Buldog

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Buldog — mastif tipidagi itlarning Britaniya zoti. U ingliz buldogi sifatida ham tanilgan. Bu taxminan 40–55 lb (18–25 kg) atrofida boʻlgan oʻrta boʻyli, mushakli it. Ularning katta boshlari yuz va yelka atrofida qalin teri burmalari hosil qiladi va pastki jagʻi chiqib turgan koʻrinishda namoyon boʻladi. Bu zotning oʻziga xos koʻrinishi bir qancha kasalliklar, jumladan braxisefaliya, son displazi, issiqlik sezgirligi va teri infektsiyalari kabi nasliy sogʻliq bilan bogʻliq muommolarga sabab boʻladi. Norvegiya va Gollandiyada ularning hayot sifati bilan bogʻliq xavotirlar sabab buldoglar sonini koʻpaytirish noqonuniy hisoblanadi.

Zamonaviy buldog Angliyada hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik toʻgʻrisidagi qonunga koʻra hozirda yoʻq boʻlib ketgan eski ingliz buldogidan hamroh it sifatida tarbiyalangan. Buldog klubi (Angliyada) 1878-yilda, Amerika Buldog klubi esa 1890-yilda tashkil topgan. Asosan shafqatsizlik va jasorat ramzi sifatida ishlatilgan boʻlsa-da, zamonaviy buldoglar doʻstona, mehribon itlardir. Buldoglar odatda uy hayvonlari sifatida saqlanadi. 2013-yilda u dunyo boʻylab eng koʻp roʻyxatga olingan zotlar roʻyxatida oʻn ikkinchi oʻrinni egalladi[1].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ingliz rassomi Philip Reinagle tomonidan 1790-yildagi Buldog rasmi.

„Buldog“ soʻziga birinchi qayd 1631 yoki 1632-yilgi Preswick Eaton ismli odamning maktubida yozilgan: „Ikkita yaxshi buldogni sotib oling va ularni birinchi kema orqali yuboring“[2]. 1666-yilda ingliz olimi Christopher Merret oʻzining Pinax Rerum Naturalium Britannicarum asarida ushbu itga nisbatan "qassob buqasi yoki ayiq iti " deb murojaat qilgan[3].

„Buqa“ iborasida itning buqa otish sportida qoʻllanishiga ishora qilingan. Bunga koʻra itlar buqaga bogʻlanadi va buqaning burnidan ushlab, yerga qadagan it g‘olib bo‘ladi. Asrlar davomida buqalarni oʻlja qilish natijasida itlarda zotga xos boʻlgan toʻla tanalari, katta boshlari va jagʻlari, shuningdek, vahshiy feʼl-atvori rivojlandi. Buqalarni oʻldirish Angliyada 1835-yilgi Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik qonuni bilan taqiqlangan[4]. XVII asrning oʻrtalarida Nyu-Yorkda buldoglar gubernator Richard Nicolls boshchiligidagi shahar boʻylab oʻtkazilgan yigʻilnlarda namoyish sifatida ishlatilgan[5].

Bulldoglarni uy hayvonlari sifatida xonakilashtirishni it sotuvchisi Bill Jorj targʻib qilgan[6].

1864-yilda R.S Rockstro boshchiligidagi Buldog yetishtiruvchilar guruhi birinchi Buldog klubiga asos soldi. Uch yil oʻtgach, Klub oʻz faoliyatini toʻxtatdi. Rockstro Buldog klubining asosiy yutugʻi Filo-Kuan standarti sifatida tanilgan Buldogning batafsil tavsifi edi. Klub gʻaznachisi Samuel Wickens bu tavsifni 1865-yilda Philo-Kuan taxallusi bilan nashr etgan[7].

1873-yil 4-aprelda it zotlari va zotlarini roʻyxatga olish bilan shugʻullanuvchi birinchi it koʻpaytirish klubi boʻlgan „Kennel Club“ tashkil etildi[8]. Buldoglar 1874-yil 1-dekabrda Birmingem koʻrgazmasida taqdim etilgan Kennel Club Stud Kitobining birinchi jildiga kiritilgan. Reyestrga kiritilgan birinchi ingliz buldogi 1864-yilda tugʻilgan Adam (Adamo) ismli erkak it edi[9].

