Kontent qismiga oʻtish

Foydalanuvchi:Mirzayeva0831/qumloq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Sianoz
Kislorod to‘yinganligi past bo‘lgan bemorning qo‘lidagi sianoz.
Mutaxassislik Pulmonologiya, Kardiologiya.
Turlari Og‘iz atrof, markaziy, periferik
Sabablari Nafas yo‘llari muammolari, o‘pka kasalliklari, yurak xastaliklari, organizmga sovuq haroratga ta'siri.
Differensial tashxis Og‘iz atrofi sianozi, periferik sianoz, markaziy sianoz
Oldini olish O'ta sovuq haroratga chiqishdan saqlaning, chekish yoki kofein iste’molini cheklang, sianidga tegishdan qoching.
Dori-darmonlar Antidepressantlar, gipertoniyaga qarshi dori-darmonlar yoki boshqa sabablar tufayli kelib chiqqan bo‘lsa, nalokson gidroxlorid

Sianoz – Kapillyar toʻqimadagi eritrotsitlarda gemoglobin bilan bogʻlangan kislorod miqdorining kamayishi tufayli tana rangining koʻkimtir-binafsha tusga oʻtishi natijasida kelib chiqadigan kasallik hisoblanadi[1]. Sianoz odatda terining yupqa qatlami, jumladan shilliq parda, lablar, tirnoqlar va quloq boʻshligʻida joylashgan toʻqimalarida koʻrinadi[1]. Baʼzi dori vositalari, masalan tarkibida amiodaron yoki kumush boʻlgan preparatlar terining rangini oʻzgartirishi mumkin. Bundan tashqari, koʻk yoki binafsha rangdagi boʻyoqlar qoʻshilgan oziq-ovqat mahsulotlarini isteʼmol qilish ham terining koʻkimtir tusga kirishi va sianoz bilan adashtirilishiga sabab boʻlishi mumkin[2][3]. Sianozni tashxislashda tegishli jismoniy koʻrik va anamnez yigʻish muhim ahamiyatga ega. Sianoz kasallik emas, balki simptom boʻlganligi sababli, uni davolash asosiy sababini bartaraf etishni oʻz ichiga oladi[1].

Sianoz markaziy sianoz va periferik sianoz turlariga boʻlinadi.

Patofiziologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sianozning namoyon boʻlishi teri rangiga qarab oʻzgarib turadi.

Sianozning kelib chiqish mexanizmi uning markaziy yoki periferik boʻlishiga qarab farq qiladi.

Markaziy sianoz

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Markaziy sianoz arterial kislorod toʻyinishi (SaO2) pasayishi natijasida yuzaga keladi. Qondagi dezoksigemogobin konsentratsiyasi ≥ 5,0 g/dl (≥ 3,1 mmol/l yoki kislorod toʻyinishi ≤ 85%) ga yetganda koʻrina boshlaydi[4]. Bu yurak va oʻpka bilan bogʻliq holatni anglatadi[1].

Periferik sianoz

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Periferik sianoz periferik qon aylanishning venoz qismida dezoksigemoglobin miqdorining ortishi natijasida yuzaga keladi. Boshqacha aytganda, sianoz dezoksigemoglobin konsentratsiyasiga bevosita bogʻliq. Ogʻir anemiya bilan kasallangan bemorlarda dezoksigemoglobin miqdori meʼyordan yuqori boʻlishiga qaramay, ular sogʻlom koʻrinishda boʻlishi mumkin. Aksincha, eritrotsitlar miqdori oshgan bemorlarda (masalan, politsitemiya kasalligida) dezoksigemoglobin konsentratsiyasi past boʻlsa ham sianotik holat kuzatilishi mumkin[5][6].

Yuragi kasal chaqaloq. Binafsharang tirnoq tirnoqlariga eʼtibor bering.

Sabablari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Markaziy sianoz

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Markaziy sianoz koʻpincha qon aylanish yoki nafas olish tizimidagi kasallilklar tufayli yuzaga kelib, oʻpkalarda qonning yetarli darajada kislorod bilan toʻyinmasligiga olib keladi. Bu holat arterial qondagi kislorod miqdori 85% yoki 75% dan pasayganda rivojlanadi[5].

