Cenad
Cenad | |
|---|---|
| Commune | |
 | |
 Gerb | |
| 46°8′15″N 20°35′12″E / 46.13750°N 20.58667°E G OKoordinatalari: 46°8′15″N 20°35′12″E / 46.13750°N 20.58667°E G O | |
| Asos solingan | 1000 (urbe Morisena)[1] |
| Aholisi (2018) |
4 867 |
| Vaqt mintaqasi | UTCEET |
Cenad ( veng.: Nagycsanád , Marosvár qorong'u asrlarda ; nemischa: Tschanad ; serbcha: Чанад ; lotincha: Chanadinum ) Ruminiyaning Timiş okrugida joylashgan aholi punktidir . U bitta qishloq, Cenaddan iborat. Qishloq Ruminiyaning Vengriya bilan chegarasida joylashgan bo'lib, bojxona nuqtasi sifatida xizmat qiladi.
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Cenad qishlog'i Timiş okrugining g'arbiy qismi, Mureş daryosining chap qirg'og'i va Vengriya bilan chegarada joylashgan. U shimoli-sharqdan Igriš bilan, janubi-sharqdan Saravale bilan, janubdan Sannicolau Mare bilan , janubi- g'arbdan Dudeştii Vechi bilan g'arbdan esa Beba Veche bilan chegaradosh. [2]
Iqlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Iqlimi mo'tadil,zaif O'rta yer dengizi ta'siriga ega. Uning yozi mo'tadil ,qishi esa yumshoq. O'rtacha yillik harorat 10,8 ° C, o'rtacha yillik yog'ingarchilik esa 536,3 mmni tashkil etadi. [2]
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Cenad Banatdagi eng qadimgi hujjatlashtirilgan tarixga ega bo'lgan hududlardan biridir. Uning hududida insonning paydo bo'lishi taxminan 7000 yil oldingi neolit davriga tog'ri kelishi aniqlangan. Starchevo-Kriș, Vincha, Tisza va Tiszapolgár kabi arxeologik manzilgohlardan topilgan moddiy manbalar orqali o'sha paytdagi odamlar hayotining izchilligini ko'rsatadi. [2] Ushbu hududda Bronza davriga oid uy-ro'zg'or buyumlari va dafn marosimining arxeologik topilmalari mavjud. [2] Arxeologik manzilgohlarda Rim davri madaniyati bilan yaxshi ifodalangan: kulolchilik buyumlari, asboblar, turli konstruktsiyalardan tashqari ba'zi Rim harbiy qismlarining muhrlari tushirilgan g'ishtlar va turli Rim imperatorlari tomonidan chiqarilgan tangalar ham topilgan. [2] Keyinchalik, boshqa kashfiyotlar Vizantiya ta'sirini va VII-IX asrlarda aholi punkti mavjudligini tasdiqladi. [2]
Morisenadan Cenadgacha[tahrir | manbasini tahrirlash]
Cenad XIII asrgacha Morisena nomi bilan atalgan. U yerda Legio XIII Gemina legionerlar lageri joylashgan edi. O'rta asrlarda bu joy Hunlar uchun, keyin esa Avarlar uchun vaqtinchalik poytaxt vazifasini o'tagan . Vengriya istilosidan oldin u birinchi Bolgariya imperiyasi tarkibida bo'lgan. Stiven I hukmronligining boshida Vengriyaning birinchi qiroli Axtum bu erda o'z qarorgohini quradi va Cenadga Gretsiyadan cherkov, monastir va saroy qurish uchun me'morlarni olib keladi. [3] Butparast bo'lganligi sababli, uning hukmronligi davrida mahalliy aholiga nisbatan bir nechta adolatsizliklar bo'lib turardi, shuning uchun Stiven I unga qarshi qirolning qarindoshi va Estergomda nasroniylashgan Axtumning sobiq do'sti Chanadinni yuborishga qaror qiladi. Chanadinus uning saltanatini egallab, Axtumni mag'lub etadi va o'ldiradi. [4] erishilgan g'alabaga mukofot sifatida qirol Chanadinus nomi bilan atalgan va Morisena shahrida joylashgan yangi okrugni tashkil qiladi, u ham qirol qal'asi maqomini oladi.
