Ibn Usmon Masjidi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

 

Ibn Usmon masjidi (arabcha: مسجد ابن عثمان Jomiy Ibn Usmon) Gʻazo shahridagi ikkinchi eng katta eski masjiddir . Tashqii koʻrinishi va Jome masjidi sifatidagi mavqei jihatidan Gʻazo Ulugʻ masjididan keyin ikkinchi oʻrinda turadi[1]. Arxitektura naqshlari bilan ajralib turadigan masjid Gʻazoda Burji Mamluk sulolasi hukmronligi davrida uch bosqichda qurilgan[2].

Joylashuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn Usmon masjidi Gʻazo shahrining janubi-sharqidagi Shujoʻya tumanidagi Turukman kvartalining Suq koʻchasi („Bozor koʻchasi“) boʻylab joylashgan. Katta Shujoʻya bozori binoning roʻparasida joylashgan. Masjid koʻcha sathidan pastda joylashgan[3].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Masjidga shayx Ahmad ibn Muhammad ibn Usmon ibn Umar ibn Abdulloh an-Nabulsiy al-Maqdisiy tomonidan asos solingan va masjid uning nomiga atab qoʻyilgan. Ibn Usmon Nablusda tugʻilgan, u Gʻazoga koʻchib oʻtgan va u yerda mashhur odam sifatida tanilgan[4]. 1402-03 yillarda Shayx Ahmad ibn Usmon Makkada vafot etadi.U min as-solihin („solih odamlardan“)[5] deb taʼriflangan. Masjidda Shayx Ahmad ibn Usmon ismli yozuvlar boʻlmasa-da, Mamluklar davriga oid adabiy manbalar masjid uning nomi bilan atalganligini tasdiqlaydi[4].

1394-95 yillarda amir Arzamak Shujoʻya bozorining ortiqcha qismini, Ibn Marvon masjidi va uning Gʻazodagi qarorgohi bilan chegaradosh toʻrtta doʻkonni Ibn Usmon masjidini taʼmirlash uchun ajratilgan vaqfga („diniy vaqf“) topshirdi. Bu vaqflardan daromad olish uchun madrasa (« Islom huquq bilim yurti»), kuttob («oʻgʻil bolalar boshlangʻich maktabi»), sabil («jamoat favvorasi») va Arzamak non tarqatish markazi tashkil etilgan[6].

Masjidning dastlabki tarkibiy qismlari, jumladan, uning ikki qavatli gʻarbiy jabhasi, fasad orqasidagi birinchi xona boʻshliqlari va minora 1399-1400 yillargacha qurilgan. Masjiddagi bir yozuvga koʻra, qurilishning bu birinchi bosqichi amir Oqbugʻa ibn at-Tulutumari homiyligida boʻlgan. Biroq amir Oqbugʻaning Gʻazo hokimi sifatidagi faoliyati 1398-yilda tugagani uchun masjid qurilishi yoki uning ayrim qismlarini rekonstruksiya qilish ishlari uning davrida boshlanib, 1399-yilda Qoraqaga qayta tayinlanganidan soʻng nihoyasiga yetkazilgan boʻlishi mumkin[7]. Ikkinchi yozuvda 1398-yil 18-aprelda masjidning asoschisi[4] Sulton Barquqning cherkas generali[8] amir Azdamur[9] deb keltirilgan.

Hovlidagi mehrob tepasiga oʻrnatilgan yozuvga koʻra, masjid 1418-yilgacha vayron qilingan. Sulton Muayyad Shayx masjid qurilishining ikkinchi bosqichini 1418-yil 13-sentabrda boshlagan[10]. Shayx amiri, Gʻazodagi sulton qoʻriqchilari boshligʻi Abu Bakr al-Yagʻmuriy tomonidan boshqarilgan ushbu loyihada asl masjidni tiklashdan tashqari, qibla tomondagi hovli va ayvon qurilishi ham koʻzda tutilgan. Binoning hozirgi hajmi va meʼmoriy shakli Muayyad Shayx loyihalari bilan bogʻliq[4]. Amir Alamiddin Sanjar 1430-31 yillarda qurilishning yakuniy bosqichini boshqargan. U shimoliy va janubiy ayvonlarni, shuningdek, asosiy mehrob va uning gumbazini qurgan. Masjidda boshqa taʼmirlash ishlari ham amalga oshirilgan[11][12].

