Beneveni Florio
| Florio Benevini | |
|---|---|
| Tavalludi |
nomaʼlum Dubrovnik, Italiya qirolligi (hozirgi Xorvatiya) |
| Vafoti | 1725 |
| Kasbi | tarjimon |
| Faoliyat yillari | 1708-1725 |
Florio Beneveni (yashagan yillari nomaʼlum) — italyan, asli Dubrovnikdan (lotincha nomi — Ragusa), 1708—1727-yillarda rus xizmatida, 1718—1725-yillarda Rossiyaning Buxorodagi elchixonasi boshligʻi[1][2].
Rossiya imperiyasida lavozimga kelishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1714-yilda Rossiyaga kelgan, ammo 1708-yildan boshlab rus xizmatida graf Pyotr Andreyevich Tolstoy tomonidan Istanbulga elchi sifatida ishga qabul qilingan. „1708-yilda Konstantinopolda muxtor elchi boʻlgan graf Tolstoy meni xizmatga qabul qildi…“ deb yozgan Benevini. U fors, turk, tatar va italyan tillarini yaxshi bilgan. 1710-yil noyabrda, Pyotr I ning turk yurishi boshlangandan soʻng, Tolstoy va 1712-yil aprelda ozod qilingan Konstantinopolning Yetti minorali qal’asida saqlangan Rossiya elchixonasining qolgan qismi bilan birga hibsga olingan. Prut shartnomasi tuzilgandan soʻng, P. A. Tolstoy, P. P. Shafirov, M. B. Sheremetev, feldmarshalning oʻgʻli B. P. Sheremetev va elchixonaning boshqa barcha aʼzolari, shu jumladan F. Beneveni, Rossiya shartnoma shartlarini bajarishini garovga olgan oylar olti kishi yana qamoqqa tushishgan. Elchi qamoqdagi va keyingi hayotini shunday tasvirlab yozgan:
„…Prut jangidan soʻng, vakolatli vazirlar baron Shafirov va general-mayor Sheremetev Konstantinopolga kelganida, Yedikuladan ozod etilganimizdan soʻng, yuqorida tilga olingan graf Tolstoy meni baron Shafirovga biriktirdi va men unga tarjimon boʻlib xizmat qildim. Mahalliy ishlarda butun vafo va gʻayrat bilan, xavfli holatlarda oʻz jonimni ayamasdan, bunga yuqorida tilga olingan vazirlar guvohlik berishi mumkin, bu yerda mahbuslar olti oy davomida bitta qamoqxonaning shafqatsiz xulosasida oʻtirdik. 1714-yilda, yuqorida tilga olingan vazirlar Rossiyaga qaytib kelgach, men tashqi ishlar kollegiyasining Sharq ekspeditsiyasida tarjimon boʻlib ishladim. 1715-yilning 1-yanvarida imperator janoblarining farmoniga binoan Konstantinopoldan Sankt-Peterburgga kelgan chet ellik kamina Florio Beneveniga elchixonada tarjimon boʻlishini buyurdi. Yiliga 300 rubl, oyiga 10 rubl ovqat uchun, yiliga jami 420 rubl maosh oldim“
1717-yilda Sarevich Aleksey Petrovichni ortga qaytish missiyasi bilan P. A. Tolstoy qoʻl ostida Venaga, soʻngra Neapolga tarjimon sifatida yuborilgan.
