografiyalar;
  3. Islomni tushunishga tegishli asosiy yoki ikkinchi darajali matnlarning muhim nashrlari yoki tarjimalari;
  4. Musulmonlar tarixidagi maʼnaviy, bagʻishlov va ramziy iboralarning boy merosini aks ettiruvchi sheʼriy va badiiy matnlarning tarjimalari;
  5. Ismoiliylikka oid asarlar;
  6. Institut homiyligidagi konferensiya va seminarlar materiallari;
  7. Bibliografik asarlar yoki kataloglar.

Dasturlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ismoiliyshunoslik instituti ilgari ingliz tilini oʻrganmagan ismoiliy talabalar uchun magistratura darajasidan tayyorgarlik dasturlarigacha turli xil dasturlarni taklif etadi. Jumladan, Xorogʻdagi ingliz tili dasturi va Suriyaga tayyorgarlik dasturi kabilar[24].

Islomshunoslik va gumanitar fanlar boʻyicha magistratura dasturi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Islomshunoslik va gumanitar fanlar boʻyicha magistratura dasturi (GPISH) uch yillik muddatga ega. U „zamonaviy musulmonlar oldida turgan muammolarni, islom merosi jihatlarini qayta koʻrib chiqish boʻyicha musulmon ziyolilari oʻrtasidagi munozaralardan tortib, modernizatsiya va taraqqiyot bilan bogʻliq muammolargacha boʻlgan holatlarni hamdardlik bilan, ammo tanqidiy oʻrganishni“ maqsad qilgan[25]. Dasturning maqsadi talabalarni ilmiy darajaga va turli xil martaba imkoniyatlariga tayyorlashdan iborat.

U asosan islom diniga, xususan, shialik va ismoiliylar jamoasiga, uning tarixi va islom dini anʼanalari doirasida tushuniladigan taʼlimotlariga eʼtibor qaratadi[26]. Dastur musulmon jamiyatlarini oʻrganishga turli fanlarni, jumladan tarix, antropologiya, siyosatshunoslik, falsafiy tahlil, adabiyot, estetika, sanʼat va dinni oʻrganishni birlashtiradi[27]. Ikki yillik nazariy taʼlimdan soʻng talabalar ikkinchi oʻquv yilining yozida amaliy oʻranishga kirishadilar. Dasturning soʻnggi yili Buyuk Britaniyadagi diplom beruvchi universitetda oʻtkaziladi, unda talabalar magistratura dasturining maqsadlariga mos keladigan fan boʻyicha magistrlik darajasida tahsil olishadi[28].

Qabul qilingan barcha talabalar oʻqish va turar joyni qoplaydigan toʻliq stipendiya, shuningdek yashash xarajatlarini qoplaydigan stipendiya bilan taʼminlanadi[29]. Institut tegishli nomzodlarga doktorlik stipendiyalarini ham taqdim etadi va GPISHni tamomlaganlarga turli xil afzallik taqdim etadi[30].

Oʻrta maktab oʻqituvchilari taʼlimi dasturi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2002-yilda tashkil etilgan Oʻrta maktab oʻqituvchilari uchun taʼlim dasturi (STEP) ikki yillik aspirantura dasturi boʻlib, butun dunyo boʻylab ismoiliy talabalarga institutning Oʻrta oʻquv dasturini oʻrgatishda muhim rol oʻynaydigan oʻqituvchilarni tayyorlash va qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan[31].

STEP dasturining akademik qismini tugatgandan soʻng, talabalar oʻz mamlakatlariga qaytib, oʻzlarining milliy Ismoiliy tariqati va Diniy taʼlim kengashi/qoʻmitasida (ITREB/C) malaka oshirish bosqichida qatnashadilar[32]. Talabalar toʻliq stipendiya bilan taʼminlanadi, bu butun dastur xarajatlarini qoplaydi (shu jumladan uy amaliyoti) va tegishli sayohat xarajatlari ham shular qatoridadir[33].

