Dmanisi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Dmanisi

დმანისი
Town
41°19′54″N 44°12′13″E / 41.33167°N 44.20361°E / 41.33167; 44.20361 G OKoordinatalari: 41°19′54″N 44°12′13″E / 41.33167°N 44.20361°E / 41.33167; 44.20361 G O
Aholisi
 (2014)
 2,661
Vaqt mintaqasi UTCGeorgian Time
[[File:|290px|Dmanisi xaritada]]

Dmanisi (gruzincha: დმანისი, pronounced [dmɑnisi], ozarbayjoncha: Başkeçid) — Gruziyaning Kvemo Kartli mintaqasidagi shahar va arxeologik yodgorlik, taxminan mamlakat poytaxti Tbilisidan 93 km janubi- gʻarbda Mashavera daryosi vodiysida joylashgan. Hominin sayti 1,8 million yil oldinga tegishli.[1][2] Bu 2018-yilda Xitoyning Shanchen shahrida 2,1 million yilga oid tosh asboblar topilgunga qadar Afrikadan tashqarida homininlarning maʼlum boʻlgan eng qadimgi dalillari edi.[3][4]

2010-yillarning boshida Dmanisi shahrida topilgan turli xil jismoniy xususiyatlarga ega boʻlgan bir qator bosh suyaklari Homo jinsidagi koʻplab alohida turlar aslida bitta nasl boʻlgan degan gipotezaga olib keldi.[5] Bosh suyagi 5 nomi bilan ham tanilgan D4500 Dmanisi shahrida topilgan beshinchi bosh suyagidir.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dmanisi shahri atrofidagi hudud erta bronza davridan beri saqlanib qolgan. VI asrda u yerda „ Dmanisi Sioni“ nomli pravoslav xristian sobori qurilgan. Shaharning eng qadimgi yozma yozuvi IX asrda Tbilisi arab amirligining mulki hisoblanadi. Savdo yoʻllari va madaniy taʼsirlar qoʻshilgan joyda joylashgan Dmanisi oʻrta asrlardagi Gruziyaning yirik savdo markaziga aylanib, ayniqsa muhim edi. Shahar 1080-yillarda saljuqiy turklari va 1123-1125 yillarda gruzin shohlari Dovud Quruvchi va Demetrios I tomonidan bosib olingan. Temur boshchiligidagi turk-moʻgʻul qoʻshinlari XIVasrda shaharni vayron qilgan. 1486 yilda turkmanlar tomonidan yana talon-toroj qilingan Dmanisi hech qachon tuzalmadi va XVIII asrga kelib kam odam yashaydigan qishloqqa aylanib qoldi. Qalʼa Orbeliani uyi tomonidan nazorat qilingan.

Arxeologik joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dmanisi markazi
Dmanisi sharqiy qismi

Bu hududda 1936-yilda keng qamrovli arxeologik tadqiqotlar boshlandi va 1960-yillargacha davom etdi. Qadimgi va oʻrta asrlarga oid boy asarlar, turli bino va inshootlar xarobalaridan tashqari, tarixdan oldingi hayvonlar va odamlarning noyob qoldiqlari ham topilgan. Hayvon suyaklarining bir qismi gruzin paleontologi A.Vekua tomonidan 1983-yilda yoʻqolib ketgan karkidon Dicerorhinus etruscus etruscus tishlari bilan aniqlangan.

Bu tur, ehtimol, erta pleystotsen davriga toʻgʻri keladi. 1984-yilda ibtidoiy tosh asboblarning topilishi arxeologik joyga qiziqishning ortishiga olib keldi. 1991-yilda gruziyalik olimlar guruhiga Römish-Germanisches Zentralmuseum nemis arxeologlari, keyinroq esa AQSh, Fransiya va Ispaniya tadqiqotchilari qoʻshildi.

Homo erectus georgicus[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dastlab Homo georgicus deb nomlangan va hozirda Homo erectus georgicus deb hisoblangan dastlabki inson (yoki hominin) qoldiqlari Dmanisi shahrida 1991-2005-yillarda topilgan. 1,8 million yoshda, ular Homo erectusning alohida turi emas, balki Homo erectusning kichik turi ekanligiga ishonishadi. Bu qoldiqlar Kavkazda maʼlum boʻlgan eng qadimgi odamlarning mavjudligini anglatadi.

Keyinchalik, bosh suyagi va yuqori tanasida ibtidoiy, ammo nisbatan rivojlangan umurtqali va pastki oyoq-qoʻllariga ega boʻlgan turni koʻrsatadigan toʻrtta fotoalbom skeletlari topildi. Ular endi oʻylangan  Australopithecusʼdan Homo erectusʼa oʻtishdan soʻng tez orada bir bosqichni ifodalash.

Kavkazda odamlarning yashashi eng uzoq antik davrlarga borib taqaladi. 1991-yilda David Lordkipanidze tomonidan Dmanisi shahrida topilgan hominin qoldiqlari, Kvemo Kartli (1,8 million yil) Afrikadan tashqarida topilgan eng qadimgi hisoblanadi.[6] Neandertal qoldiqlari Ortvale Kʼlde (1973) va Kavkazning boshqa joylarida (36 000-50 000 yil) topilgan.

Dmanisi homininining qoldiqlari hali ham paleontologik hamjamiyatga taʼsir koʻrsatmoqda. -Missing required parameter 1=month!, 2014-yil(2014-Missing required parameter 1=month!-00) holatiga koʻra Dmanisi bosh suyagi 5 munozaraning oʻrtasida: ilgari har xil turlar deb hisoblangan koʻplab hominin qoldiqlari umuman alohida tur boʻlmagan boʻlishi mumkin. Homo jinsining bir qancha ilk aʼzolari, ehtimol, rivojlanayotgan nasl- nasab boʻlgan.[7]

Galereyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Dmanisidagi Milliy oziq-ovqat agentligi
    Dmanisidagi Milliy oziq-ovqat agentligi
  • Dmanisi Pentikostal cherkovi
    Dmanisi Pentikostal cherkovi
  • [en→uz]Dmanisi Hospital
    [en→uz]Dmanisi Hospital

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Garcia, T., Féraud, G., Falguères, C., de Lumley, H., Perrenoud, C., & Lordkipanidze, D. (2010).
  2. ↑ Gabunia, Leo; Vekua, Abesalom; Lordkipanidze, David et al.
  3. ↑ Zhu, Zhaoyu; Dennell, Robin; Huang, Weiwen; Wu, Yi; Qiu, Shifan; Yang, Shixia; Rao, Zhiguo; Hou, Yamei; Xie, Jiubing (2018-07-11). „Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago“. Nature. 559-jild, № 7715. 608–612-bet. doi:10.1038/s41586-018-0299-4. ISSN 0028-0836. PMID 29995848.
  4. ↑ Barras, Colin (2018-07-11). „Tools from China are oldest hint of human lineage outside Africa“. Nature (inglizcha). doi:10.1038/d41586-018-05696-8. ISSN 0028-0836.
  5. ↑ „Dmanisi Human: Skull from Georgia Implies All Early Homo Species were One | Anthropology | Sci-News.com“ (en-US). Breaking Science News | Sci-News.com. Qaraldi: 2018-yil 30-yanvar.
  6. ↑ (Zatiashvili, 2008)
  7. ↑ Skull suggests three early human species were one: Nature News & Comment

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Dmanisi&oldid=4099118" dan olindi