1030-yilda qirol katolik cherkovining avliyosiga aylangan Venetsiya yepiskopi yeparxiya tashkil etdi. [3] U cherkov bunyod ettirdi va Xudoning Onasiga bag'ishlangan monastir tashkil etmoqchi bo'ladi. Shu munosabat bilan u italiyalik muhandislarni olib keldi, ular bu yerga joylashdilar va eski Morisena qal'asi o'rniga Cenad qal'asini qurdilar. [5]
O'rta asrlarda Cenad[tahrir | manbasini tahrirlash]
O'rta asrlarda Cenad Vengriya Qirolligida juda muhim strategik ahamiyatga ega bo'lgan. Bu yerga turli qirollarning vaqt o'tishi bilan qilgan tashriflari buning yaqqol dalilidir.Masalan:1278-yilda Ladislaus IV,1322-yilda Karl I,1366-yilda Lui I,1394-1436-yillarda Sigismund va 1459- yilda Ladislav V bir necha marta tashrif buyurishgan. Jon Hunyadi bir vaqtlar Csanad okrugining prefekti edi.
1241-yilgi buyuk tatar istilosi paytida Cenad hujumga uchraydi va yo'q qilib tashlanadi. Keyinchalik yepiskop Bulcsu Lad tomonidan qishloq qayta tiklangan. Cenad 1526-yilgacha Omonim okrugning boshlang'ich joyi bo'lgan. U 1526-1551-yillarda Usmonlilar istilosidan oldin Sharqiy Vengriya qirolligi tarkibiga kirgan. U 1551-1595-yillarda va yana 1598-1707-yillarda Chanad Sanjagining markazi bo'lgan. 1707-yildan 1716-yilgacha Temeshvar Eyaletidagi Temeshvar sanjagi tarkibidagi kazak markazi edi. U yerdagi Usmonlilar hukmronligi 1595-1598 yillarda Transilvaniya knyazligi tomonidan bosib olinib, 1716-yilda Avstriyaning istilosi bilan tugatilgan.
18-20-asrlarda Cenad[tahrir | manbasini tahrirlash]
Turklar avstriyaliklar tomonidan mag'lubiyatga uchraganidan so'ng, 1699 yildagi Karlovits shartnomasining shartlari orasida Cenaddagi kabi Banatdagi qal'alarni buzish ham bor edi. Haqiqiy buzilish general Oettingenning muvofiqligi ostida amalga oshirildi. O'sha paytda Cenadda asosan serblar yashagan. Avstriyaliklar davrida nemislar bilan mustamlakachilik boshlandi va birinchi to'lqin 1764-1765 yillarda bu erda joylashdi. Shu sababli, serblar yashagan "Buyuk Kenad" (yoki "Rascian Cenad") dan farqli o'laroq, amalda "German Cenadi" (yoki "Eski Cenad") yangi hudud tashkil etildi. Bu ikki aholi punkti keyinchalik bir tuzilmaga birlashgan.
1779 yilda Csanad okrugi tugatildi va kommuna Torontal okrugi tarkibiga kirdi. 1858 yilda u Makedoniya-Ruminiya Nako oilasining mulkiga aylandi, ular ham bu erda qal'a qurdilar. Cenad 1918 yilda serb qo'shinlari tomonidan bosib olingan va 1920 yilda Trianon shartnomasidan keyin Ruminiyaga o'tgan.
Demografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
2011 yilgi aholini ro'yxatga olishda Cenad 4207 aholiga ega edi, bu 2002 yildagi aholini ro'yxatga olishdan 1 foizga kam. Aksariyat aholini ruminlar (63,39%), katta ozchiliklarni vengerlar (12,36%), lo'lilar (12,34%) va serblar (6,39%) tashkil qiladi. Aholining 4,3% uchun etnik kelib chiqishi noma'lum. [6] Diniga ko'ra, aholining ko'pchiligi pravoslavlar (61,47%), lekin Rim katoliklari (17,85%), serb pravoslavlari (6,44%), yunon katoliklari (5,89%) va ellik e'tiqodi ( 2,59 %) ozchiliklari ham bor. Aholining 4,33% diniy mansubligi noma'lum. [7]
| Aholini ro‘yxatga olish [8] | Etnik tarkibi | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Yil | Aholi | Ruminiyaliklar | vengerlar | nemislar | Roma | serblar |
| 1880 | 6982 | 2074 | 128 | 3166 | - | 1495 |
| 1890 | 7427 | 2216 | 166 | 3418 | - | 1567 |
| 1900 | 7389 | 2246 | 211 | 3244 | - | 1583 |
| 1910 yil | 7187 | 2073 | 613 | 2750 | - | 1590 |
| 1920 | 7219 | 2146 | 534 | 3,184 | - | - |
| 1930 yil | 7236 | 2120 | 655 | 2985 | 227 | 1216 |
| 1941 yil | 7526 | 2341 | 718 | 2878 | - | - |
| 1956 yil | 6089 | 2541 | 755 | 1744 | 7 | 1023 |
| 1966 yil | 5,614 | 2036 | 730 | 1645 | 337 | 851 |
| 1977 yil | 5,022 | 2023 | 682 | 1419 | 229 | 654 |
| 1992 yil | 3991 | 2304 | 734 | 83 | 450 | 401 |
| 2002 yil | 4249 | 2820 | 657 | 48 | 367 | 320 |
| 2011 yil | 4,207 | 2667 | 520 | 27 | 519 | 269 |
Turistik diqqatga sazovor joylar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Oldingi qal'aning xarobalari. U 13-asrda qurilgan , 1241-yildagi buyuk tatar istilosi paytida vayron qilingan va 16-asrda Usmonli-Gabsburg urushlari natijasida qayta tiklangan. [9] 18-asr boshlarida tosh va tuproqdan yasalgan istehkomlar vayron qilingan, hozirgi qishloq qurilishi uchun joy ochishgan.
- Suvga cho'mdiruvchi Avliyo Yuhannoga bag'ishlangan sobiq monastir xarobalari. U 10-asr oxirida Axtum tomonidan yollangan yunon arxitektorlari tomonidan qurilgan. Bu yerda 2003 yilda yangi monastir - Morisena monastiri tashkil etilgan [10]
- Sent-Jerard Rim-katolik cherkovi, 1870 yilda qurilgan neo-gotik cherkov. Unda 1083 yilda avliyo va shahid sifatida sharaflangan Ksanadlik Gerard sarkofagi joylashgan. [11]
- Cenad o'rmoni (310,5 ga) va Buyuk orol (3 ga), qo'riqxonalar Lunca Mureșului tabiiy bog'iga kiritilgan
Ma'lumotnomalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
 |
Vikiomborda Cenad haqida turkum mavjud |
- ↑ Szabó, M. Attila. Erdély, Bánság és Partium történeti és közigazgatási helységnévtára. Miercurea Ciuc: Pro-Print Kiadó, 2003.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 „Despre comună“. Primăria comunei Cenad. "Despre comună".
- ↑ 3,0 3,1 Mesaroș, Claudiu. Filosofia Sfântului Gerard de Cenad în context cultural și biografic. Szeged: JATE Press, 2013. ISBN 9789633151488.
- ↑ Lotreanu, Ioan. Monografia Banatului. Timișoara: Institutul de Arte Grafice „Țara”, 1935.
- ↑ Cotoșman, Gheorghe. Din trecutul Banatului. Timișoara: Sonntogsblatt, 1935.
- ↑ „Tab8. Populația stabilă după etnie – județe, municipii, orașe, comune“. Institutul Național de Statistică. 2016-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 14-sentyabr.
- ↑ „Tab13. Populația stabilă după religie – județe, municipii, orașe, comune“. Institutul Național de Statistică. 2020-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 19-sentyabr.
- ↑ Varga. „Temes megye településeinek etnikai (anyanyelvi/nemzetiségi) adatai 1880-2002“. 2007-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-noyabr.
- ↑ Iambor, Petru; Matei, Ștefan; Bejan, Adrian (1982). "Cercetări arheologice în așezarea feudal-timpurie de la Cenad (1974-1975)". Ziridava (14): 89–114.
- ↑ Baiski, Dușan (2 February 2002). "După o mie de ani, o nouă mănăstire la Cenad". Agenda (5).
- ↑ „Cenad – vechi scaun episcopal, azi loc de pelerinaj“. Dieceza Romano-Catolică de Timișoara.