Hozirda dastur oʻn uch davlatdan, jumladan: Kanada, Frantsiya, Hindiston, Keniya, Pokiston, Portugaliya, Suriya, Tojikiston, Tanzaniya, BAA, Uganda, Buyuk Britaniya va AQShdan tashrif buyurgan abituriyentlar uchun ochiq[34].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „IIS Overview“. Institute of Ismaili Studies. 2007-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  2. ↑ „IIS Overview“. Institute of Ismaili Studies. 2007-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  3. ↑ Walker. „Institute of Ismaili Studies“. Encyclopaedia Iranica. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  4. ↑ „IIS Overview“. Institute of Ismaili Studies. 2007-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  5. ↑ „The Library of the Institute of Ismaili Studies“ (pdf). The Institute of Ismaili Studies. 2007-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  6. ↑ „IIS Graduate Studies“. Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2011-yil 26-sentyabr.
  7. ↑ Report of the Chancellor's Commission. „The Future of Aga Khan University: Evolution of a Vision“. 2007-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  8. ↑ Daftary. „Ismaili Studies: Medieval Antecedents and Modern Developments“ (pdf). 2009-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  9. ↑ Ivanow, Wladimir. Collectanae vol.1. Leiden: E.I. Brill, 1948. 
  10. ↑ Esmail. „The Role of the Institute of Ismaili Studies“ (pdf). 2009-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  11. ↑ Keshavjee, Mohamed (1979). "Aligarh University". Ilm 5 (1): 16–19. https://archive.org/details/sim_american-film_1979-10_5_1/page/16. 
  12. ↑ Sir Sultan Muhammad Shah Aga Khan III. „The True Purpose of Education (Speech at the Muslim Educational Conference)“ (pdf) (1904). 2009-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  13. ↑ Halm, Heinz. The Fatimids and their Traditions of Learning. London: I.B. Tauris, 1997 — 71–95 bet. 
  14. ↑ „IIS - Board of Directors“. 2012-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 26-sentyabr.
  15. ↑ „Board of Governors“ (en-gb). www.iis.ac.uk. Qaraldi: 2022-yil 23-sentyabr.
  16. ↑ „Dr Farhad Daftary Set to Step Down from Management Role and IIS Appoints New Director“ (en-gb). www.iis.ac.uk. Qaraldi: 2022-yil 23-sentyabr.
  17. ↑ „IIS Welcomes Dr Zayn Kassam as New Director“ (en-gb). www.iis.ac.uk. Qaraldi: 2023-yil 9-yanvar.
  18. ↑ „The Library of the Institute of Ismaili Studies“ (pdf). The Institute of Ismaili Studies. 2007-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  19. ↑ „The IIS Library Catalogue“ (Website). The Institute of Ismaili Studies. 2007-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  20. ↑ „Publication Content“. Arabic Ismaili Manuscripts: The Zahid 'Ali Collection in the Library of The Institute of Ismaili Studies. The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  21. ↑ „Curriculum Materials“. The Ta'lim Programme: Introduction. The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  22. ↑ Walker. „Institute of Ismaili Studies“. Encyclopaedia Iranica. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  23. ↑ „The IIS Secondary Curriculum“. The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  24. ↑ „Graduate Studies“. Preparatory Programmes. The Institute of Ismaili Studies. 2007-yil 7-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  25. ↑ „Graduate Studies“. Graduate Programme in Islamic Studies and Humanities. The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2011-yil 25-sentyabr.
  26. ↑ „Graduate Studies“. Graduate Programme in Islamic Studies and Humanities. The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  27. ↑ „Institute of Ismaili Studies“. Qaraldi: 2011-yil 25-sentyabr.
  28. ↑ „Institute of Ismaili Studies“. Qaraldi: 2011-yil 25-sentyabr.
  29. ↑ „Graduate Studies“. Graduate Programme in Islamic Studies and Humanities, FAQ. The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2011-yil 25-oktyabr.
  30. ↑ „Research“. Doctoral Scholarship Programme. The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  31. ↑ „Graduate Studies“. Secondary Teachers Education Programme (STEP). The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  32. ↑ „Graduate Studies“. Secondary Teachers Education Programme (STEP). The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  33. ↑ „Graduate Studies“. Secondary Teachers Education Programme (STEP). The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.
  34. ↑ „Graduate Studies“. Secondary Teachers Education Programme (STEP). The Institute of Ismaili Studies. Qaraldi: 2007-yil 29-oktyabr.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ismoiliy_tadqiqotlar_instituti&oldid=4186120" dan olindi