Gorkha imperiyasi

Nepal Qirolligi (Gorkha imperiyasi) Asai Hindustan (tarjimasi Haqiqiy Hindular yeri)
1768–2008
1962-yildan olfingi Nepal qirolligi bayrog`i (with spacing, aspect ratio 4-3) [[Nepali | Nepal qirolllgi gerbi]]
Maqom	1990-yilga qadar mutloq monarxiya, 1990—2008-yilllar mobaynida cheklangan konstitutsiyaviy monarxiya
Poytaxt	Katmandu shashri
Rasmiy til(lar)	nepal tili
Boshqa tillar	nepal tili, hind tili, mandarin tili
Din	Hinduizm
Tarix
• Asos solingan	1768-yil
• Tugatilgan	2008-yil 28-may

Gorkha imperiyasi (Nepal qirolligi nomi bilan tanilgan, shuningdek, Asai Hindustan (tarjimasi Haqiqiy Hindular yeri) deb ham yuritilgan) Janubiy Osiyodagi hind qirolligi boʻlib, 1768-yilda Nepalning birlashishi natijasida tashkil topgan.

Kelib chiqishini Rajputdan deb daʼvo qilgan Gorkha monarxi qirol Prithvi Narayan Shoh tomonidan asos solingan. Bu qirollik 2008-yilda Nepal monarxiyasi tugatilgunga qadar 240 yil mavjud boʻlgan. Bu davrda Nepal rasmiy ravishda shoh sulolasi hukmronligi ostida boʻlgan, monarxlar qirollik mavjud boʻlgan davrda turli darajadagi hokimiyatni amalga oshirgan.

1792-yilda shahzoda Regent Bahodur Shoh boshchiligidagi Nepal qoʻshinlari Tibetga bostirib kirganidan va Digarchani talon-toroj qilgandan soʻng, Dalay Lama va Xitoy elchisi Xitoy maʼmuriyatiga harbiy yordam soʻrab murojaat qilishdi. Fuk'anggan boshchiligidagi Xitoy va Tibet kuchlari Nepalga hujum qilishdi, ammo Nuvakot yaqinida muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan keyin muzokaralar olib borishdi. Toʻrtta Kaji (harbiy unvon nomi) orasida eng nufuzli boʻlgan Mulkaji Damodar Pande Bahodirshoh lavozimidan chetlatilgandan soʻng qoʻmondor sifatida tayinlandi. Bosh Kaji (Mulkaji) Kirtiman Singx Basnyat qirol Girvan Yuddha Shohni himoya qilishga va sobiq qirol Rana Bahodurshohni Nepaldan uzoqlashtirishga harakat qildi. Biroq, 1804-yil 4-martda sobiq podshoh qaytib keldi va Muxtiyor (bosh vazir) lavozimini egalladi. Keyin Thankotda Damodar Pandening boshi kesiladi. 1806-yilda Bhandarkhal qirgʻini Rana Bahodur Shohning oʻlimidan soʻng qoʻzgʻatilgan boʻlib, 1806-yildan 1837-yilgacha Nepalning amalda hukmdori boʻlgan obroʻli Muxtiyar Bhimsen Thapa tomonidan koʻtarildi.

Qisqa tavsif

Biroq, XIX asr boshlarida, Hindistonda Sharqiy Hindiston kompaniyasi hukmronligining kengayishi Angliya-Nepal urushiga (1814-1816) olib keldi, bu esa oʻz navbatida Nepalning magʻlubiyatiga olib keldi. Sugauli shartnomasiga koʻra, qirollik oʻzining ichki mustaqilligini saqlab qoldi, ammo hududiy imtiyozlar evaziga Mechi va Sharda daryolarini Nepal hududlari chegarasi sifatida belgiladi. Sugauli shartnomasidan oldingi qirollikning hududi baʼzan Katta Nepal deb ataladi. Siyosiy ssenariyda Muxtiyar Mathbar Singx Thapaning oʻlimidan soʻng Thapa gegemoniyasini tugatdi va Kot qirgʻini uchun zamin yaratdi. Bu esa Rana sulolasining Xas (Chxetri) hukmronligiga olib keldi va keyingi asrda, 1843-yildan 1951-yilgacha Nepal Bosh vaziri lavozimini ularning oilasida meros qilib oldi. Birinchi Rana hukmdori Jung Bahodurdan boshlab, Rana sulolasi Shoh monarxini bosh roldan tushirdi. Rana sulolasi hukmronligi zulm, buzuqlik, iqtisodiy ekspluatatsiya va diniy taʼqiblar bilan ajralib turardi.

1950-yil iyul oyida yangi mustaqil Hindiston Respublikasi bilan doʻstlik shartnomasini imzolandi, unda ikkala xalq bir-birining suverenitetini hurmat qilishga rozi boʻldi. Hindistonning asosan Nepal Kongressidan tashkil topgan yangi hukumatni qoʻllab-quvvatlashi asnosida qirol Tribhuvan 1951-yilda Rana sulolasi (bosh vazir lavozimida ishlab amalda davlani bosharish) rejimini tugatdi.

1960—1970-yillarda islohotlarni amalga oshirish va konstitutsiyani qabul qilish boʻyicha muvaffaqiyatsiz urinishlar boʻldi. 1980-yillar oxiridagi iqtisodiy inqiroz parlament saylovlari va 1990-yilda konstitutsiyaviy monarxiyaning qabul qilinishiga olib kelgan xalq harakatiga olib keldi. 1990-yillarda Nepalda fuqarolar urushi (1996-2006) boshlangan, hukumat kuchlari va Nepal Kommunistik partiyasi (Maoist) qoʻzgʻolonchi kuchlari oʻrtasidagi mojarolar boʻlib oʻtdi. Nepal monarxiyasining ahvoli 2001-yil Nepal qirollik qirgʻini bilan yanada beqarorlashdi.

Qirgʻin natijasida qirol Gyanendra yana taxtga oʻtirdi. Uning 2005-yilda toʻgʻridan-toʻgʻri boshqaruvni oʻrnatishi maoist isyonchi va demokratiya tarafdorlarini birlashtirgan norozilik harakatiga sabab boʻldi. Oxir-oqibat u 2007-yilda Nepal monarxiyasining vakolatlarini sezilarli darajada cheklovchi vaqtinchalik konstitutsiyani qabul qilgan Vakillar palatasini tiklashga majbur boʻldi. Kelgusi yilda boʻlib oʻtgan saylovdan soʻng, Nepal Taʼsis Assambleyasi 2008-yil 28-mayda oʻzining birinchi sessiyasida qirollikni rasman bekor qildi va uning oʻrniga Nepal Federal Demokratik Respublikasini eʼlon qildi.