1915-yildagi buldog

1875-yil mart oyida uchinchi Bulldog klubi tashkil etildi, u bugungi kunda ham mavjud[10][11]. Klub aʼzolari Londonning Oksford koʻchasidagi Blue Post pubida tez-tez uchrashib turishardi. Klub aʼzolari zot va uning eng yaxshi vakillari haqida mavjud barcha maʼlumotlarni toʻplashdi va ingliz buldogi uchun yangi standartni ishlab chiqdilar. Bu haqida 1875-yil 27-mayda nashr etilgan va huddi shu yili ular birinchi zot koʻrgazmasini oʻtkazdilar. Ikkinchi Jahon urushi davridan tashqari 1878-yildan beri klub koʻrgazmalari har yili oʻtkaziladi. 1894-yil 17-mayda Buldog klubi korporatsiya maqomiga ega boʻldi va oʻshandan beri „The Bulldog Club, Inc“ rasmiy nomini oldi. Bu dunyodagi eng qadimgi mono-zotli pitomniklari klubi edi[12].

Buldog 1886-yilda Amerika Kennel klubi tomonidan rasman tan olingan.

1894-yilda ikkita eng yaxshi buldog — King Orry va Dockleaf oʻrtasida qaysi it 20 milya (32 km) yura olishini aniqlash uchun musobaqa oʻtkazildi. King Orry asl buldoglarni eslatardi, suyaklari yengilroq va juda sportchi edi. Dockleaf zamonaviy Bulldoglar kabi kichikroq va ogʻirroq edi. Oʻsha yili qirol Orry 20-milya (32 km) ga yugura oldi. Bugungi kunda buldoglar qoʻpol koʻrinishga ega boʻlishsa-da, ular dastlabmoslashtirilgan vazifasini bajara olmaydilar, chunki ular buqaning orqasidan yugurish va uloqtirishga dosh berolmaydi. Ajdodlari kabi jismonan qobiliyatli boʻlmasa-da, zamonaviy Bulldoglar ancha xotirjam va kamroq tajovuzkor boʻlishgan[13].

Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tashqi koʻrinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chempionning 4 yoshli buldogi, yon tomondan koʻrinishi.

Buldoglar xarakterli keng bosh va yelkalariga ega boʻlib, ular aniq mandibulyar prognatizmga ega. Qoshlarida odatda qalin teri burmalari mavjud, koʻzlari dumaloq, qora, keng; tumshugʻi qisqa boʻlib, burun ustidagi arqon yoki burun rulosi deb ataladigan xarakterli burmalar bilan qoplangan; boʻyin ostidagi terisi osilgan; osilgan lablar va oʻtkir tishlarga ega, pastki jagʻi koʻtarilgan. Teri yung qatlami qisqa, tekis va silliq boʻlib, qizil, toʻq jigar, oq kabi ranglarda. Ularning dumlari kalta bo‘lib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri osilib turishi yoki dumi cho‘ntagiga o‘ralgan „protokol“ bilan yashirib yurishi mumkin.

Buyuk Britaniyada zot standartlari 55 lb (25 kg) erkak itlar uchun va 50 lb (23 kg) ayol itlar uchun[14]. Qoʻshma Shtatlar standart kichikroq itni talab qiladi — odatda yetuk erkakning vazni 50 lb (23 kg) ga yetadi, yetuk urgʻochilar esa 40 lb (18 kg) ga yaqin vaznga ega[15].

Temperament[tahrir | manbasini tahrirlash]

AKC chempioni boʻlgan olti oylik Buldog kuchukchasi

„American Kennel Club“ (AKC) maʼlumotlariga koʻra, Buldogning feʼl-atvori tinch va vazmin boʻlishi kerak. Bu sifatlar ifoda va xulq-atvor bilan namoyon boʻladi .

Seleksionerlar zotdan tajovuzkorlikni olib tashlash uchun harakat qilishdi. Koʻpchilik buldoglar doʻstona, sabrli boʻlish bilan birga oʻjar tabiatga ega. Shunday boʻlsada, buldoglar bolalar bilan mustahkam aloqalar oʻrnatishga moyilligi tufayli ajoyib oilaviy uy hayvonlari sifatida tan olingan.

Umuman olganda buldoglar bolalar, boshqa itlar va boshqa uy hayvonlari bilan yaxshi munosabatda boʻlishlari bilan ajralib turadi[16][17].

Salomatligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hayot davomiyligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sekin kamolotga yetishi sabab itlarning ikki yarim yil ichida kamdan-kam oʻsishga erishiladi, buldoglarning umri nisbatan qisqa. Besh-olti yoshda ularda qarish belgilari namoyon boʻlib boshlaydi. 2004-yilda Buyuk Britaniyada 180 ta Buldog oʻlimi boʻyicha oʻtkazilgan tadqiqot oʻlimning oʻrtacha yoshini 6 yil 3 oy deb koʻrsatgan. Soʻrovda Buldoglar oʻlimining asosiy sababi yurak (20%), saraton (18%) va qarilik (9%) boʻlgan. Keksalikdan vafot etganlarning oʻrtacha umri 10 dan 11 yilgachani tashkil qilgan[18]. 2013-yilda Buyuk Britaniya veterinariya klinikasida 26 ta Buldog oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrov natijalari oʻrtacha umr koʻrish muddatini 8,4 yil deb koʻrsatdi. Bu 3,2-11,3 yil oraligʻida edi[19]. Buyuk Britaniya Buldog zotlari kengashi veb-saytida zotning oʻrtacha umr koʻrish muddati 8-10 yilni tashkil qilishi aytilgan.

Zot bilan bogʻliq kasalliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Three bulldog skulls. From left to right, the face becomes flatter, with a shorter snout and pronounced underbite and protruding jaw.
Buldoglarda braxisefaliya evolyutsiyasi. Chapdan oʻngga, bosh suyagi taxminan 1910, 1960 va 1980-yillarga tegishli.


Ingliz buldogi ekstremal braxifaliya (qisqartirilgan tumshuq), katta til va tanglay va boshqa morfologik muammolar tufayli braxisefal havo yoʻllarining obstruktiv sindromidan eng koʻp taʼsirlangan zotlar qatoriga kiradi[20][21]. Barcha braxisefalik itlar singari, bezori zotlari ham koʻpincha braxisefal havo yoʻllarining obstruktiv sindromi (BAOS) bilan ogʻriydilar. BOAS darajasi ularning oʻziga xos yuzining muqarrar natijasi sifatida zotda normallashtirildi[20]. Kasallikka hos vaziyat turli yoʻllar bilan namoyon boʻladi, koʻpincha issiqlik va jismoniy kuchga toqat qilmaslik shaklida. Itlar issiqlikni birinchi navbatda nafas olish orqali boshqarganligi sababli, Buldoglar issiqlikka juda sezgir. Ular samarasiz nafas olishlari tufayli issiqlikni yoʻqotishdan koʻra, aksincha olishlari mumkin, bu esa yomon jarayonga olib keladi. Buldoglar koʻp miqdorda soya va suvga muhtoj, ularni issiqdan uzoqroq tutish kerak[22]. Ular hatto gipertermiyadan oʻlishlari mumkin. Buldoglar ogʻir nafas olishlari mumkin va uyqusi uzilib qolgan holda baland ovozda horlamaga moyil, bu esa braxisefalik havo yoʻllarining obstruktiv sindromining yana bir koʻrsatkichi[23]. Koʻpgina aviakompaniyalarda havo bosimining nafas olish muammolari bilan salbiy oʻzaro taʼsiridan itlarda oʻlim darajasi yuqori boʻlganligi sababli bu zotlarning yuk omborida uchishini taqiqlaydi[24].

Hayvonlar uchun Ortopediya Jamgʻarmasining statistik maʼlumotlariga koʻra, 1979-yildan 2009-yilgacha (30 yil) sinovdan oʻtgan 467 ta buldogning 73,9 foizi kalça displazisidan taʼsirlangan. Bu barcha zotlar orasida eng yuqori koʻrsatkichdir[25]. Xuddi shunday, zot Britaniya veterinariya assotsiatsiyasi/Kennel Club Hip displazi reytingida garchi sxemada atigi 22 ta Buldog sinovdan oʻtkazilgan boʻlsada eng salbiy natijani qayd etgan[26]. Patellar lyuksatsiyasi Buldoglarning 2,9 foiziga taʼsir qiladi.

Barcha xonaki itlar singari, buldoglar ham kundalik mashqlarni talab qiladi. Agar toʻgʻri mashq qilinmasa, Buldog ortiqcha vaznga ega boʻlishi mumkin, bu yurak va oʻpka muammolariga, shuningdek boʻgʻimlarda stressga sabab boʻladi[27].