Oʻtkir sianoz asfiksiya yoki boʻgʻilish natijasida paydo boʻlishi mumkin. Uning aniq belgilaridan biri nafas olishning toʻxtab qolishi hisoblanadi.

Qizamiq bilan ogʻrigan markaziy sianozli tugʻma yurak kasalligi boʻlgan bola. Tirnoqlar, lablar, qovoqlar va burunning koʻkish-binafsha rangga kirib qolganiga eʼtibor bering.

Markaziy sianoz quyidagi sabablarga koʻra yuzaga kelishi mumkin:

  1. Markaziy asab tizimi (normal nafas olishni buzuvchi)[5]:
  2. Nafas olish tizimi[1][5]:
  3. Yurak-qon tomir tizimi[1][5]:
  4. Gemoglobinopatiyalar[5]:
    • Metemoglobinemiya
    • Sulfgemoglobinemiya
    • Politsitemiya
    • Tugʻma sianoz α-kodondagi mutatsiyadan kelib chiqadi, natijada birlamchi aminokislota ketma-ketligi H → Y ga oʻzgaradi. Tirozin Fe(III) shaklini barqarorlashtirib, gemoglobinning doimiy T-holatini yuzaga keltiradi.
      Periferik qon tomir kasalligi boʻlgan shaxsda periferik sianoz.
  5. Markaziy sianozga olib keluvchi turli sabablar:
    • Sianoz yuqori balandlikda, 2400 m balandlikka koʻtarilishda rivojlanishi mumkin[1][5].
    • Gipotermiya[5]
    • Tana aʼzolarini sovuq urishi[7]
    • Uyquda nafas qisilishi[5]

Periferik sianoz

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Periferik sianoz – barmoqlar yoki qoʻl-oyoqlarda qon aylanishining yetarli emasligi yoki qonning tomirlarda tiqilib qolishi tufayli tanada koʻk rang paydo boʻlishi bilan ifodalanadi[5]. Qoʻl-oyoqlarga yetib boradigan qon kislorodga boy boʻlmaganligi sababli, teri orqali koʻrilganda bir nechta omillar birgalikda koʻkimtir rangning paydo boʻlishiga olib keladi. Markaziy sianozga sabab boʻluvchi barcha omillar periferik sianoz belgilarining ham paydo boʻlishiga olib kelishi mumkin. Ammo markaziy sianoz faqat yurak yoki oʻpka yetishmovchiligida kuzatilsa, periferik sianoz yurak yoki oʻpka yetishmovchiligi boʻlmagan holatlarda ham kuzatilishi mumkin[5]. Periferik sianozda tanadagi kichik qon tomirlar torayish holatlari kuzatiladi. Davolash uchun esa qonning normal kislorodlanish darajasini oshirish kerak[5].

Patentli arteriya yoʻllari boʻlgan bemorlarda qon oqimining dastlabki yoʻnalishi. Oʻng qorincha gipertrofiyasi tufayli oʻpka arteriyalarining bosimi aortadan yuqoriga koʻtarilganda, qon oqimining yoʻnalishi teskari boʻlib, kislorodsizlangan qonni patent yoʻli orqali toʻgʻridan-toʻgʻri pastga tushuvchi aortaga yuboradi, shu bilan birga braxiotsefal magistral, umumiy uyqu arteriyasi chap umumiy uyqu arteriyasi va subklavial arteriya chap subklavial arteriyani kamaytiradi, shuning uchun differensial sianozni keltirib chiqaradi.

Periferik sianoz quyidagi sabablar tufayli yuzaga kelishi mumkin[5]:

  • Markaziy sianozning barcha umumiy sabablarida
  • Yurak yetishmovchiligi yoki gipovolemiyada
  • Organizmga sovuq taʼsir qilishi natijasida
  • Surunkali obstruktiv oʻpka kasalligi (COPD)
  • Arterial obstruksiya (masalan, periferik qon tomir kasalligi, Raynaud fenomeni)
  • Venoz obstruksiya (masalan, chuqur vena trombozi)

Differensial sianoz

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ushbu rasmda oʻng qoʻlda normal chap qoʻlga nisbatan oʻz-oʻzidan paydo boʻlgan mahalliy gipoksiya tasvirlangan. Sianozga oʻng qoʻlda qon bosimi manjetini shishirish va tortish orqali erishildi.