Nepal monarxiya tugatilgunga qadar hinduizmni davlat dini sifatida qabul qilgan dunyodagi yagona davlat edi. Respublikaga aylanganidan beri mamlakat rasmiy ravishda dunyoviy davlat hisoblanadi.

Tarixi

18-asr

Kelib chiqishi

Nepal Qirolligi gerbi (1962-2008)

Mamlakat Gorxa qirolligi deb nomlangan Chaubise knyazligidan kengaytirildi. Gorxali xalqi orasida Parbate Brahmins va hukmron Shoh sulolasi, shuningdek, Chxetri (Kshatriya) aristokratik urugʻlari, masalan, Pande oilasi, Basnyat oilasi, Thapa sulolasi va Kunvar oilasi (keyinroq Rana sulolasi) oʻzlarining ajdodlarini hindular bilan bogʻlaydilar. Musulmon taraqqiyoti ortidan Gʻarbdan zamonaviy Nepalga Shimoliy Hindistonning Rajputlari va Brahminlari kirib kelgan. Biroq, bu migratsiya sodir boʻlgan tarixiy jarayon va Gorxalilarning Nepalni yakuniy zabt etish tarixi bir necha asrlarni oʻz ichiga oladi va Chauxandan keskin farq qiladi. 

Nepalda jangchi xalq „Gurxalar“ deb emas, „Gorxaliklar“ deb ataladi (Gorxa aholisi). Ularning mashhur jangovar qichqirigʻi "Jai Kali, Jai Goraxnath, Jai Manakamana " boʻlgan.

„Gorkha“ geografik nomining etimologiyasi haqiqatan ham hindlarning avliyo Goraxnath nomi bilan bogʻliq. Gorxa qishlogʻida Goraxnatga bagʻishlangan maʼbad (ibodatxona turi), shuningdek, unga mos keladigan ayol xudosi Goraxkaliga bagʻishlangan boshqa ibodatxona joylashgan. Nepal geografik ensiklopediyasi "Mechi dexi Mahakali" (Mechidan Mahakaligacha) 2013-yilda (milodiy 1974-75) avtoritar Panchayat hukumati tomonidan qirol Birendra Shohning toj kiyishini nishonlash uchun nashr etilgan. Ibodatxonalarning qachon qurilgani va avliyo nomi bilan atalgan joy haqidagi faktlar zamonning aro yoʻqolib bormoqda. Biz taxmin qilishimiz mumkinki, bu oʻzgarishlar milodiy eramizning ikkinchi ming yillikning boshlarida Nath sektasining paydo boʻlishidan keyin sodir boʻlgan. Darhaqiqat, Hindistonning shimoliy qitʼasi boʻylab mazhabning ziyorat qilish davri Nepalning katta qismini, shu jumladan Katmandu vodiysini ham qamrab oladi. Oʻrta asrlarda Nepalda asosiy Nath oʻqituvchilariga bagʻishlangan bir nechta muhim ibodatxonalar va festivallar mavjud. Gorxaning shohlar tomonidan hukmronligidan oldin, Gorxada ham ariy, ham moʻgʻuloid etnik guruhlari yashagan va xadkalar tomonidan boshqarilgan. Milodiy 1559-yilda Dravya Shoh xadkalarni magʻlub etib, knyazlik ustidan shoh hukmronligini boshladi. Prithvi Narayan Shoh Gorxadagi shohlarning toʻqqizinchi avlodiga mansub edi. U 1742-yilda hokimiyatning toʻliq tizginini oʻz qoʻliga oldi.

Kengayish

Gorxadagi tepalikdagi qirol saroyi

Gorkha kichik knyazlıgınıng hukmdori podshoh Prithvi Narayan Shoh, dastlab Gorkhali armiyasini chaqirdi(fuqarolik armiyasi). Gorxali armiyasining boshliqlari Rana sulolasi hukmronligidan oldin Pande oilasi, Basnyat oilasi va Thapa sulolasi kabi Gorxaning Chxetri zodagon oilalaridan boʻlgan. Biroq, birinchi fuqarolik armiyasi boshligʻi Nepal birlashishida muhim rol oʻynagan Kaji Kalu Pande edi. U armiyaning burch va masʼuliyatini oʻz zimmasiga olgani uchun armiya boshligʻi hisoblangan, ammo unvonning rasmiylashtirilmagan.

Nuvakot jangi

Kaji Vamshidxar „Kalu“ Pande Pande sulolasi; Gorxaning Kaji (Bosh vazirga teng); Nuvakotdagi gʻalabali jangda Gorxali qoʻshinlari qoʻmondoni

Shoh Prithvi Narayan Shoh boshchiligida birlashgan Gorxali kuchlarining birinchi jangi Nuvakot jangi edi. Birinchi armiya qoʻmondoni Gorxa zodagonlarining Pande oilasidan Kaji Kalu Pande edi. Pande Katmandu qiroli Mallaning strategik qal’asi boʻlgan Nuvakotga kutilmaganda bir necha tomondan hujum qilish taktikasini oʻrnatdi. 1744-yil 26-sentyabrda Pande askarlari kontingenti bilan Nuvakot shahrining shimoliy tomonidan Mahamandalga koʻtarildi. U kutilmagan hujumni "Jai Kali, Jai Goraxnath, Jai Manakamana " degan Gorxali urush hayqirigʻi bilan boshlagan.. Qoʻmondon Shanxa Mani boshchiligidagi Nuvakotning vahima tushgan askarlari hududni mudofaa qilmoqchi boʻldilar, ammo ularning qoʻmondoni qirolning ukasi 13 yoshli shahzoda Dal Mardan Shoh tomonidan oʻldirilganidan keyin jangni boy berishdi. Chautariya Mahoddam Kirti Shoh (shuningdek, qirolning ukasi) boshchiligidagi Gorxali kuchlarining ikkinchi yurishi ham Dxarampanidan oʻtib, kuchli kurashga duch keldi, ammo oxir-oqibat himoyachilar ustidan gʻalaba qozondi. Qirolning oʻzi boshchiligidagi kuchlarning uchinchi qismi Mahamandalni qoʻlga kiritganidan soʻng Nuvakotgadxi qal’asiga yoʻl oldi. Qoʻmondonining oʻlimidan vahimaga tushgan askarlar Nuvakot qal’asidan Belkotga qochib ketishdi va Nuvakot Gorxa tomonidan qoʻshib olindi.

