Kontent qismiga oʻtish

Aydabol

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Aydabol-biy Qulboldi oʻgʻli
qozoqcha: Айдабол би Құлболдыұлы
Tavalludi 1599-yil[1]
Gʻarbiy Sirdaryo, Toshkent yaqinida, Qozoq xonligi (Hozirgi Oʻzbekiston)
Vafoti 1680-yil[2]
Qozoq xonligi
Fuqaroligi Qozogʻiston bayrogʻi Qozogʻiston
Kasbi biy, notiq
Dini islom, sunniylik
Otasi Qulboldi botir[3][4][5][6][7]
Onasi Maqpal[8]

Aydabol-biy Qulboldi oʻgʻli (Aydabul[9]) (qozoqcha: Айдабол би Құлболдыұлы; 1599-yili, Toshkent, Qozoq xonligi, hozirgi Oʻzbekiston – XVIII asr, Qozoq xonligi) – oʻrta juz argʻin qabilasining Suyindiq urugʻidan boʻlgan qozoq biyi va notiq, argʻinlarning ajdodi.

Qulboldi botirning toʻngʻich rafiqasi (Baybishe)dan uch oʻgʻil – Qulyuk, Tulpar va kichigi Aydabol tugʻilgan[10].

Rus geografi, etnografi va folklorshunosi Grigoriy Nikolaevich Potanin asarlarida Aydabul sifatida tilga olingan[9].

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aydabol-biy – oʻrta juzdagi argʻin qabilasining Suyundiq urugʻidan boʻlgan[11]. Qozoqlarning oʻrta yuzi asoschisining otasi[12][13] (mifologik nuqtai nazardan[14]), argʻin qabilasining ajdodi. Yettinchi avlodda biy va oqin, oltinchi avlodda yuz yoshga toʻlgan Qutan (Qodan), uchinchi avlodda esa soʻfiylik taʼlimotining tarqatuvchisi Meyram boʻlgan.

Aydabol-biy Qulboldi oʻgʻli 1599-yil Toshkentda Qulboldi botirning oilasida tugʻilgan[3][4][5][6][7][15]. 13 yoshidan boshlab xalq tomonidan biy[16][17][18] sifatida tan olingan. Uning uchta rafiqasi, toʻqqiz oʻgʻli [19] va bitta Aqbilek[20][21] ismli qizi bor edi. Birinchi rafiqasidan – Janqoʻzi, Malqoʻzi, Kenjeqoʻzi ismli oʻgʻillari tugʻilgan. Ikkinchisidan – Qoraqoʻzi, Boʻzqoʻzi va Oqqoʻzi. Uchinchi rafiqasidan – Taygeltir, Kojageldi va Qosjete. Kenjeqoʻzining toʻngʻich rafiqasidan tugʻilgan kenja oʻgʻli erta vafot etib, uning kuyovi Qoratoy botirning qizi beva boʻlib qoladi[22][16]. Aydabolning uch rafiqasidam tugʻilgan oʻgʻillarning hammasi isteʼdodli oqinlar, biylar va botirlar boʻlgan[23]. Qizi Aqbilek esa zodagon folbin, tikuvchi va mohir toʻquvchi boʻladi[24].

Aydabolning oʻlim sanasi, holatlari va sababi nomaʼlum. U 1680-yilda vafot etgan.

  1. „АЙДАБОЛ - 1599 ж.т.“. 2016-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-noyabr.
  2. „Айдабол би 1680 жылы қайтыс болған“. 2020-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-may.
  3. 3,0 3,1 Shaxmetova, N. A. Proza Mashxur – Jusupa Kopeeva – S. 142.
  4. 4,0 4,1 „Айдабол-Кулболды-Шуманак-Сугуншы-Суйюндык-Мейрам сопы-Аргын“. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-avgust.
  5. 5,0 5,1 Allabergen, K. M. Aydabol Sari batir – S. 332.
  6. 6,0 6,1 Abenov, K. M. Өmip tagʻilimi – S. 13.
  7. 7,0 7,1 Kopeev, M. J. Qazaq shejіresі – S. 116.
  8. Insebaev T. A. Ocherki istorii Pavlodarskogo Priirtishya – S. 78.
  9. 9,0 9,1 Potanin, G. N. Izbrannie sochineniya v trex tomax: Trudi po istorii, etnografii i folkloru – S. 498.
  10. Artikbaev, J. O. Istoricheskoe nasledie Mashxur Jusup Kopeeva – S. 185.
  11. „Выходец из рода Суюндик племени Аргын Среднего жуза“. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-avgust.
  12. „Акарыс, Жанарыс, Бекарыс — имена предков трех жузов“. 2015-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-sentyabr.
  13. „АҚАРЫС, ЖАНАРЫС и БЕКАРЫС — являются отцами-основателями трех казахских жузов“. 2015-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-sentyabr.
  14. Sabitov, J. M. KAZAXSKOYe ShYeJIRYe KAK ISTOChNIK PO ISTORII KAZAXOV – S. 1.
  15. Allabergen, K. M., Arin, Ye. M., Batkeeva, B. T. Bіr tuar dara tұlgʻalar – S. 16.
  16. 16,0 16,1 Kumargajin, A. S. Moy Karatay ata. Po sledam Pilnogo poxoda – S. 12.
  17. „Предок Олжабая, Айдабол, стал судьей в 13 лет.“ (deadlink). 2013-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-sentyabr.
  18. „Айдабол с 13 лет в народе назван бием“. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 26-avgust.
  19. Allabergen, K. M. Aydabol Sari batir – S. 9.
  20. Abjanov X. M., Nurimbetova G. R. DVIJYeNIYe ISTORII I ISTORIChYeSKAYa MISL (NA MATYeRIALAX KAZAXSTANA I YeVROPI EPOXI PROSVYeЩYeNIYa)
  21. Ona bila edinstvennoy docheryu biya svoego vremeni Aydobola. Data obraщeniya: 3 sentyabrya 2015. Arxivirovano 23 sentyabrya 2015 goda.
  22. „Младший сын Кенжегозы, рождённый старшей женой, умер рано, и его нареченная, дочь батыра Каратая, осталась вдовой.“ (deadlink). 2013-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-sentyabr.
  23. „Все дети, рожденные от трех жен Айдабола, были талантливыми акынами и батырами.“ (deadlink). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-avgust.
  24. „Акбилек была знатной предсказательницей, швеей, искусной ткачихой.“. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-sentyabr.