Differensial sianoz – bu tananing pastki qismlarida koʻrinadigan koʻkimtir rang boʻlib, tananing yuqori organlarida masalan oyoq-qoʻllar va boshda kuzatilmaydi[5]. Bu holat arteriya qon-tomir kasalliklarida uchraydi[5]. O‘pka yo‘llari kengayishi kasalligi bilan og‘rigan bemorlarda o‘pkaning qon-tomir tizimi kasalligi rivojlanib, o‘ng qorincha bosimining oshishi kuzatiladi[8]. Oʻpka bosimi aorta bosimidan oshganda, shuntning yoʻnalishi oʻzgaradi (oʻngdan chapga shunt) va teskarisiga aylanadi[8]. Yuqori oyoq-qoʻl pushti rangda qoladi, chunki kislorodsizlangan qon yelka-bosh arteriya oʻzani, chap umumiy uyqu arteriyasi va chap oʻmrov osti arteriyasini chetlab oʻtib, toʻgʻridan-toʻgʻri pastga tushuvchi aortaga oʻtadi.

Prognozi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bemorga tashxis qoʻyishda kasallik tarixi va jismoniy koʻrik keyingi davolash jarayonini yoʻnaltirishi va oʻtkazilishi lozim boʻlgan tibbiy tekshiruvlarni aniqlashga yordam berishi mumkin[1]. Sianozda puls oksimetriyasi, arterial qon gazi tahlili, toʻliq qon tahlili, metgemoglobin darajasi, elektrokardiogramma, exokardiogramma, rentgen, kompyuter tomografiyasi, yurak kateterizatsiyasi va gemoglobin elektroforezi kabi testlar oʻtkaziladi.

Chaqaloqlarda periferik sianoz odatda oyoq-qoʻllarning uchida, ogʻiz atrofida va koʻz atrofidagi sohalarda namoyon boʻladi[9]. Periferik sianozda shilliq pardalar markaziy sianozga nisbatan pushti rangda boʻladi[9].

Terisi qoramtirroq pigmentatsiyaga ega odamda sianozga misol. Och binafsharang (odatiy koʻkish-binafsharang tus oʻrniga) tirnoq toʻshamalariga eʼtibor bering. Bu bemorda, shuningdek, oʻngdan chapga shuntlash bilan tugʻma yurak kasalligi tufayli taniqli raqamli klubing bor edi.

Sianozni aniqlashda teri pigmentatsiyasi va gemoglobin konsentratsiyasi muhim omil hisoblanadi. Terisi toʻqroq pigmentatsiyaga ega odamlarda sianozni aniqlash qiyinroq boʻladi. Ammo, tirnoqlar, til va shilliq pardalar kabi tananing odatiy joylarini sinchkovlik bilan tekshirish orqali sianoz tashxisini qoʻyish mumkin. Sianoz kuztiladigan tana aʼzolarida teri yupqalashgan va tomirlar koʻpayganligi koʻrish mumkin[1]. Ogʻir darajadagi kamqonlik bilan ogʻrigan bemorlar dezoksigemoglobin konsentratsiyasining meʼyordan yuqori boʻlishiga qaramay, normal koʻrinishda boʻlishi mumkin[5][6]. Ogʻir darajadagi kamqonlik belgilari orasida shilliq qavatning oqarishi (lablar, qovoqlar va milklarda), charchoq, bosh aylanishi va yurak urishining notekisligi kuzatilishi mumkin.

Terisining rangi toʻqroq boʻlgan keksa odamda sianozga misol. Lablarining toʻq siyohrang tusiga eʼtibor bering.

Davolash usullari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sianoz kasallikning oʻzi emas, balki belgidir, shuning uchun davolashda eʼtiborni asosiy sababni bartaraf etishga qaratilishi lozim.

Agar bu shoshilinch holat boʻlsa, davolash har doim nafas yoʻllarini ochish, nafas olishni taʼminlash va qon aylanishini yaxshilashdan boshlanishi kerak. Sezilarli nafas qisilishi boʻlgan bemorlarga darhol qoʻshimcha kislorod berilishi zarur (holatning ogʻirligiga qarab burun kanyulasi yoki nafas yoʻllariga doimiy ijobiy bosim berish usuli orqali)[10][11].