Kirtipur jangi

Gorxali askarlari Katmandu vodiysiga qarshi urush tayyorlamoqda

Vodiy qirollari yaxshi tayyorgarlik koʻrgan va Gorxalilar tayyor emasligidan dastlabki noroziligiga qaramay, Kaji Kalu Pande qirolning talabiga binoan Katmandu vodiysida Kirtipur qirolligiga qarshi jang qilishga rozi boʻldi. Gorxalilar Kirtipurga hujum qilish uchun Naikapda baza qurdilar. Ular qilichlar, kamon va oʻqlar va mushketlar bilan qurollangan edi. Ikki kuch Kirtipur shimoli-gʻarbidagi Tyangla Phant tekisligida jang qildi. Podshohning ukasi Surapratapshoh shahar devorini himoya qilayotganida oʻqdan oʻng koʻzini yoʻqotdi. Gorxali qoʻmondoni Kaji Kalu Pande qurshovga olindi va oʻldirildi va Gorxali shohining oʻzi avliyo qiyofasida atrofdagi tepaliklarga qochib ketdi. 1767-yilda qirol Prithvi Narayan Shoh oʻz qoʻshinini Surapratap qoʻmondonligi ostida uchinchi marta Kirtipurga hujum qilish uchun yubordi. Bunga javoban, vodiyning uchta shohi birlashib, oʻz qoʻshinlarini Kirtipur relyefiga joʻnatishdi, ammo ular Gorxalilarni oʻz pozitsiyalaridan quvib chiqara olmadilar. Lalitpurning Danuvanta ismli zodagoni Shoh tomoniga oʻtib, xoinlik bilan Gorxalilarni shaharga kiritdi.

Makvanpur va Harixarpurni qoʻshib olish

Qirol Digbardxan Sen va uning vaziri Kanak Singx Baniya oʻzlarining qal’alarini oʻrab olishdan oldin oʻz oilalarini xavfsizroq joylarga joʻnatgan edi. Gorxalilar 1762-yil 21-avgustda hujum boshladilar. Jang sakkiz soat davom etdi. Qirol Digbardxan va Kanak Singx Xarixarpurgadhiga qochib ketishdi. Shunday qilib, Makavanpur Gorxali kuchlari tomonidan qoʻshib olindi.

Makavanpurgadhi qal’asini egallab olgandan soʻng, Gorxali qoʻshinlari Katmandu janubidagi Mahabharat togʻ tizmasidagi strategik qal’a boʻlgan Harixarpurgadhiga hujum qilishni rejalashtira boshladilar. U Katmandu vodiysiga boradigan yoʻlni nazorat qilgan. 1762-yil 4-oktyabr oqshomida Gorxalilar hujumga oʻtishdi. Harixarpurgadxidagi askarlar Gorxali kuchlariga qarshi mardonavor kurashdilar, ammo oxir-oqibat yarim tundan keyin Gadhi (qal’ani) boʻshatishga majbur boʻlishdi. Jangda Harixarpurning 500 ga yaqin askari halok boʻldi. Bengaliyalik Navab Mir Qosim Gorxali kuchlariga hujum qilish uchun Katmandu vodiysi podshohlariga oʻz kuchlari bilan yordam berdi. 1763-yil 20-yanvarda Gorxali qoʻmondoni Vamsharay Pande. Xuddi shunday, Britaniya Sharqiy Hindiston kompaniyasi kapitani Kinloch ham Gorxalisga qarshi yurishlarni yuborish orqali oʻz yordamini kengaytirdi. Qirol Prithvi Narayan Makvanpurda Gurgin Xon qoʻshinlarini magʻlub etish uchun Kaji Vamsharaj Pande, Naahar Singx Basnyat, Jeeva Shoh, Ram Krishna Kunvar va boshqalarni yubordi..

Katmandu vodiysining zabt etilishi va Nepal Qirolligi tuzilishi

Kirtipur jangidagi gʻalaba Shohning Katmandu vodiysini egallab olish uchun yigirma yil davom etgan saʼy-harakatlarini eng yuqori choʻqqiga olib chiqdi. Kirtipur qulagandan keyin Shoh 1768-yilda Katmandu va Lalitpur, 1769-yilda Bhaktapur shaharlarini egallab, vodiyni zabt etishni yakunladi. Ram Krishna Kunvarga yozgan maktubida qirol Prithvi Narayan Shoh Kirtipurda Kaji Kalu Pandening oʻlimidan oʻz taziyasini bildirdi va Kalu Pande oʻlimidan keyin Katmandu vodiysini bosib olishning iloji yoʻq deb oʻyladi. Katmandu vodiysi qoʻshib olingandan soʻng qirol Prithvi Narayan Shoh oʻz maktubida Kunvarni Katmandu, Lalitpur va Bhaktapurni (oʻsha paytda umumiy nomi Nepal vodiysi deb atalgan) qoʻshib olishda koʻrsatgan jasorati va donoligi haqida maqtadi. Kalu Pandening toʻngʻich oʻgʻli Vamsharay Pande 1769-yil 14-aprelda Bhaktapur jangida hujumga boshchilik qilgan Gorxali qoʻshinlari qoʻmondoni edi.

Kirataning zabt etilishi

Abhiman Singx Basnyat, harbiy qoʻmondon va keyinchalik Mulkaji

Qirol Prithvi Narayan Shoh Sardar Ram Krishna Kunvarni Kirata mintaqaviy hududlariga bostirib kirish uchun yuborgan edi Keyin u Arun daryosidan oʻtib, Chainpurga (Limbuvan yetib keldi va u yerda keyinchalik Kiratalar ustidan gʻalaba qozondi. Qirol Prithvi Narayan Shoh Kirata mintaqasi ustidan qozonilgan gʻalabadan soʻng Ram Krishna Kunvarga minnatdorchilik sifatida 22 juft Shirpau (maxsus bosh kiyim) sovgʻa qildi.

Tibet mojarosi

Prithvi Narayan Shoh vafotidan soʻng, Shoh sulolasi oʻz qirolligini hozirgi Shimoliy Hindistonga kengaytira boshladi. 1788—1791-yillarda Nepal Tibetga bostirib kirdi va Shigatse shahridagi Tashi Lxunpo monastirini talon-toroj qildi. Tibet Xitoydan yordam soʻradi va Xitoy Sin sulolasining Qianlong imperatori Fuk’angganni Tibet himoyasiningbosh qoʻmondoni etib tayinladi. Ikkala tomonga ham katta zarar yetkazildi. Nepal kuchlari Xitoy-Tibet kuchlarini noqulay tarzda choʻzish uchun Nuvakotga qadam-baqadam orqaga chekindi. Xitoyliklar kunduzi tepalikka hujum uyushtirdi va Nuvakotda xukuri bilan kuchli qarshi hujum uyushtirgani uchun muvaffaqiyat qozona olmadi. Xitoy armiyasi Nuvakotdagi Gorxali saroyi yaqinidagi musson suvi bosgan Betravatini kesib oʻtishga urinib, katta muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Fuk’anggan oʻz qoʻshinlarini himoya qilishga intilgan va Nuvakotda muzokaralar olib bormoqchi boʻlganida, biroz muddat turgʻunlik yuzaga keldi. Shartnoma Xitoy tomoniga koʻproq foyda keltirdi, bunda Nepal Xitoy imperatoriga soliqlar yuborishi kerak edi.