Ushbu zotning baʼzi turlari barmoqlar orasidagi kistalar — interdigital kistalarga moyil. Ular itga biroz noqulaylik tugʻdiradi va veterinar yoki tajribali egasi tomonidan davolanadi. Boshqa muammolar orasida olcha koʻzlari, ichki koʻz qovogʻining chiqib ketishi (veterinar tomonidan tuzatilishi mumkin), allergiya kabilar boʻlishi mumkin.  Buldogning yuzidagi burmalar yoki „arqon“ namlik toʻplanishi natijasida kelib chiqadigan infektsiyalarni oldini olish uchun har kuni tozalanishi kerak[28]. Baʼzi buldoglarning tabiiy jingalak dumlari tanaga shunchalik qattiq yopishadiki, muntazam tozalash va malhamni talab qiladi. Buldogning tanasida teri burmalari koʻp boʻlganligi uchun ularda teri burmalari dermatiti yuqori darajada tarqalgan[29].

Buldog bolalarining 80% dan ortigʻi sezaryen bilan tugʻiladi. Ularning xarakterli katta boshlari onaning tugʻilish kanalida qolib ketishi va tugʻruq paytida onaning nafas olish muammolariga ham sabab boʻlishi mumkin[30][31].

Yangiliklarda[tahrir | manbasini tahrirlash]

2009-yil yanvar oyida BBCning "Pedigree Dogs Exposed" hujjatli filmidan keyin, Kennel Club sogʻliq muammolarini hal qilish uchun Britaniya buldogi va boshqa 209 ta zot uchun takomillashgan standartlarni joriy qildi. Matbuotda Britaniya Buldog zotlarida yangi oʻzgarishlar nafas olish va naslchilik bilan bogʻliq muammolarga qarshi kurashish uchun boshning kichikroq boʻlishiga, teri burmalarining qisqarishiga, uzunroq tumshugʻiga ega boʻlishiga olib keladi deb taxmin qilingan edi[32]. 2019-yilda Gollandiya Kennel klubi Buldogning sogʻligʻini yaxshilash uchun kiritilgan baʼzi naslchilik qoidalarini amalga oshirdi. Bular orasida it yurishi kerak boʻlgan fitnes testi 1 km (0,62 milya) 12 daqiqada deb belgilandi. Uning harorati va yurak tezligi 15 daqiqadan soʻng tiklanishi kerakligi nazoratga olindi[33].

2014-yilda Gollandiya hukumati tumshug‘i bosh suyagining uchdan bir qismidan qisqa bo‘lgan itlarni, shu jumladan buldoglarni ko‘paytirishni taqiqladi. Bu qonun 2019-yilda kuchga kirdi[34]. 2022-yilda Oslo okrug sudi Norvegiyada buldoglarning sogʻligʻi bilan bogʻliq muammolarga koʻp uchrashi sababli koʻpaytirishni taqiqlovchi qaror chiqardi. Sud oʻz hukmida bu zotga mansub itlarni sogʻlom deb hisoblab boʻlmaydi, shuning uchun ularni koʻpaytirish Norvegiyaning hayvonlarni himoya qilish toʻgʻrisidagi qonunini buzish hisoblanadi, deb qaror chiqargan[35][36].

Madaniy ahamiyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

A white bulldog in a khaki jacket with the Marine Corps logo shakes paws with a man in a similar khaki uniform.
Chesty XIII, dengiz piyodalari korpusining buldogi

Buldoglar koʻpincha oʻzlarining tarixiy mashgʻuloti sababli qatʼiyatli, kuchli koʻrinishga ega boʻlishgan. Ammo zamonaviy it hozirda tashqi koʻrinishi va doʻstonaligi uchun boqiladi, ular jismoniy kuch sarflash uchun mos kelmaydi. Ular koʻpincha universitetlar, sport jamoasi va boshqa tashkilotlar tomonidan maskot sifatida ishlatiladi. Taniqli Buldog maskotlaridan baʼzilari orasida Yaledagi Xushbichim Dan, Jorjiya universitetida Uga va Amerika Qoʻshma Shtatlari dengiz piyodalari korpusining Chesti bor[27][37].