Agar metemoglobin darajasi metemoglobinemiya uchun musbat boʻlsa, birinchi navbatda davolash usuli metilen koʻkini kiritishdir[1].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

" Sianoz " soʻzi tom maʼnoda " koʻk kasallik " yoki " zangori kasallik " degan maʼnoni anglatadi. U yunoncha " koʻk " maʼnosini anglatuvchi " cyanós (κυανός) " soʻzidan kelib chiqqan[12].

Doktor Christen Lundsgaardning taxminiga koʻra, sianoz birinchi marta 1749-yilda qirol Lui XV ga xizmat qilgan fransuz shifokori Jan-Batist de Senak tomonidan tasvirlangan[13]. De Senak autopsiyadan soʻng, sianoz yurak nuqsoni tufayli kelib chiqqan, bu arteriya va vena qon aylanishining aralashishiga olib kelgan degan xulosaga keldi. Ammo 1919-yilgacha doktor Lundsgaard sianozga olib kelishi mumkin boʻlgan dezoksigemoglobin konsentratsiyasi ekanligini aniqlashga muvaffaq boʻldi[13].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Adeyinka, Adebayo; Kondamudi, Noah P. (2021), „Cyanosis“, StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 29489181, qaraldi: 2021-10-28
  2. ↑ Dereure, Olivier (2001). "Drug-Induced Skin Pigmentation: Epidemiology, Diagnosis and Treatment" (en). American Journal of Clinical Dermatology 2 (4): 253–262. doi:10.2165/00128071-200102040-00006. ISSN 1175-0561. PMID 11705252. http://link.springer.com/10.2165/00128071-200102040-00006. 
  3. ↑ Conlon, Joseph D; Drolet, Beth A (2004). "Skin lesions in the neonate" (en). Pediatric Clinics of North America 51 (4): 863–888. doi:10.1016/j.pcl.2004.03.015. PMID 15275979. https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0031395504000483. 
  4. ↑ Mini Oxford Handbook of Clinical Medicine, 7th — 56-bet. 
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 „Central and Peripheral Cyanosis“. StatPearls (2020-yil iyul).
  6. ↑ 6,0 6,1 McMullen, Sarah M.; Patrick, Ward (2013-03-01). "Cyanosis" (English). The American Journal of Medicine 126 (3): 210–212. doi:10.1016/j.amjmed.2012.11.004. ISSN 0002-9343. PMID 23410559. https://www.amjmed.com/article/S0002-9343(12)00904-7/abstract. 
  7. ↑ Basit, H.; Wallen, T. J.; Dudley, C. „Frostbite“, . StatPearls. StatPearls, 2021. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Gillam-Krakauer, Maria; Mahajan, Kunal (2021), „Patent Ductus Arteriosus“, StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 28613509, qaraldi: 2021-11-19
  9. ↑ 9,0 9,1 Lees, Martin H. (1970). "Cyanosis of the newborn infant" (en). The Journal of Pediatrics 77 (3): 484–498. doi:10.1016/S0022-3476(70)80024-5. PMID 5502102. https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0022347670800245. 
  10. ↑ Ramji, Siddarth (2013), „Neonatal Resuscitation“, IAP Textbook of Pediatrics, Jaypee Brothers Medical Publishers (P) Ltd., 28-bet, doi:10.5005/jp/books/11894_109, ISBN 9789350259450, qaraldi: 2021-11-05
  11. ↑ Sasidharan, Ponthenkandath (2004). "An approach to diagnosis and management of cyanosis and tachypnea in term infants". Pediatric Clinics of North America 51 (4): 999–1021. doi:10.1016/j.pcl.2004.03.010. ISSN 0031-3955. PMID 15275985. http://dx.doi.org/10.1016/j.pcl.2004.03.010. 
  12. ↑ Mosby's Medical, Nursing & Allied Health Dictionary, 4th, Mosby-Year Book, 1994 — 425-bet. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Lundsgaard, C. (1919-09-01). "Studies on Cyanosis". The Journal of Experimental Medicine 30 (3): 259–269. doi:10.1084/jem.30.3.259. ISSN 0022-1007. PMID 19868357. PMC 2126682. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2126682. 

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

| ICD10 = R23.0

| ICD9 = 782.5 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Foydalanuvchi:Mirzayeva0831/qumloq&oldid=5293275" dan olindi