Buyrak transplantatsiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Buyrak ko'chirish
Other names Buyrak transplantatsiyasi
Specialty Nefrologiya, transplantalogiya
ICD-10-PCS Andoza:ICD10PCS
ICD-9-CM 55.6
MeSH D016030
OPS-301 code Andoza:OPS301
MedlinePlus 003005

Buyrak transplantatsiyasi yoki buyrak koʻchirish oxirgi bosqichdagi buyrak kasalligi (ESRD) boʻlgan bemorga buyrakning organ transplantatsiyasi. Buyrak transplantatsiyasi donor organning kimdan olinganiga qarab vafot etgan donor (ilgari kadavra deb ataladigan) yoki tirik donorlarga boʻlinadi. Tirik donor buyrak transplantatsiyasi donor va retsipient oʻrtasida biologik moslikga qarab, genetik jihatdan bogʻliq yoki bogʻliq boʻlmagan transplantatsiyalar sifatida tavsiflanadi.

Buyrak transplantatsiyasini olishdan oldin, buyrak kasalligi bilan kasallangan odamlar transplantatsiya operatsiyasini oʻtkazish uchun yetarlicha sogʻlom ekanligiga ishonch hosil qilish uchun toʻliq tibbiy koʻrikdan oʻtishi kerak. Agar toʻgʻri nomzod deb topilsa, ular oʻlgan donordan buyrak olish uchun kutish roʻyxatiga joylashtirilishi mumkin[1]. Ular kutish roʻyxatiga kiritilgandan soʻng, ular juda tez yangi buyrak olishlari mumkin yoki ular koʻp yillar kutishlari kerak boʻladi. Qoʻshma Shtatlarda oʻrtacha kutish vaqti uch yildan besh yilgacha[2]. Transplantatsiya operatsiyasi vaqtida yangi buyrak odatda qorinning pastki qismiga joylashtiriladi. Agar asosli tibbiy sabab boʻlmasa, odamning ikkita buyragi odatda olib tashlanmaydi[1].

Buyrak transplantatsiyasini buyrak yalligʻlanishli kasalliklari bilan kasallangan odamlar, dializda boʻlgan va hayot sifati yaxshi boʻlishi mumkin boʻlgan ESRD bilan kasallangan odamlarga qaraganda uzoqroq yashaydilar[1]. Buyrak transplantatsiyasini qabul qiluvchilar yangi buyrak ularning tanasiga tushmaslikga yoʻl qoʻymaslik uchun ishlaguncha immunosupressantlar (immunitet tizimini bostiruvchi dorilar) da qolishi kerak[1]. Bu uzoq muddatli immunosupressiya ularni infektsiyalar va saraton xavfini oshiradi[3]. Buyrak transplantatsiyasini rad etish yoki antikor vositachiligida rad etish sifatida tasniflanadi. Antikor vositachiligida rad etish transplantatsiyadan qancha vaqt oʻtgach sodir boʻlishiga qarab, giperoʻtkir, oʻtkir yoki surunkali boʻladi. Agar buyrak tushmasligiga shubha qilingan boʻlsa, buyrak biopsiyasini olish kerak[3]. Sarum kreatininini va boshqa laboratoriyalarni oʻlchash orqali yangi buyrak funktsiyasini muntazam ravishda kuzatib borish muhimdir; buni kamida har uch oyda bir marta qilish kerak[3].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyrak transplantatsiyasi ehtimoli haqida birinchi eslatmalardan biri amerikalik tibbiyot tadqiqotchisi Saymon Fleksner, u 1907 yilda Chikago universitetida „Patologiya tendentsiyalari“ mavzusidagi maqolasini oʻqishda buni oʻsha paytda amalga oshirish mumkinligini aytdi. Kelajakda insonning kasal aʼzolarini sogʻlom organlarga jarrohlik yoʻli bilan almashtirish mumkin ekanligini arteriyalar, oshqozon, buyraklar va yuraklarni transplantatsiya qilish mumkin deb aytgan[4].