Buldog Angliyada paydo boʻlgan va Britaniya madaniyati bilan uzoq muddatli aloqaga ega. BBC shunday deb yozgan edi: „Koʻpchilik uchun Buldog milliy timsol boʻlib, gʻalaba va qatʼiyatni anglatadi“[38]. Ikkinchi jahon urushi davrida Bosh vazir Winston Cherchill fashistlar Germaniyasiga qarshi chiqqani uchun Buldogga oʻxshatilgan[39].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Itlar portali
  • It zotlari roʻyxati
  • Britaniya buldogi (oʻyin)
  • Buldog turi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ [Svenska Kennelklubben] (2013). Registration figures worldwide – from top thirty to endangered breeds (Wayback Machine saytida 23 March 2014 sanasida arxivlangan). FCI Newsletter 15. Fédération Cynologique Internationale. Accessed March 2022.
  2. ↑ Jesse, George R.. Researches into the history of the British Dog, from ancient laws, charters, and historical records: With original anecdotes, and illustrations of the nature and attributes of the dog, from the poets and prose writers of ancient, mediaeval, and modern times. With engravings designed and etched by the author. Rob. Hardwicke, 1866 — 306 bet. 2015-yil 17-noyabrda qaraldi. 
  3. ↑ Merret, Christopher. Pinax Rerum Naturalium Britannicarum, continens Vegetabilia, Animalia, et Fossilia, 1666 — 169 bet. 2020-yil 9-noyabrda qaraldi. 
  4. ↑ Curnutt, Jordan. Animals and the Law: A Sourcebook. ABC-CLIO, 2001 — 284 bet. ISBN 9781576071472. 2020-yil 13-sentyabrda qaraldi. 
  5. ↑ Ellis, Edward Robb (2005).
  6. ↑ Oliff, D. B. (1988) The Mastiff and Bullmastiff Handbook, The Boswell Press ISBN 0-85115-485-9.
  7. ↑ „The Origin of the English Bulldog Standard“ (en). Bulldog Information. 2004-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-fevral.
  8. ↑ „History of the Kennel Club“. The Kennel Club. 2020-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-fevral.
  9. ↑ „The History of the English Bulldog“. Ready Set Puppy. 2021-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-fevral.
  10. ↑ „History of the English Bulldog“. Bulldog Information. 2005-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-fevral.
  11. ↑ „Origins of the English Bulldog“. Bulldog Club do Brasil. 2002-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-fevral.
  12. ↑ „The first Bulldog breed Clubs and first Bulldog Champions“. Bulldog Information. 2006-yil 4-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-fevral.
  13. ↑ Thomson, K.S. (1996). "The Fall and Rise of the English Bulldog". American Scientist 84 (3): 220. Archived from the original on 21 January 2023. https://web.archive.org/web/20230121213819/https://essentials.ebsco.com/search/eds/details/the-fall-and-rise-of-the-english-bulldog?query=%22The%20fall%20and%20rise%20of%20the%20English%20bulldog%22&requestCount=2&db=asx&an=8949157. Qaraldi: May 30, 2022. Buldog]]
  14. ↑ „Bulldog breed standard“. The Kennel Club. 2020-yil 23-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 29-oktyabr.
  15. ↑ „Home of the Official AKC Bulldog Breed Club“ (en-US). The Bulldog Club of America. 2021-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-sentyabr.
  16. ↑ Ewing, Susan. Bulldogs for dummies. Indiana: Wiley Publishing, 2006. ISBN 978-0-7645-9979-8. 2020-yil 9-noyabrda qaraldi. 
  17. ↑ „Bulldog - Did You Know?“ (en). Animal On Planet (2021-yil 12-may). 2023-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 28-yanvar.
  18. ↑ „2004 Purebred Dog Health Survey“. Kennel Club/British Small Animal Veterinary Association. 2020-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 29-oktyabr.
  19. ↑ O’Neill, D. G.; Church, D. B.; McGreevy, P. D.; Thomson, P. C.; Brodbelt, D. C. (2013). "Longevity and mortality of owned dogs in England". The Veterinary Journal 198 (3): 638–43. doi:10.1016/j.tvjl.2013.09.020. PMID 24206631. Archived from the original on 8 May 2018. https://web.archive.org/web/20180508074151/http://researchonline.rvc.ac.uk/7826/1/7826.pdf. Qaraldi: 20 November 2018. Buldog]]
  20. ↑ 20,0 20,1 „Brachycephalic Airway Obstruction Syndrome and the English Bulldog“. Universities Federation for Animal Welfare. The International Animal Welfare Science Society (2011). 2020-yil 13-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.
