Eushtinlar
Eushtinlar (Eushta tatarlari, Eushtintsy, Gaustintsy, Yaushtintsy; oʻz nomi — tatarcha: яүштә татарлары, яүште) — Sibir tatarlarining etnografik guruhi, Tomsk viloyatining tub aholisi vakillari. Eushta aholisi soni 300-400 kishi. Eushta xalqi asosan Tomsk shahri yaqinidagi Tom daryosining quyi oqimida yashaydilar. Xalqlar turar-joyining tarixiy va madaniy markazi Eushta qishlogʻidir[1][2].
Eushtinlar, chatlar va qalmoqlar turkiyzabon xalqlar guruhiga kiradi va birgalikda Sibir tatarlarining sharqiy etnoterritorial guruhini tashkil qiladi. Eushta aholisi, ayniqsa, chatlarga yaqin[3].
Eushtiylar turkiy oilaga mansub sibir-tatar tilining tomsk lahjasining Eushta-Chat shevasida gaplashadi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Koʻpchilik tadqiqotchilarning fikriga koʻra, „Eushtinlar Gʻarbiy Sibirning aborigen Samoyed aholisi boʻlib, ular koʻchmanchi turklarning kuchli taʼsirini boshdan kechirgan va keyinchalik turklashgan“.
Eushta xalqi tarkibida turkiy qatlamlarning kelib chiqishi koʻp bosqichli. Birinchidan, qadimgi turklar bu yerga Oltoy yoʻnalishidan kirib kelgan. Eushta xalqining shakllanishida qirgʻiz va teles qabilalari maʼlum oʻrin egallagan. 9—10-asrlarda bu yerda kimaklar rivojlangan, ularning oʻrtasidan Sibir tatarlari etnogeneziga kuchli taʼsir koʻrsatgan qipchoq qabilalari chiqqan. Bundan tashqari, tadqiqotchilar Eushta xalqiga Oʻrta Osiyodan kelgan odamlarni kiritishni taxmin qilmoqdalar. Ruslar oʻz yerlariga kelgan paytda Eushta aholisining soni taxminan 800 kishini tashkil etadi.
1599-yilda Eushta yeriga tashrif buyurgan Vasiliy Tyrkovning maslahati bilan ularning rahbari knyaz Toyan Ermashetev (Yermametev) 1603-yil yozida Moskvaga sar Boris Godunovga ariza va sovgʻalar bilan joʻnadi. 1604-yil 20-yanvarda u Moskvaga keladi va podshohga oʻz qabilasini Rossiya qirolligi hukmronligi ostiga qabul qilish va Eushta yerida shahar qurishni soʻrab ariza beradi — u „aytish va hukmronlik qilish“ uchun shoh oliy qoʻli hukmron ". Eushtinlar Rossiya fuqaroligiga qabul qilindi va bir vaqtning oʻzida yasakdan ozod qilindi, ularning yerlarida Tomsk (Tomsk qamoqxonasi) qurilgan[4][5].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Татар халык сөйләшләре : ике китапта / [авторлар коллективы: Ф. С. Баязитова и др.]. - Казан : Мәгариф, 2008-. - 26 см.; ISBN 978-5-7761-1774-9
- ↑ Евстигнеев Ю. А. Россия: коренные народы и зарубежные диаспоры (краткий этно-исторический справочник). — 330 с.
- ↑ Дульзон А.П. Диалекты татар-аборигенов Томи // Учёные записки. — Томск: Издательство Томского государственного педагогического института, 1956. — Т. XV. — С. 297.
- ↑ POTOMKI TOYaNA: 400 LYeT SPUSTYa
- ↑ Territoriya rasseleniya i osnovnie gruppi eushtinsev v XVII-XVIII vekax