Musulmon olimi va tarixchisi as-Saxaviyning fikriga koʻra, masjidda Gʻazoning qisqa umr koʻrgan hokimlaridan biri Saʼdiddin Yilxoʻja an-Nosiriyning qabri bor. Yozilishicha, "U Gʻazo tashqarisidagi Ibn Usmon masjidida dafn etilgan "[5].Yilxoʻja Sulton Barquqning amiri boʻlib, keyinroq 1446-yil avgustida Gʻazoda vafot etishidan oldin Sulton Nosir al-Farajdan masjidga dafn qilishni iltimos qilgan. 1450-yil 13-fevraldagi yozuv Sulton Jaqmoqning Gʻazoga olib kiriladigan tuzga soliq solishni bekor qilish haqidagi farmoniga bagʻishlab, masjidning kirish eshigi tepasiga oʻrnatilgan[13].

Arxitektura[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn Usmon masjidining rejasi Mamluk davridagi masjidlarning anʼanaviy tartibiga amal qiladi. Uning umumiy maydoni 45 metrga 36,5 metr boʻlib, u Gʻazodagi ikkinchi yirik musulmonlar binosiga aylanadi. Majmua markazida oʻlchami 30,8 metrga 27,9 metr boʻlgan hovli joylashgan boʻlib, toʻrt tomondan ayvonlar bilan oʻralgan. Gʻarbiy jabhada ikkita kirish joyi mavjud. Ikki darvoza oʻrtasida minora joylashgan boʻlib, u poydevor, ikki qavatli sakkiz burchakli shaxta va galereyadan iborat. Fasadning orqasida uchta xona mavjud boʻlib, ulardan biri Yilxoʻja an-Nosiriy maqbarasi hisoblanadi. Qolgan ikkitasi turli funksiyalarni bajaradi.

Toʻrtta ayvonning har biri ustunlar bilan ikki qismga boʻlingan, ularning barchasi koʻndalang gumbazlar bilan qoplangan. Asosiy ayvon qibla („Kaʼba tomon yoʻnalish“)ga qarab qurilgan. Shimoliy va janubiy ayvonlarda kvadrat ustunlar bilan koʻtarilgan uchli ravoq mavjud.

Amir Sanjarning tepasida gumbaz bilan qoplangan yarim doira shaklidagi tokchadan tashkil topgan mehrob (“namoz uyasi”) Ka’ba islom arxitekturasi eksperti Sodiqning fikricha “betakror durdona”dir. Mehrob marmar bilan qoplangan. Minbar ham marmardan qurilgan.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Sharon, 2009, p. 35
  2. ↑ Jacobs, 1998, p. 455.
  3. ↑ Shahin, 2005, p. 437.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Sharon, 2009, p. 134
  5. ↑ 5,0 5,1 Sharon, 2009, p. 141
  6. ↑ Sharon, 2009, p. 136
  7. ↑ Sharon, 2009, pp. 142 -143
  8. ↑ Sharon, 2009, p. 140
  9. ↑ Sharon, 2009, p. 139
  10. ↑ Sharon, 2009, p. 155
  11. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named MWNF
  12. ↑ Meyer, 1907, p. 150
  13. ↑ Sharon, 2009, p. 165

Qoʻshimcha oʻqish[tahrir | manbasini tahrirlash]

 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Gaza CityAndoza:Religious Sites in the Palestinian Authority

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibn_Usmon_Masjidi&oldid=3273730" dan olindi