19-asr

Damodar Pandening ustunligi

Damodar Pande, Nepallik Mulkaji, Pande aristokratlar oilasidan

Damodar Pande 1794-yilda Chautariya Bahodurshoh hokimiyatdan chetlatilganidan soʻng qirol Rana Bahodurshoh tomonidan toʻrt kajidan biri etib tayinlangan. Pande Mulkaji lavozimini Kirtiman egallab turganiga qaramay, saroy fraksiyalari orasida eng taʼsirlisi va hukmroni edi. Singx Basnyat Pandes eng ustun zodagon oila edi. Keyinchalik qirol Rana Bahodirshohning uzluksiz mantiqsiz xatti-harakatlari tufayli fuqarolar urushi holati yuzaga keldi.

Harbiylar nufuzli Kaji Damodar Pande bilan xayrlashganidan keyin 1800-yil may oyida u Britaniya nazoratidagi Varanasi shahriga qochishga majbur boʻldi. Qirolicha Rajrajeshvari nihoyat 1802-yil 17-dekabrda hokimiyatni oʻz zimmasiga olishga muvaffaq boʻlgach, kechroq fevral oyida u Damodar Pandeni Mulkaji etib tayinladi.

Rana Bahodir hokimiyatga qayta tiklanganidan soʻng, u Damodar Pande bilan birga butunlay aybsiz boʻlgan ikki katta oʻgʻlini 1804-yil 13-martda qatl qilishni buyurgan. Hindistonga qochishga muvaffaq boʻlganlar orasida Damodar Pandening oʻgʻillari Karbir Pande va Rana Jang Pande ham bor.. Damodar Pande qatl etilgandan soʻng uning amakivachchasi Ranajit Pande Mulkaji va Bhimsen Thapa bilan birga ikkinchi Kaji, Sher Bahodur Shoh Mul Chautariya va Ranganat Paudel Raj Guru (Qirollik murabbiyi) etib tayinlandi.

Thapa Sulolasi rejimi

Muxtiyar Bhimsen Thapa, Xas Thapa sulolasining asoschisi

Kshatriya boʻlgan Thapa saroy aʼzolari 1806-yilda qirol Rana Bahodurshoh uning oʻgay ukasi Sher Bahodurshoh tomonidan oʻldirilganida hokimiyat tepasiga koʻtarildi. Bhimsen Thapa (1775-1839) va yetakchi Thapa Kaji fursatdan foydalanib, 55 ga yaqin harbiy va fuqarolik zobitlarini qirgʻin qildi va Thapasni hokimiyatga keltirishdi. U Rana Bahodurdan keyin Muxtiyar unvonini oldi va uning jiyani qirolicha Tripurasundari kichik qirol Girvan Yudda Bikram Shohning qirolicha etib tayinlandi.

Angliya-Gurxa urushi

Sugauli shartnomasidan keyin Nepal tomonidan yoʻqotilgan hududlar

Nepal va Sharqiy Hindiston kompaniyasi oʻrtasidagi Nepal va Hindiston bilan chegaradosh knyazlik shtatlari uchun raqobat oxir-oqibat Angliya-Nepal urushiga (1814-16) olib keldi. Sugauli shartnomasi 1816-yilda imzolangan boʻlib, Nepal avtonomiyasi evaziga mamlakatning deyarli uchdan bir qismini tashkil etuvchi Teray va Sikkim hududlarining katta qismini inglizlarga berdi. Britaniya Hindiston xalqiga erkinlik berilganda hududlar Nepalga inglizlar tomonidan qaytarilmaganligi sababli, bu yerlarning aksariyati keyinchalik Hindiston Respublikasi tarkibiga qoldi. Sikkim 1975-yilda Hindistonga qoʻshilgunga qadar mustaqil boʻlib qoldi va u Hindiston Respublikasining 22-shtatiga aylandi. Biroq, 1860-yilda inglizlar Sepoy qoʻzgʻoloni kabi turli xil hind qoʻzgʻolonlari paytida Britaniyani qoʻllab-quvvatlaganliklari uchun minnatdorchilik harakati sifatida Nepalning Teraidagi baʼzi erlari ustidan hokimiyatni Nepalga (Naya Muluk, yangi mamlakat deb nomlanadi) qaytarib berdilar.

Rana oilasi rejimi

Kaski va Lamjung Maharajasi va Nepal Bosh vaziri Chandra Shamsher Jang Bahadur Rana va uning 8 oʻgʻli Nepal Ranasining eng kuchli fraktsiyalaridan biri edi.

Qirol oilasidagi fraksiyachilik urushi beqarorlik davriga olib keldi. 1846-yilda qirolicha Rajya Lakshmi Devi oʻz hokimiyatiga tahdid solayotgan tez oʻsib borayotgan harbiy rahbar Jang Bahodur Ranani agʻdarish uchun fitna uyushtirdi. Harbiy xizmatchilar va qirolichaga sodiq maʼmurlar oʻrtasidagi qurolli toʻqnashuvdan soʻng fitna fosh qilindi va qirolicha bir necha yuz shahzoda va boshliqlarni qatl etdi. Bu Kot qirgʻini deb nomlana boshladi. Biroq, Jung Bahodir oxir-oqibat gʻalaba qozondi va Rana sulolasiga asos soldi. Monarx titulli shaxsga aylantirildi va Bosh vazir lavozimi eng kuchli lavozim boʻlib meros tariqasida oʻtadigan boʻldi. ub lavozim Ranalar tomonidan egallab olingan edi.

Uchinchi Nepal-Tibet urushi

Jung Bahodur Rana oʻzining akalari Bam Bahodur Kunvar va Dhir Shamsher Rana boshchiligidagi qoʻshinlarni toʻliq gʻalabaga erishish uchun Tibetga yana hujum qilish uchun yubordi. Uning qoʻshinlari Tibet qoʻshinlarini ikki tomondan magʻlub etishga muvaffaq boʻlishdi. Tibet jamoasi 1856-yil yanvarda shartnoma imzolash uchun keldi. Bir oy oʻtgach, Nepal uchun qulayroq boʻlgan Thapathali shartnomasi imzolandi.