Buxorodagi elchilik
[tahrir | manbasini tahrirlash]1718-yilda Neapoldan qaytib kelgach, Sharq ekspeditsiyasining kotibi etib tayinlandi. Pyotr I unga Rossiyadan qaytgan buxorolik elchi Qulibek bilan birga Buxoroga borishni buyuradi, buning uchun Astraxanda hibsga olingan. Qulibek Shamaxa va Tehron orqali Buxoroga 1721-yilda yetib keldi[3]. Sayohat va Buxoroda boʻlgan vaqt davomida Benevini Oʻrta Osiyo xonliklarining ichki ahvoli, siyosiy kurashi, xalqaro munosabatlari, Oʻrta Osiyo xonliklarining ichki ahvoli toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni oʻzida aks ettiruvchi „Buxorodagi sobiq elchi Flori Benevenining qisqacha jurnali“ asarini yuritadi. Rus armiyasining Forsga yurishi haqidagi taassurot, xonlarning oʻzlari va ularning yaqin doiralari, saroylardagi axloqi haqida maʼlumot beradi. Buxoroliklarning oʻz hududlarida qanday tovarlari bor va ularni qayerda sotadi, buni elchi koʻrib, aniqlagan.
Florio Beneveni Buxoro bilan harbiy shartnoma tuzishning mumkin emasligi haqida shunday xulosaga keladi:
„…agar oʻsha xon va uning butun saroyi va butun oʻzbeklar bunga toʻliq moyil boʻlgan boʻlsa, keyin buni qaytarib boʻlmaydi. Bu amalda… bu odamlar tabiatan juda oʻzgaruvchan va yolgʻonchidir va birinchi soatda nima gapirsa, keyingi soatda ular oʻzini oʻzi inkor etadi“
1723-yil martida oʻz missiyasini bajarilgan deb hisoblab, Tashqi ishlar kollegiyasidan Buxoroni tark etishga ruxsat soʻragan. Ammo qaytishga faqat 1725-yilda ruxsat olgan. Turli sabablarga koʻra buxorolik amaldorlar ketishga ruxsat bermaganlar va Benevini qochish yoʻlini qidira boshlagan. Shergʻozixon Beneviniga oʻz tarafiga oʻtishni va unga Rossiyaga qaytish yoʻlini kafolatlashini taklif qiladi. Elchi bunga rozi boʻlib,1725-yil 8-aprelda Xivaga qochib oʻtadi. Xiva xoni Shergʻozixon Fors yurishidan keyin Bekovich-Cherkasskiy ekspeditsiyasining magʻlubiyati uchun qasos olinishdan qoʻrqib, Rossiya bilan yarashishga harakat qilgan. 1725-yil avgustda rus elchisi bilan birga Rossiyaga elchisini yarashtirish uchun yuborgan. Sayohatlari davomida shunday yozgan:
„…23 kun ichida Xivadan Yoyiqgacha, Guryevga 30-avgustda yetib keldik… u yerda 8 kun dam olishga majbur boʻldik“
U bilan birga Bekovich ekspeditsiyasining asirga olingan 92 nafar ishtirokchisi yetib keldi. Dekabr oyida Benevini yetti yillik yolgʻiz elchilikdan soʻng Buxoro va Xiva xonlarining oʻsha paytda tirik boʻlmagan Pyotr I ga maktublari bilan Moskvaga kelgan. Ikki yil oʻtgach, Benevini oʻz vataniga qoʻyib yuborildi va u yerdan Rossiyada xizmat qilish uchun qaytib kelmagan.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Посланник Петра I на Востоке: Посольство Флорио Беневени в Персию и Бухару в 1718—1725 годах, 20000 экз, Азия и Африка в источниках и материалах, М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1986.
- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „BUXORO AMIRLIGINING XVIII- XIX ASRLARDA TASHQI SAVDOSI VA DIPLOMATIK ALOQALARI HAQIDA AYRIM MA’LUMOTLAR“. tdpu.uz. Qaraldi: 28-iyul 2023-yil.
- ↑ Behzadi, Lale; Patrick, Franke; Geoffrey, Haig; Christoph, Herzog; Birgitt, Hoffmann. Bamberger Orientstudien. University of Bamberg Press — 341-bet. Qaraldi: 28-iyul 2023-yil.
- ↑ Maraimov, Abdulmajid; Fuzailova, Gavhar. Manbashunoslik. Toshkent: 0‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti — 264-bet. ISBN 978-9943-319-59-2. Qaraldi: 28-iyul 2023-yil.
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |