Kalmaki
Kalmaki[1][2][3] (tatarcha kalmak tatarlari) — Kemerovo viloyatining shimoli-gʻarbida, Yurga shahri yaqinida yashovchi Sibir tatarlarining kichik etnografik guruhi[4], калмактар[5][6][7][8][9].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mahalliy aholining ushbu guruhining kelib chiqishi maʼlum — bu hozirgi Kemerovo viloyatining markaziy mintaqalaridan teleutlarning bir qismi shimolga koʻchib oʻtgan va asta-sekin janubiy qarindoshlari bilan aloqani yoʻqotgan XVII-asrga toʻgʻri keladi. XVIII-asr oxirida Volgaboʻyi va Oʻrta Osiyodan kelgan koʻchmanchilar ("Buxoriylar" deb ataladiganlar) taʼsirida islomning qabul qilinishi qalmoqlar va uning atrofidagi rus aholisi oʻrtasida endogamik toʻsiq paydo boʻldi va bu uning saqlanib qolishiga hissa qoʻshdi. Mahalliy aholining ushbu guruhidan va rus koʻpchiliklar tomonidan assimilyatsiya qilinishining oldini oldi[10].
Maʼlumki, „qalmoq“ atamasi ishlatilgan teleutlar Jungʻor xonligi tarkibiga kirgan. Teleutlar ilgari „oq qalmoqlar“, jungorlar esa „qora qalmoqlar“ deb atalgan[11]. Shu bilan birga, Jungar (Oyrat) va boshqa moʻgʻul urugʻlarining bir qismi teleutlar tarkibiga qoʻshildi: Choros, Oirot, Derbet, Merkit[12], Tumat (Ak-Tumat, Kara-Tumat), Nayman (Mayman)[13][14].
XIX-XX-asrlarda musulmon qalmoqlari uchta aholi punktida toʻplangan: Yurga shahri yaqinidagi Zimnik va Bolshoy Ulus va Yurga shimoli-sharqida, Tomsk viloyatiga yaqinroq joylashgan Yurt-Konstantinov.
Gaplogruppa[tahrir | manbasini tahrirlash]
E.V. Balanovskaya va bir qator boshqa mualliflar, Tomsk qalmoqlari tarkibida N1c1-Y16311 qatori hukmronlik qilib, ularni moʻgʻullar va Volga boʻyidagi qalmoqlarga yaqinlashtirib, ularni „Oq qalmoqlar“ning boshqa avlodlaridan ajratib turadi.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „БРЭ. Сибирские татары.“. 2021-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-may.
- ↑ Дульзон А. П. Диалекты татар — аборигенов Томи, с. 304.
- ↑ Томилов Н. А. — Тюркоязычное население Западно-Сибирской равнины в конце XVI — первой четверти XIX вв. — Томск: Изд-во ТГУ. 1980. С.238.
- ↑ Трансформация этнического самосознания калмаков // Этнографическое обозрение. — 1996. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.[sayt ishlamaydi]
- ↑ Диалекты татар-аборигенов Томи // Учёные записки. — Томск: Изд-во Томского государственного педагогического института, 1956. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.
- ↑ Калмаки.
- ↑ Баязитова Ф.С., Хәйретдинова Т.Х., Барсукова Р.С., Садыйкова З.Р., Рамазанова Д.Б. Татар халык сөйләшләре. Ике китапта. Икенче китап.
- ↑ [http://www.antat.ru/ru/iyli/publishing/book/2015/Томск-2017.pdf Милли-мәдәни мирасыбыз: Томск өлкәсе татарлары. – Казан, 2016. – 432 б.]
- ↑ Евстигнеев Ю. А. Россия: коренные народы и зарубежные диаспоры (краткий этно-исторический справочник). — 330 с.
- ↑ Кимеев В. М., Кривоногов В. П. Этнические процессы у калмаков (опыт интервального исследования). — 2012.
- ↑ Известия Алтайского отдела Географического общества СССР. Алтайское книжное изд-во, 1967 — 112—115 bet.
- ↑ Советская этнография. Изд-во Академии наук СССР, 1948 — 203 bet.
- ↑ Радлов В. В.. Из Сибири. Страницы дневника. Рипол Классик, 1978 — 96 bet. ISBN 9785458401838.
- ↑ Волков В. Г., Тычинских З. А., Лавряшина М. Б., Балановская Е. В. Генофонд сибирских татар в контексте археологических и исторических данных. — 2019.