20-asr

Nepalning Rani (qirolichasi) xonimlari qurshovida, 1920-yil

Nepal va Britaniya munosabatlari

Qattiq markazlashgan avtokratiya boʻlgan Rana rejimi Nepalni tashqi taʼsirlardan izolyatsiya qilish siyosatini olib bordi. Bu siyosat Nepalga Britaniya mustamlakachilik davrida milliy mustaqilligini saqlab qolishga yordam berdi, ammo bu mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi va modernizatsiyasiga ham toʻsqinlik qildi. Ranalar Britaniya tarafdori boʻlgan va 1857-yilgi Hindiston qoʻzgʻoloni paytida va keyinchalik ikkala jahon urushida ham inglizlarga yordam bergan. Shu bilan birga, Xitoyning daʼvolariga qaramay, inglizlar XX asr boshlarida Nepalning mustaqilligini qoʻllab-quvvatladilar.

1923-yil dekabr oyida Buyuk Britaniya va Nepal rasmiy ravishda 1816-yilgi Sugauli shartnomasini bekor qiluvchi va Katmandudagi ingliz rezidentini elchi darajasiga koʻtaradigan abadiy tinchlik va doʻstlik shartnomasini imzoladilar. 1924-yilda Nepalda qullik bekor qilingan.

Demokratik islohotlar

Ranalarning oilaviy boshqaruvidan xalq noroziligi hind maktablari va kollejlarida oʻqigan oz sonli oʻqimishli odamlar orasida, shuningdek, Ranalarning koʻpchiligi hukmron Rana iyerarxiyasida chetga surilgan Ranalar ichidan paydo boʻla boshladi. Surgundagi nepalliklarning aksariyati Hindiston mustaqilligi uchun kurashda faol qatnashgan va Nepalni ichki avtokratik Rana istilosidan ozod qilishni xohlashgan. Praja Parishad va Nepal Kongressi kabi siyosiy partiyalar BP Koirala, Ganesh Man Singx, Subarna Shamsher Rana, Krishna Prasad Bhattarai, Girija Prasad Koirala va boshqa koʻplab vatanparvarlik ruhidagi sulola aʼzolar tomonidan quvgʻinda tuzilgan boʻlib, ular harbiylarni yordamga chaqirishdi. Nepalda avtokratik Rana rejimini agʻdarish uchun xalq siyosiy harakati boshlandi. Ranalar qoʻlida qatl etilgan shaxslar orasida Dharma Bhakta Mathema, Shukraraj Shastri, Gangalal Shrestha va Dasharath Chand bor edi. Bu gʻalayon Prithvi Narayan Shohning bevosita avlodi boʻlgan qirol Tribxuvanning 1950-yilda oʻzining „saroy qamoqxonasidan“ yangi mustaqil Hindistonga qochib, Rana maʼmuriyatiga qarshi qurolli qoʻzgʻolonga tegishi bilan yakunlandi. Bu oxir-oqibat Shoh oilasining hokimiyatga qaytishi va Rana boʻlmagan shaxsning bosh vazir etib tayinlanishi bilan yakunlandi. Kvazikonstitutsiyaviy boshqaruv davri boshlandi, bu davrda monarx yangi shakllangan siyosiy partiyalar rahbarlarining yordami bilan mamlakatni boshqardi. 1950-yillarda Nepal uchun Britaniya modeliga asoslangan vakillik boshqaruv shaklini oʻrnatadigan konstitutsiyani shakllantirishga harakat qilindi.

1959-yil boshida Tribxuvanning oʻgʻli Qirol Mahendra yangi konstitutsiyani eʼlon qildi va milliy assambleyaga birinchi demokratik saylovlar oʻtkazildi. Saylovda mo''tadil sotsialistik guruh boʻlgan Nepal Kongressi sezilarli gʻalaba qozondi. Uning rahbari Koirala hukumat tuzdi va bosh vazir lavozimida ishladi. Qirol va saylangan hukumat oʻrtasidagi hokimiyat tortishuvlaridan soʻng, Mahendra 1960-yilda demokratik eksperimentni bekor qildi.

Qirol Mahendraning yangi konstitutsiyasi

Zamonaviy parlamentni muvaffaqiyatsiz deb eʼlon qilgan qirol Mahendra 1960-yilda Koirala hukumatini isteʼfoga chiqardi, Nepalni „partiyalarsiz“ Panchayat tizimi boshqaradi, deb eʼlon qildi va 1962-yil 16-dekabrda yana bir yangi konstitutsiyani eʼlon qildi.

Shundan soʻng Bosh vazir, parlament aʼzolari va yuzlab demokratik faollar hibsga olindi. Aslida, siyosiy faollar va demokratik tarafdorlarni hibsga olish tendensiyasi qirol Mahendra va keyin uning oʻgʻli Qirol Birendra davrida partiyasiz Panchayat tizimining butun 30 yillik davrida davom etdi.

Qirol Mahendra hokimiyati 1972-yilda uning 27 yoshli oʻgʻli qirol Birendraga oʻtdi. 1979-yilda talabalar namoyishlari va rejimga qarshi faoliyatlar chogʻida qirol Birendra Nepal hukumatining mohiyatini hal qilish va demokratik islohotlar bilan panchayat tizimini davom ettirish yoki koʻppartiyaviylik tizimini oʻrnatish uchun milliy referendum oʻtkazishga chaqirdi. Referendum 1980-yil may oyida boʻlib oʻtdi va Panchayat tizimi kichik gʻalabaga erishdi. Qirol vaʼda qilingan islohotlarni amalga oshirdi, shu jumladan Rashtriya Panchayat tomonidan bosh vazirni sayladi.

Panchayat tizimining tugashi

Avtoritar tuzumga va siyosiy partiyalar erkinligini cheklashga nisbatan norozilik bildirildi. Ayniqsa, Marich Man Singx hukumati 1998-yil avgust oyida zilzila qurbonlari uchun ajratilgan mablagʻlarni oʻzlashtirganlikda ayblanib, siyosiy janjallarga duch kelganida, saroyning xalq vakili emasligi haqidagi tuygʻu keng tarqalgan edi. Shuningdek, Hindiston-Nepal savdo munosabatlarining keskinlashishi Singx hukumatining mashhurligiga taʼsir qildi.