Fayl:Herrick kidney transplant.jpg
Doktor Jon P. Merrill (chapda) Richard Xerrik (oʻrtada) va uning ukasi Ronaldga (oʻngda) sunʼiy buyrak deb nomlangan yangi mashinaning ishlashini tushuntiradi. Aka-uka Herrik egizaklar dunyodagi birinchi muvaffaqiyatli buyrak transplantatsiyasining sub’ektlari boʻlgan, Ronald esa donor edi.

Koʻrsatkichlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyrak transplantatsiyasiga koʻrsatma asosiy sababdan qatʼi nazar, oxirgi bosqich buyrak kasalligi (ESRD) hisoblanadi. Bunda 15 ml/min / 1,73 m2 dan past boʻlgan glomerulyar filtratsiya tezligi sifatida aniqlanadi. ESRDga olib keladigan keng tarqalgan kasalliklarga renovaskulyar kasalliklar, infektsiyalar, diabetes mellitus va surunkali glomerulonefrit va sistemali qizil boʻricha kabi autoimmün kasalliklar kiradi. Irsiy sabablar orasida polikistik buyrak kasalligi va bir qator tugʻma metabolizm buzilishlari mavjud. Eng keng tarqalgan „sabab“ idiopatikdir (yaʼni nomaʼlum).

Buyrak donorlari va qabul qiluvchilarini baholash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Potensial buyrak donorlari ham, buyrakni qabul qiluvchilar yaʼni retsepentlar ham ijobiy natijalarga erishish uchun sinchkovlik bilan tekshiriladi.

Buyrak qabul qiluvchilar uchun qarshi koʻrsatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyrak transplantatsiyasiga qarshi koʻrsatmalar orasida yurak, oʻpka yetishmovchiligi, jigar kasalliklari va ayrim saraton turlari mavjud. Bir vaqtda tamaki isteʼmol qilish va morbid semizlik ham bemorni jarrohlik asoratlari xavfini oshiradigan koʻrsatkichlari qatoriga kiradi.

Tibbiy skrining donorning umumiy sogʻligi va jarrohlik xavfini, bitta buyrak bilan yashashdan kelib chiqadigan asoratlarni koʻrsatishi mumkin boʻlgan sharoitlarni baholaydi. U donorda retsipentga yuqishi mumkin boʻlgan kasalliklarga ega yoki yoʻqligini baholaydi (immunosupressiv boʻladi), donorning buyraklari anatomiyasini, hajmidagi farqlarni va operatsiyani murakkablashtirishi mumkin boʻlgan muammolarni baholaydi, donorning immunologik mosligini aniqlaydi. Maxsus qoidalar transplantatsiya markaziga qarab farq qiladi, asosiy istisno meʼzonlari koʻpincha quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

Buyrak qayerdan olinadi?[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyrakni organizmga tushmasligini oldini olish uchun dori juda samarali boʻlgani uchun, donorlar retsepent oʻxshash boʻlishi shart emas. Donor qilingan buyraklarning koʻpchiligi vafot etgan donorlardan keladi. Ammo Qoʻshma Shtatlarda tirik donorlardan foydalanish ortib bormoqda. 2006 yilda donorlik qilingan buyraklarning 47 foizi tirik donorlar boʻlgan[5]. Bu mamlakatga qarab farq qiladi: masalan, Ispaniyada 2006- yilda transplantatsiya qilingan buyraklarning atigi 3 foizi tirik donorlardan kelgan[6]. Ispaniyada barcha fuqarolar, agar ular hayoti davomida ochiqdan-ochiq rad etmasalar, vafot etgan taqdirda potentsial organ donorlari hisoblanadi[7].

AQSh, Buyuk Britaniya va Isroilda taxminan har uchinchi donor jonli donordan[8][9][10] potensial donorlar tibbiy va psixologik jihatdan tekshiriladi. Bu donorning jarrohlik amaliyotiga yaroqliligini va donor yoki retsipent uchun ortiqcha xavf yoki yomon oqibatlarga olib keladigan hech qanday kasallik yoʻqligini aniqlaydi. Psixologik baholash donorning xabardor qilingan roziligini va majburlanmaganligini taʼminlashdan iborat. Organlar uchun pul toʻlash noqonuniy boʻlgan mamlakatlarda rasmiylar donorlik moliyaviy tranziksiya natijasida kelib chiqmaganligiga ishonch hosil qilishlari mumkin.