  21. ↑ Pedersen, Niels C.; Pooch, Ashley S.; Liu, Hongwei (2016-07-29). "A genetic assessment of the English bulldog". Canine Genetics and Epidemiology 3 (1): 6. doi:10.1186/s40575-016-0036-y. ISSN 2052-6687. PMID 27478618. PMC 4965900. Archived from the original on 21 January 2023. https://web.archive.org/web/20230121213808/https://cgejournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/s40575-016-0036-y. Qaraldi: 19 January 2023. Buldog]]
  22. ↑ „Heatstroke warning for bulldogs and pugs“. BBC News (2020-yil 18-iyun). 2022-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-fevral. „It's likely that brachycephalic [flat-faced] dogs overheat due to their intrinsically ineffective cooling mechanisms. Dogs pant to cool down - without a nose, panting is simply less effective. In fact, brachycephalic dogs may even generate more heat simply gasping to breathe than they lose by panting.“.
  23. ↑ „English Bulldog - Brachycephalic Airway Obstruction Syndrome (BAOS)“ (english). www.ufaw.org.uk. Qaraldi: 2023-yil 29-yanvar.
  24. ↑ Haughney, Christine. „Banned by Many Airlines, These Bulldogs Fly Private“ (en-US). The New York Times (2011-yil 7-oktyabr). 2011-yil 7-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-yanvar.
  25. ↑ „Hip Dysplasia Statistics: Hip Dysplasia by Breed“. Orthopedic Foundation for Animals. 2010-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-fevral.
  26. ↑ „British Veterinary Association/Kennel Club Hip Dysplasia Scheme – Breed Mean Scores at 01/11/2009“. British Veterinary Association. 2013-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 27-fevral.
  27. ↑ 27,0 27,1 Denizet-Lewis, Benoit (22 November 2011) Can the Bulldog be Saved?
  28. ↑ Paretts. „Bulldog Puppy Training Timeline: What to Expect and When to Expect It“ (en). American Kennel Club (2020-yil 20-avgust). 2023-yil 19-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-yanvar.
  29. ↑ Asher, Lucy; Diesel, Gillian; Summers, Jennifer F.; McGreevy, Paul D.; Collins, Lisa M. (December 2009). "Inherited defects in pedigree dogs. Part 1: Disorders related to breed standards". The Veterinary Journal 182 (3): 402–411. doi:10.1016/j.tvjl.2009.08.033. PMID 19836981. 
  30. ↑ „English Bulldog - Dystocia“ (english). www.ufaw.org.uk. Qaraldi: 2023-yil 30-yanvar.
  31. ↑ Evans, K.; Adams, V. (2010). "Proportion of litters of purebred dogs born by caesarean section". The Journal of Small Animal Practice 51 (2): 113–118. doi:10.1111/j.1748-5827.2009.00902.x. PMID 20136998. Archived from the original on 6 April 2016. https://web.archive.org/web/20160406144345/http://www.bakalo.com/C-Section-rates-purebreed-dogs.pdf. 
  32. ↑ Elliott, Valerie. „Healthier new Bulldog will lose its Churchillian jowl“. The Times (2009-yil 14-yanvar). 2009-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 14-yanvar.
  33. ↑ „Convenant Bulldog, breeding rules“. Raad van Beheer (Dutch Kennel Club). 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 30-iyun.
  34. ↑ „Dutch to crack down on breeding of dogs with too short snouts | Vet Times“. vettimes.co.uk (2019-yil 31-may). 2020-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-aprel.
  35. ↑ „Norway bans breeding of British Bulldogs and Cavalier King Charles spaniels“ (en). The Independent (2022-yil 2-fevral). 2022-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-fevral.
  36. ↑ „Breeding ban for bulldogs and cavaliers in Norway“ (en). France 24 (2022-yil 22-fevral). 2022-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-mart.
  37. ↑ Burke. „The Legacy of Chesty: How a Bulldog Became the United States Marine Corps Mascot“ (en). American Kennel Club (2018-yil 25-may). 2023-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 18-yanvar.
  38. ↑ „English Bulldog health problems prompt cross-breeding call“. BBC (2016-yil 12-dekabr). 2020-yil 8-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-iyun.
  39. ↑ Baker, Steve (2001). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Buldog&oldid=4246525" dan olindi