1987-yil aprel oyida Nepal oʻzining uchta tumanida hind ishchilari uchun ishlashga ruxsat berdi va 1989-yil boshida Nepal xitoylik tovarlarga 40 % bojxona imtiyozlarini berdi. Bu 1988-yilda Nepal tomonidan Xitoy qurollarini sotib olgani sababli allaqachon keskinlashgan munosabatlarning keskinlashishiga olib keldi. Hindiston Savdo va tranzit boʻyicha ikkita alohida shartnomani yangilashdan bosh tortdi va Nepal uchun maqbul boʻlmagan ikkita muammoni hal qiluvchi yagona shartnomani talab qildi. Vaziyat boshi berk koʻchaga kirdi va Savdo va tranzit shartnomalari 1989-yil 23-martda bekor qilindi. Savdo va tranzit punktlarining yopilishining asosiy qiynchiligi isteʼmol tovarlari va benzin, aviatsiya yoqilgʻisi va kerosin kabi neft mahsulotlarining cheklanganligi sababli Nepalda asosan quyi tabaqalarga duch keldi. Nepal hukumati vaziyatni AQSh, Buyuk Britaniya, Avstraliya va Xitoyning tashqi yordamiga tayanib hal qilishga harakat qildi. Biroq, hukumatning inqirozni boshqarish strategiyasi yechim sifatida tashqi yordamga qaram boʻlishdan koʻra Hindiston bilan muzokaralar olib borishni istagan odamlarni qoniqtira olmadi. 

Nepal Kongressi (NC) va chap qanot partiyalar hukumatga qarshi baʼzi odamlar oʻrtasidagi bezovtalik va keskinlashgan Hindiston-Nepal munosabatlaridan foydalangan holda hukumatni inqirozni davom ettirishda va uni hal qilish uchun jiddiy choralar koʻrmaganlikda aybladilar. 1989-yil dekabr oyida Koirala yubileyidan foydalanishga harakat qilib, odamlarni xabardor qilish dasturini ishga tushirdi. Birlashgan chap front (ULF) deb nomlanuvchi chap qanot ittifoqi partiyaviy tizim uchun kampaniyasida NCni qoʻllab-quvvatladi. 1990-yil 18-19-yanvarda Milliy konferensiya boʻlib oʻtdi, unda turli mamlakatlar rahbarlari va xorijiy matbuot vakillari taklif etdi. Konferensiyada Hindiston yetakchilari ham ishtirok etdi. Germaniya, Yaponiya, Ispaniya, Finlandiya harakatni qoʻllab-quvvatladi. AQSh va Gʻarbiy Germaniya elchixonalari marosimda hozir boʻldi. 1989-yilda Sovet Ittifoqi parchalanganishni boshlaganidan keyin butun dunyoda roʻy berayotgan xalqaro qoʻllab-quvvatlash va demokratik harakatlardan ilhomlanib, NK va ULF 18-fevralda Panchayat rejimini tugatish va turli xil hukumatlar vakillaridan iborat muvaqqat hukumatni oʻrnatish uchun ommaviy harakat boshladi.

6-aprelda Marich Man Singx hukumati ishdan boʻshatildi va oʻsha kuni Lokendra Bahodur Chand Bosh vazir boʻldi. Biroq, qoʻzgʻatuvchi olomon hukumatning oʻzgarishidan qoniqmadi, chunki ular Singx hukumatiga qarshi emas, balki partiyasiz tizimga qarshi edilar. 16-aprelda Chand hukumati ham isteʼfoga chiqarildi va ertasi kuni Milliy Panchayat, Panchayat siyosati va baholash qoʻmitasi va sinf tashkilotlarini tarqatib yuborgan Qirollik deklaratsiyasi eʼlon qilindi. Deklaratsiyada „siyosiy partiyalarning faoliyati“ eʼlon qilindi va „barcha siyosiy partiyalar oʻzlarining siyosiy mafkurasiga koʻra oʻzlarini tashkil qilishda milliy manfaatlarni doimo eng yuqori darajada saqlashlari“ taʼkidlandi. 

Ushbu norozilik paytida koʻplab tinch aholi halok boʻldi: Panchayat hukmronligi tugaganidan keyin ularni „eʼlon qilinmagan shahidlar“ sifatida eʼlon qilishdi. Oʻsha shahidlardan biri Nepal Kongressi aʼzosi va qamoqda oʻldirilgan Ram Chandra Hamaldir.

1990-yilgi Xalq harakati

Qishloq aholisi 1990-yilda parlament demokratiyasi qabul qilingandan soʻng oʻz manfaatlari yaxshiroq ifodalanishini kutishgan edi. Nepal Kongressi „Chap partiyalar alyansi“ koʻmagida monarxiyani konstitutsiyaviy islohotlarni qabul qilishga va koʻppartiyaviy parlament tuzishga majbur qilgan Jana Andolan nomli hal qiluvchi tashviqot harakatini boshlashga qaror qildi. 1991-yil may oyida Nepalda deyarli 50 yil ichida birinchi parlament saylovlari boʻlib oʻtdi. Nepal Kongressi 205 oʻrindan 110 tasini qoʻlga kiritdi va 32 yil ichida birinchi saylangan hukumatni tuzdi.

Fuqarolar nizosi

1992-yilda iqtisodiy inqiroz va tartibsizlik sharoitida, yangi Kongress hukumati siyosatidagi oʻzgarishlarni amalga oshirish natijasida narxlarning keskin oʻsishi bilan radikal chaplar siyosiy tashviqotni kuchaytirdilar. Turli guruhlar tomonidan qoʻshma xalq targʻibot qoʻmitasi tuzildi. 6-aprelda umumiy ish tashlash eʼlon qilindi.

Zoʻravonliklar ish tashlashdan bir kun oldin sodir boʻla boshladi. Birlashgan Xalq targʻibot qoʻmitasi poytaxtda 30 daqiqalik „chiroqlarni oʻchirish“ga chaqirgan edi va faollar „chiroqlarni oʻchirmoqchi“ boʻlganda, Bir kasalxonasi oldida zoʻravonlik avj oldi. 6-aprel kuni tongda Pulchok (Patan) shahridagi politsiya boʻlimi oldida ish tashlash faollari bilan politsiya oʻrtasidagi toʻqnashuvda ikki faolni oʻldirildi.

Kechqurun poytaxt Katmandudagi Tundixelda tashviqot qoʻmitasining ommaviy mitingi politsiya kuchlari tomonidan hujumga uchradi. Natijada tartibsizliklar boshlanib, Nepal Telekommunikatsiyalari binosi yondirildi, politsiya olomonga qarata oʻq uzdi, bir necha kishi halok boʻldi. Nepal Inson Huquqlari Tashkilotining hisob-kitoblariga koʻra, politsiya otishmasi oqibatida 14 kishi, jumladan bir necha tomoshabin halok boʻlgan.

Vaʼda qilingan yer islohoti amalga oshmay qolgach, baʼzi tumanlarda aholi oʻzlari yer islohotini oʻtkazish va sudxoʻr mulkdorlar qarshisida oʻz hayotlarida qandaydir hokimiyatga ega boʻlish uchun koʻtarilishdi. Biroq, bu harakat Nepal hukumati tomonidan „Romeo“ operatsiyasi va „Kilo Sera II“ operatsiyasida qatagʻon qilindi, bu kurashning koʻplab yetakchi faollarining hayotiga zomin boʻldi.