Tirik donordan transplantatsiya qilish uchun olingan buyrak
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „20 Common Kidney Transplant Questions and Answers“. National Kidney Foundation (2023-yil 1-fevral). Qaraldi: 2023-yil 7-iyun.
  2. ↑ „The Kidney Transplant Waitlist – What You Need to Know“. National Kidney Foundation (2022-yil 16-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 7-iyun.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 „Management of Kidney Transplant Recipients by General Nephrologists: Core Curriculum 2019“. American Journal of Kidney Diseases. 73-jild, № 6. June 2019. 866–879-bet. doi:10.1053/j.ajkd.2019.01.031. PMID 30981567.
  4. ↑ MAY TRANSPLANT THE HUMAN HEART (.PDF), The New York Times, 2 January 1908
  5. ↑ Organ Procurement and Transplantation Network, 2007
  6. ↑ Organización Nacional de Transplantes (ONT), 2007
  7. ↑ „How Spain became the world leader in organ transplants“. The Local Spain (2017-yil 15-sentyabr).
  8. ↑ „How to become an organ donor“. The Sentinel (2009-yil 24-fevral). Qaraldi: 2010-yil 19-dekabr.
  9. ↑ HighBeam Judy Siegel, „Live liver and lung donations approved. New regulations will give hope to dozens.“ 'Jerusalem Postʼ, 9 May 1995 „(subscription required)
  10. ↑ “National Data Reports". The Organ Procurement and Transplant Network (OPTN). dynamic. Retrieved 22 October 2013. (the link is to a query interface; Choose Category = Transplant, Organ = Kidney, and select the 'Transplant by donor typeʼ report link)

Oʻlgan donorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Angliyadan buyrak donorlari kartalari, 1971–1981. Kartalar donorlar tomonidan, masalan, baxtsiz hodisada halok boʻlgan taqdirda, buyraklarini berishga tayyor ekanliklarini isbotlash uchun qilingan.
  • Miya oʻlik (BD) donorlari
  • Kardiyak oʻlimdan keyin donorlik (DCD) donorlari

Donorlarning koʻpayishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vaughan Gething, Uels hukumati sogʻliqni saqlash vaziri, Buyuk Britaniyada buyrak tadqiqoti boʻyicha yillik stipendiyalar kuni, 2017.

Jarayon[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyrak transplantatsiyasi

Buyrak-oshqozon osti bezi transplantatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyrak-oshqozon osti bezi transplantatsiyasi

Murakkabliklari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Naychali epiteliyda limfotsitlar mavjudligi buyrak graftining oʻtkir hujayrali rad etilishini tasdiqlaydi. Biopsiya namunasi.

Andoza:Urologic surgical and other procedures

Statistika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mamlakat, yil va donor turlari boʻyicha statistika
Mamlakat Yil Kadavriy donor Tirik donor Jami transplantatsiya
Avstraliya [1][2] 2020 704 182 886
Kanada [3] 2020 1 063 396 1 459
Fransiya [4] 2003 yil 1 991 136 2 127
Italiya [4] 2003 yil 1 489 135 1 624
Yaponiya [5] 2010 yil 208 1276 1 484
Ispaniya [4] 2003 yil 1 991 60 2 051
Buyuk Britaniya [4] 2020 yil aprelgacha

2021 yil mart

1 836 422 2 258
Amerika Qoʻshma Shtatlari [6] 2020 17 583 5 234 22 817

Taniqli retsipentlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yana qarang : Turkum:Buyrak transplantatsiyasini qabul qiluvchilar retsipentlar. Organ transplantatsiyasi donorlari va qabul qiluvchilar retsipentlar roʻyxati

  • Elke Büdenbender (born 1962), Spouse of the President of Germany, transplant in August 2010
  • Steven Cojocaru (born 1970), Canadian fashion critic, transplants in ???? and 2005
  • Andy Cole (born 1971), English footballer, transplant in April 2017[7][8][9]
  • Natalie Cole (1950–2015), American singer, transplant in 2009 (survival: 6 years)
  • Gary Coleman (1968–2010), American actor, first transplant <5 years old, second transplant at 14 years old (tax. 1981)[10]
  • Lucy Davis (born 1973), English actress, transplant in 1997
  • Kenny Easley (born 1959), American football player, transplant in 1990
  • Aron Eisenberg (1969-2019), American actor, transplant in 1986 and 2015 (survival 23 and 4 years)
  • David Ayres (born 1977), Canadian Hockey Player, transplant in 2004
  • Sean Elliott (born 1968), American basketball player, transplant in 1999
  • Selena Gomez (born 1992), American singer, songwriter and actress, transplant in 2017
  • Jennifer Harman (born 1964), American poker player, transplants in ???? and 2004
  • Ken Howard (born 1932), English artist, transplant in 2000
  • Sarah Hyland (born 1990), American actress, transplant in 2012
  • Ivan Klasnić (born 1980), Croatian footballer, transplant in 2007
  • Jimmy Little (1937–2012), Australian musician and actor, transplant in 2004 (survival: 8 years)
  • Jonah Lomu (1975–2015), New Zealand rugby player, transplant in 2004 (survival: 11 years)
  • George Lopez (born 1961), American comedian and actor, transplant in 2005
  • Tracy Morgan (born 1968), American comedian and actor, transplant in 2010
  • Alonzo Mourning (born 1970), American basketball player, transplant in 2003
  • Kerry Packer (1937–2005), Australian businessman, transplant in 2000 (survival: 5 years)
  • Charles Perkins (1936–2000), Australian footballer and activist, transplant in 1972 (survival: 28 years)
  • Billy Preston (1946–2006), American musician, transplant in 2002 (survival: 4 years)
  • Neil Simon (1927–2018), American playwright, transplant in 2004 (survival: 14 years)
  • Ron Springs (1956–2011), American football player, transplant in 2007 (survival: 4 years)[manba kerak]
  • Tomomi „Jumbo“ Tsuruta (1951–2000), Japanese professional wrestler, transplant in 2000 (survival: 1 month)
  • Elliot F. Kaye, American lawyer, chairman of the U. S. Consumer Product Safety Commission, transplant in 2022[11]

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Sunʼiy buyrak
  • Gurgaondagi buyrak mojarosi
  • Iso nasroniylari – avstraliyalik diniy guruh, ularning koʻp aʼzolari buyragini notanish odamga sovgʻa qilgan
  • Jigar transplantatsiyasi

Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „2020 deceased organ donation and transplantation“. DonateLife (2021-yil 22-fevral). 2022-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 19-avgust.
  2. ↑ „2020 living organ donation and transplantation“. DonateLife (2021-yil 22-fevral). 2022-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 19-avgust.
  3. ↑ „e-Statistics on organ transplants, waiting lists and donors | CIHI“. www.cihi.ca. Qaraldi: 2021-yil 19-avgust.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Transplant activity report“ (en). NHS Organ Donation. Qaraldi: 2021-yil 19-avgust.
  5. ↑ „Kidney Transplantation Factbook 2011“.
  6. ↑ „National Data Reports“. The Organ Procurement and Transplant Network (OPTN). Qaraldi: 2021-yil 19-avgust. (the link is to a query interface; Choose Category = Transplant, Organ = Kidney, and select the 'Transplant by donor typeʼ report link)
  7. ↑ „Former Man United striker Andy Cole undergoes kidney transplant: Club ambassador has a condition called Focal Segmental Glomerulosclerosis“. The Irish Times (2017-yil 7-aprel). Qaraldi: 2017-yil 7-aprel.
  8. ↑ „Andrew Cole: Former Manchester United and England star has kidney op“ (en-GB). BBC News (2017-yil 7-aprel). Qaraldi: 2017-yil 7-aprel.
  9. ↑ Jepson, Anthony. „Manchester United great Andy Cole thanks two former teammates as he battles to regain full health“. Manchester Evening News (2017-yil 3-sentyabr). Qaraldi: 2017-yil 6-noyabr.
  10. ↑ „Coleman battled lifelong health woes: transplants, kidney problems“ (en). www.cnn.com. Qaraldi: 2019-yil 27-iyun.
  11. ↑ „He thought getting a new kidney in the pandemic would be impossible. His son's coach stepped up.“ (en). The Washington Post (2022-yil 10-yanvar). 2022-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Buyrak_transplantatsiyasi&oldid=4212439" dan olindi