Baya toʻquvchisi nomli qush
Baya toʻquvchisi — (Ploceus philippinus) Hindiston yarimoroli va Janubi-Sharqiy Osiyoda tarqalgan toʻquvchi nomini olgan qush sanaladi. Ushbu qushlar oʻtloqlarda, ekin maydonlarida, buta va ikkilamchi oʻsishdoligan joylarda uchraydi, ular asosan barglardan toʻqilgan osilgan retort shaklidagi uyalari bilan mashhur. Bu uyalar koloniyalari odatda tikanli daraxtlar yoki palma barglarida joylashgan va uyalar koʻpincha suv yaqinida yoki yirtqichlar osonlikcha yeta olmaydigan suv ustida osilgan holda qurilgan boʻladi. Ular oʻz diapazonida keng tarqalgan va keng tarqalgan, lekin asosan yomgʻir va oziq-ovqat mavjudligiga javoban mahalliy, mavsumiy harakatlarga moyil tarzda harakat qiladilar va oʻzlarining gʻamlarini oʻylaydi.
Populyatsiya oʻzgarishlari orasida beshta kichik turlari tan olingan. Nomzod irqi Filippin materik Hindistonning katta qismida, burmanicus esa sharqda Janubi-Sharqiy Osiyoda joylashgan. Hindistonning janubi-gʻarbiy qismidagi aholi yuqorida quyuqroq va travancoreensis kenja turi deb ham ataladi[1].
Taksonomiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1760-yilda fransuz zoologi Mathurin Jak Brisson oʻzining "Ornitologiya" asarida Filippinda toʻplangan deb hisoblagan namunaga asoslanib, baya toʻquvchisining tavsifini kiritib beradi. U fransuzcha Le gros-bec des Philippines va lotincha esa Coccothraustes Philippensis nomini ishlatgan edi[2]. Brisson lotincha nomlarni yaratgan boʻlsa ham, ular binomial tizimga mos kelmaydi va Xalqaro zoologik nomenklatura komissiyasi tomonidan tan olinmaydi[3]. 1766-yilda shved tabiatshunosi Karl Linney oʻzining Systema Naturae ni oʻn ikkinchi nashri uchun yangilaganida, u Brisson tomonidan ilgari tasvirlangan 240 turni qoʻshdi[3]. Ulardan biri baya toʻquvchi edi. Linney qisqacha tavsifni kiritdi, Loxia philippina binomial nomini yaratdi va Brissonning ishini keltirdi[4]. Keyinchalik Brisson oʻzining namunasi Filippindan kelgan deb adashgani va tipdagi joy Shri-Lanka deb oʻzgartirilgani maʼlum boʻlib qoldi[5]. Bu tur hozirda 1816-yilda fransuz tabiatshunosi George Guvier tomonidan kiritilgan Ploceus jinsiga joylashtirilgan[6].
Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bular chumchuqdek 15 sm uzunlikka ega va nasldor boʻlmagan patlarda ham erkaklar, ham urgʻochilari urgʻochi uy chumchuqlariga oʻxshaydi. Ular qalin konussimon dumli va qisqa kvadrat dumiga ega. Nasl boʻlmagan erkaklar va urgʻochilarning tashqi koʻrinishi juda oʻxshash: tepada toʻq jigarrang chiziqli fulvous buff, pastda tekis (chiziqsiz) oqish tusli, uzun qosh va buff rangli, toʻshak shox rangli va niqobsiz koʻrinishda boʻladi. Chorvachi erkaklarida yorqin sariq toj, toʻq jigarrang niqob, qora jigarrang silindr, ustki qismlari toʻq jigarrang chiziqli sariq rangga ega, quyida sariq koʻkrak va krem buffi mavjud boʻladi[7].
Madaniyatda[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hindistonda keng tarqalgan xalq eʼtiqodi shundan iboratki, baya tungi vaqtda uyning ichki qismini yoritish uchun uy devorlariga oʻt chirogʻini loy bilan yopishtiradi[8]. Biroq, loydan baya toʻquvchilarining uyalarida ishlatilishi maʼlum. Faqat erkaklar urgʻochi bilan qoʻshilishdan oldin uya xonasiga loy va goʻng boʻlaklarini qoʻshishi kuzatilgan[8]. Loy kuchli shamolda uyani barqarorlashtirishga va mustahkam boʻlishiga yordam berishi mumkinligi taxmin qilingan[9].
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
-
Erkak filippin uyasida koʻrinmoqda -
Uyadagi toʻquvchi qush, Gʻarbiy Bengaliya, Hindiston -
Erkak Hindiston janubidagi iniga oʻtirgan -
Qishki suruv -
Palma (Feniks sp.) barglaridan osilgan uyalar -
Suv ustidagi uyalar -
Erkak burmaniklar kirish hunisiz "dubulgʻa bosqichida" yarim qurilgan uyada -
Palmira palmasida osilgan uyalar -
Balogʻatga etmagan bolani boqayotgan urgʻochi burmanik -
Yorqin sariq tojni koʻrsatuvchi erkak burmanikus -
Oq dumli munia tashlab ketilgan uyasi yordamida
_W_IMG_4886.jpg)
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Rasmussen, P.C.. The Birds of South Asia. The Ripley Guide. Volume 2. Smithsonian Edition and Lynx Edicions, 2005 — 579 bet.
- ↑ Brisson, Mathurin Jacques. Ornithologie, ou, Méthode contenant la division des oiseaux en ordres, sections, genres, especes & leurs variétés (fr, la). Paris: Jean-Baptiste Bauche, 1760 — 232–235, Plate 12 fig 1 bet.
- ↑ 3,0 3,1 Allen, J.A. (1910). "Collation of Brisson's genera of birds with those of Linnaeus". Bulletin of the American Museum of Natural History 28: 317–335.
- ↑ Linnaeus, Carl. Systema naturae : per regna tria natura, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, 12th (la), Holmiae (Stockholm): Laurentii Salvii, 1766 — 305–306 bet.
- ↑ Check-list of birds of the world Mayr: . Cambridge, Massachusetts: Museum of Comparative Zoology, 1962 — 53 bet.
- ↑ Cuvier, Georges. Le Règne animal distribué d'après son organisation : pour servir de base a l'histoire naturelle des animaux et d'introduction a l'anatomie comparée (fr). Paris: Déterville, 1816 — 383 bet.
- ↑ Salim, Ali. The Book of Indian Birds, Third, Oxford University Press, 2002 — 64, 283 bet. ISBN 0-19-566523-6.
- ↑ 8,0 8,1 Davis,T. Antony (1973). "Mud and dung plastering in Baya nests". J. Bombay Nat. Hist. Soc. 70 (1): 57–71. https://biodiversitylibrary.org/page/48290010.
- ↑ Wood, C. A. (1926). "The nest of the Baya weaver bird". The Auk 43 (3): 295–302. doi:10.2307/4075422. http://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/auk/v043n03/p0295-p0302.pdf.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Internet Qushlar toʻplamida Baya weaver media