Nepal fuqarolar urushi

1996-yil fevral oyida Maoist partiyalardan biri Nepalda fuqarolar urushiga olib kelgan xalq urushi deb nomlanuvchi maoistik inqilobiy strategiya orqali parlament monarxiyasini yangi xalq demokratik respublikasi bilan almashtirish tashabbusini boshladi. Doktor Baburam Bhattarai va Pushpa Kamal Dahal („Prachanda“ nomi bilan mashhur) boshchiligidagi qoʻzgʻolon Nepalning beshta tumanida boshlandi: Rolpa, Rukum, Jajarkot, Gorkxa va Sindxuli. Maochilar bir necha joylarda tuman darajasida muvaqqat „xalq hukumati“ mavjudligini eʼlon qildilar.

21-asr

Saroy qirgʻini

Qirollik qirgʻini sodir boʻlgan Narayanhiti saroyi

2001-yil 1-iyunda valiahd shahzoda Dipendra otishma uyushtirib, qirollik oilasining 9 aʼzosini, jumladan qirol Birendra va qirolicha Aishvariyani oʻldirib, oʻzini otib tashlagan. Omon qolganiga qaramay, u jarohatlari tufayli oʻlishidan oldin vaqtincha qirol boʻldi, shundan soʻng anʼanaga koʻra, taxtni shahzoda Gyanendra (Birendraning ukasi) meros qilib oldi. Bu qirgʻin qirollik oilasini qurshab olgan mifologiyani buzdi va ularning haddan tashqari insoniy intrigalarini fosh qildi.

Shu bilan birga, maochilar qoʻzgʻoloni avj oldi va 2002-yil oktyabr oyida qirol hukumatni vaqtincha agʻdarib, uni toʻliq nazoratga oldi.

Hukumat faoliyatini toʻxtatib turilishi

2004-yil avgustida Katmandu vodiysidagi beqaror hukumatlar va maochilar qamaliga qaramay, xalqning monarxiyani qoʻllab-quvvatlashi pasayishni boshladi. 2005-yil 1-fevralda Gyanendra butun hukumatni isteʼfoga chiqardi va vazirning maslahatisiz oʻzining ijro etuvchi vakolatlarini amalga oshirishga kirishdi, maoistik harakatni bostirish uchun " favqulodda holat " eʼlon qildi. Siyosatchilar uy qamogʻiga olindi, telefon va internet liniyalari uzildi, matbuot erkinligi keskin cheklandi.

2006-yil demokratiya harakati

Qirolning yangi tuzumi qoʻzgʻolonchilarni bostirish maqsadiga erisha olmadi. Yevropa Ittifoqi 2006-yil fevral oyida boʻlib oʻtgan munitsipal saylovlarni „demokratiya uchun qoloq qadam“ deb taʼrifladi, chunki asosiy partiyalar saylovni boykot qildi va armiya baʼzi nomzodlarni saylovga chiqishga majbur qildi. 2006-yil aprel oyida Katmandudagi ish tashlashlar va koʻcha namoyishlari qirolni parlamentni qayta tiklashga majbur qildi. Yetti partiyadan iborat koalitsiya hukumat ustidan nazoratni tikladi va qirolni vakolatlarining katta qismidan mahrum qildi. 2007-yil 15-yanvardan boshlab Nepalni vaqtinchalik konstitutsiyaga muvofiq bir palatali qonun chiqaruvchi organ boshqardi.

Monarxiyaning bekor qilinishi

Taʼsis majlisi 2007-yil 24-dekabrda monarxiya 2008-yilda Taʼsis majlisiga saylovlardan soʻng bekor qilinishi eʼlondi va 2008-yil 28-mayda Nepal Federal Demokratik Respublikasi deb eʼlon qilindi.

Nepal maʼmuriy tuzilishi

Nepal maʼmuriy tuzilishi

Nepal 14 ta zonaga va 75 ta tumanga boʻlingan, 5 ta rivojlanish mintaqasiga boʻlinadi. Har bir tumanga qonun va tartibni saqlash va turli davlat vazirliklarining soha idoralari ishini muvofiqlashtirish uchun mas’ul boʻlgan doimiy bosh okrug xodimi boshchilik qildi. 14 ta zona quyidagilar edi:

• Bagmati
• Bheri
• Dhawalagiri
• Gandaki
• Janakpur
• Karnali
• Koshi
• Lumbini
• Mahakali
• Mechi
• Narayani
• Rapti
• Sagarmatha
• Seti

Hukumat va siyosat

1990-yilgacha Nepal mutlaq monarxiya boʻlib, qirolning ijroiya nazorati ostida edi. Mutlaq monarxiyaga qarshi xalq harakati bilan toʻqnash kelgan qirol Birendra 1990-yilda qirol davlat boshligʻi, bosh vazir esa hukumat boshligʻi boʻlgan parlament monarxiyasini yaratish orqali keng koʻlamli siyosiy islohotlarga rozi boʻldi.

Nepalning qonun chiqaruvchi organi Vakillar palatasi va Milliy kengashdan iborat ikki palatali edi. Vakillar palatasi bevosita xalq tomonidan saylanadigan 205 aʼzodan iborat. Milliy kengashning oltmish nafar aʼzosi bor edi, ulardan oʻn nafari qirol tomonidan tayinlangan, oʻttiz besh nafari Vakillar palatasi tomonidan saylanadigan va qolgan oʻn besh nafari qishloq va shaharlar raislaridan tashkil topgan saylov komissiyasi tomonidan saylangan. Qonun chiqaruvchi organ besh yillik muddatga ega edi, ammo uning muddati tugagunga qadar qirol tomonidan tarqatib yuborilishi mumkin edi. 18 yosh va undan katta barcha Nepal fuqarolari ovoz berish huquqiga ega boʻldi.

Ijro etuvchi hokimiyat qirol va Vazirlar Kengashidan (vazirlar mahkamasi) iborat edi. Saylovda maksimal oʻrinlarni qoʻlga kiritgan koalitsiya yoki partiya rahbari Bosh vazir etib tayinlandi. Vazirlar Mahkamasi bosh vazirning tavsiyasiga binoan qirol tomonidan tayinlangan. Nepaldagi hukumatlar juda beqaror boʻlishgan. 1991-yildan buyon hech bir hukumat ikki yildan ortiq vaqt davomida omon qolmagan.

2006-yil aprel oyidagi harakat mamlakatda oʻzgarishlarga olib keldi. Avtokratik qirol hokimiyatdan voz kechishga majbur boʻldi. Tarqatib yuborilgan Vakillar palatasi qayta tiklandi. Vakillar palatasi maoist isyonchilar bilan muvaffaqiyatli tinchlik muzokaralarini olib borgan hukumatni tuzdi. Muvaqqat konstitutsiya eʼlon qilindi va maochilar aʼzolaridan iborat muvaqqat Vakillar palatasi tuzildi. Oʻrinlar soni ham 330 taga koʻpaytirildi. Nepaldagi tinchlik jarayoni 2007-yil aprel oyida Nepal Kommunistik partiyasi (Maoist) Nepalning muvaqqat hukumatiga qoʻshilganida ulkan sakrashni amalga oshirdi.

Manbalar

Manbalar

 

• Karmacharya, Ganga (2005), Queens in Nepalese Politics: an account of roles of Nepalese queens in state affairs, 1775–1846, Nepal: Educational Publishing House, ISBN 978-999463393-7
• Bajracharya, Bhadra Ratna (1992), Bahadur Shah, the regent of Nepal, 1785–1794 A.D., Nepal: Anmol Publications, ISBN 9788170416432
• Regmi, Mahesh Chandra (1995), Kings and political leaders of the Gorkhali Empire, 1768–1814, Orient Longman, ISBN 9788125005117
• Vaidya, Tulsi Ram (1993), Prithvinaryan Shah, the founder of Nepal, Anmol Publications, ISBN 9788170417019
• Rana, Pramode S.J.B. (1978), Rana Nepal: An Insider's View, R. Rana
• Khatri, Shiva Ram (1999), Nepal Army Chiefs:Short Biographical Sketches, University of Michigan: Sira Khatri
• D.R. Regmi (1975), Modern Nepal, 1-jild, Firma K.L. Mukhopadhyay, ISBN 0883864916
• Shaha, Rishikesh (1990), Modern Nepal 1769–1885, Riverdale Company, ISBN 0-913215-64-3
• Shaha, Rishikesh (2001), An Introduction of Nepal, Kathmandu: Ratna Pustak Bhandar
• Hamal, Lakshman B. (1995), Military history of Nepal, Sharda Pustak Mandir, 125-bet, OCLC 32779233
• Puratattva Bibhag (1990), Ancient Nepal, 116–122-jild, Puratattva Bibhag (Archaeology Department)
• Mahesh Chandra Regmi (1975), Regmi Research Series, 7-jild, Regmi Research Centre
• Mainali, Pramod (2006), Milestones of history, 2-jild, Pramod Mainali, ISBN 9789994696048
• Khatri, Shiva Ram (1999), Nepal Army Chiefs:Short Biographical Sketches, University of Michigan: Sira Khatri
• Singh, Nagendra Kr. Nepal: Refugee to Ruler: A Militant Race of Nepal. APH Publishing, 1997 — 125 bet. ISBN 9788170248477. 
• Mainali, Pramod (2006), Milestones of history, 2-jild, Pramod Mainali, ISBN 9789994696048
• M.C. Regmi (1975), Regmi Research Series, 7-jild, Regmi Research Centre
• T.U. History Association (1977), Voice of History, 3-jild, Tribhuwan University History Association

Qoʻshimcha oʻqish uchun

• Garzilli, Enrica, "Silven Levi tomonidan 1923-yilda Hemaraja Sarmaga yozgan sanskrit maktubi, shu paytgacha nomaʼlum biografik eslatmalar (21-asrning birinchi yarmida madaniy millatchilik va internatsionalizm: Mashhur hindologlar Nepal Gurusiga yozadilar) 1), Nepal-Germaniya qoʻlyozmalarini saqlash loyihasining 30 yilligi xotira jildida. Nepal tadqiqot markazi jurnali, XII (2001), Katmandu, ed. A. Wezler tomonidan H. Haffner, A. Michaels, B. Kölver, MR Pant va D. Jekson bilan hamkorlikda, 115-149-betlar.
• Garzilli, Enrica, „Strage a palazzo, Movimento dei Maoisti e crisi di governabilità in Nepal“, Osiyoda 2002-yil, s. 143-160.
• Garzilli, Enrica, „Il nuovo Stato del Nepal: il difficile cammino dalla monarchia assoluta alla democrazia“, Osiyoda 2005-2006, s. 229-251.
• Garzilli, Enrica, „Il Nepal da monarchia a stato federale“, Osiyoda 2008-yil, s. 163-181.
• Garzilli, Enrica, „La fine dell’isolamento del Nepal, la costruzione della sua identità politica e delle sue alleanze regionali“ ISPI: Istituto per gli Studi di Politica Internazionali, CVII (noyabr 2008), pp. 1-7;
• Garzilli, Enrica, „Le elezioni dell’Assemblea Costituente ei primi mesi di governo della Repubblica Democratica Federale del Nepal“, Osiyo Maior 2010, pp. 115-126.
• Garzilli, Enrica, „Nepal, la difficile costruzione della nazione: un paese senza Costituzione e un parlamento senza primo ministro“, Asia Maior 2011, pp. 161-171.
• Garzilli, Enrica, „Gender, din va siyosat oʻrtasidagi oʻzaro taʼsir va Nepalda ayollarga nisbatan yangi zoʻravonlik“, J. Dragsbæk Shmidt va T. Roedel Berg (tahrirlar.), Gender, ijtimoiy oʻzgarish va ommaviy axborot vositalari: Nepaldan istiqbol, Aalborg universiteti va Rawat nashrlari, Aalborg-Jaipur: 2012, s. 27-91.
• Garzilli, Enrica, „Nepal, stallo politico e lentezze nella realizzazione del processo di pace e di riconciliazione“, Osiyo Maior 2012, pp. 213-222.
• Garzilli, Enrica, „Silven Levi tomonidan 1925-yilda Hemarajya Sarmaga yozilgan sanskrit maktubi va hozirgacha nomaʼlum biografik yozuvlar (XX asrning birinchi yarmidagi madaniy millatchilik va internatsionalizm — Mashhur hindologlar Nepal Raj No Guruga yozadilar). 2)“, Indologik tadqiqotlar tarixida. 12-Jahon sanskrit konferensiyasining maʼruzalari jild. 11.2, nashr. K. Karttunen, P. Koskikallio va A. Parpola, Motilal Banarsidass va Xelsinki universiteti, Dehli 2015, bet. 17-53.
• Garzilli, Enrica, „Nepal 2013-2014: Siyosiy boʻshliqdan chiqish“, Asia Maior 2014, s. 87-98.
• Rayt, Daniel, Nepal tarixi. Nyu-Dehli-Madras, Osiyo taʼlim xizmatlari, 1990-yil