Atirau (viloyat)

Atirau viloyati
Атырау облысы
	Gerb;
	Gerb;
viloyat
Maʼmuriy markazi	Atirau
Asos solingan sanasi	1933-yil
Akim	Izmuxambetov Baqtiqoʻja Salaxatdinovich
Aholi (2013);	↗ 555,198; (3,1 % , (16-oʻrin)
Zichligi	4,58 kishi./km²
Millatlar tarkibi	qozoqlar 88,96 % ; ruslar 8,63 % ; koreyslar 0,59 %
Dinlar tarkibi	Musulmonlar, Xristianlar
Maydoni	118 631 km² (4,4 %, 12-oʻrin)
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Telefon kodi	+7 712х xx-xx-xx
Pochta indeksi	06 xxxx
Avtomobil raqami kodi	E, 06
Rasmiy sayti	http://www.e-atyrau.kz/rus/
Xaritada
Koordinatalari: 47°7′0″N 51°53′0″E / 47.11667°N 51.88333°E G O

Atirau viloyati – Qozogʻiston Respublikasi tarkibidagi viloyat. 1938-yili Gurev viloyati degan nom bilan tashkil topgan. 1992-yildan keyin hozirgi nomga ega boʻlgan. Maydoni 118,6 ming km². Aholisi 555,1 ming kishi (2013). Shimoliy tarafidan Gʻarbiy Qozogʻiston viloyati bilan, sharqida Aqtoʻbe viloyati bilan, janubiy-gʻarbidan Mangʻistov viloyati bilan va gʻarbidan Rossiyaning Astraxan viloyati bilan chegaradosh. Viloyat markazi – Atirau shahri.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tabiati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Atirau viloyati Kaspiy boʻyi pasttekisligida joylashgan. Barxan qumlari, suv oqmaydigan botiqlar bor. Yanvarning oʻrtacha harorati – 3,4° dan – 10,6° gacha, iyulniki 24°–26°. Yiliga 100–200 mm yogʻin tushadi. Yozda toʻzonli boʻronlar va suxoveylar boʻladi. Asosiy daryolari: Ural, Emba, Uil, Sagʻiz. Sayoz, asosan shoʻr koʻllar bor. Yer yuzasining kattagina qismi shoʻrxok, shoʻrtob va qoʻngʻir choʻl-dasht tuproqlaridan iborat. Oʻsimliklari chala choʻl tipidagi (shoʻra, shuvoq, betaga, chalov va boshqalar) oʻsimliklar, daryo qayirlarida daraxt, butazor (toʻqayzor)lar mavjud.

Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Viloyatdagi maillatlar tarkibi:^[3]^[4]
	Aholi soni v 1989-yil	%	Aholi soni v 1999-yil	%	Aholi soni v 2010-yil	%
barchasi	424708	100,00 %	440286	100,00 %	513363	100,00 %
Qozoqlar	338998	79,82 %	391672	88,96 %	469719	91,50 %
Ruslar	63673	14,99 %	38013	8,63 %	32602	6,35 %
Koreyslar	3000	0,71 %	2600	0,59 %	2781	0,54 %
Tatarlar	4913	1,16 %	2728	0,62 %	2529	0,49 %
Ukrainlar	3749	0,88 %	1442	0,33 %	1231	0,24 %
Olmonlar	1401	0,33 %	687	0,16 %	544	0,11 %
Oʻzbeklar	63	0,01 %	319	0,07 %	416	0,08 %
Bulgʻorlar	864	0,20 %	436	0,10 %	389	0,08 %
Ozarbayjonlar	49	0,01 %	9	0,00 %	327	0,06 %
Qoraqalpoqlar	6	0,00 %	5	0,00 %	313	0,06 %
Armanlar	22	0,01 %	5	0,00 %	279	0,05 %
Beloruslar	1066	0,25 %	347	0,08 %	271	0,05 %
va boshqalar	6904	1,63 %	2023	0,46 %	1962	0,38 %

Sanoati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Atirau viloyati sanoatida neft qazib chiqarish, neftni qayta ishlash va baliq sanoati muhim oʻrin tutadi. Energetikasi mahalliy va qisman chetdan keltiriladigan neft mahsulotlari va Qaragʻandi koʻmirida ishlaydi. Neft Emba koni va Atirau atrofidan olinadi. Atirauda neftni qayta ishlash zavodi, shahar yaqinida baliq konserva kombinati ishlab turibdi. Mashinasozlik va metallsozlik (Atirauda mashinasozlik zavodi), kimyo, yogʻochsozlik, qurilish materiallari, yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari bor, qurilish materiallari ishlab chiqariladi.

Hududiy boʻlinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Atirau viloyati 7 tumanga boʻlingan:

Atirau viloyatining tumanlari
Tumanlar	Hududi (ming km²)	Aholisi (ming kishi)	Markazi
Jalioʻy	29,4	67,9	Qulsari
Inder	10,9	30,3	Inderbor
Isatay	14,7	23,9	Aqqistau
Qurmangʻazi	20,9	58,5	Ganyushkin
Qizilqoʻgʻa	24,9	32,2	Miyali
Maqat	4,9	27,2	Maqat
Maxambet	9,6	29,0	Maxambet

Viloyatda hammasi boʻlib 2-shahar, 15-shahar tipidagi qishloq va 56 qishloq okrugi mavjud.

Qishloq xoʻjaligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qishloq xoʻjaligining yetakchi tarmogʻi – yaylov chorvachiligi. Asosan dagʻal junli qoʻylar boqiladi. Qishloq xoʻjaligiga yaroqli yerlarning ancha qismi pichanzor va yaylov. Bahorikor va sugʻorma dehqonchilik qilinadi. Qishloq xoʻjaligida yem-xashak ekinlari (bir yillik oʻtlar, silos uchun makkajoʻxori) ham ekiladi. Gʻalla ekinlaridan asosan arpa, tariq yetishtiriladi, Volga va Ural daryolari-744ning quyi oqimida sholi ekiladi. Sabzavot va kartoshka hamda poliz ekinlari ham salmoqli oʻrin tutadi. Kaspiy dengizida baliq ovlanadi. Qishloq xoʻjaligining umumiy mahsulot miqdori – 19528,1 million tengeni, aniq miqdor indeksi 99,7 % tashkil qildi. Goʻsht mahsuloti – 47,0 ming tonnani 102,1 %, sut mahsuloti – 54,2 ming tonnani (100,5 %), tuxum – 1,84 milliontani (100,2 %) tashkil qildi. 2010-yilning yanvar-dekabr oylarida yirik qora mol – 182,3 mingtani 102,8 %, qoʻy va echki – 619 mingtani (103,1 %), tuya – 31,7 mingtani (102,5 %), yilqi – 46 mingtani (103,9 %) tashkil qildi.

Transporti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Temir yoʻl orqali boshqa viloyatlar bilan bogʻlangan. Ural daryosi (Uralskkacha) va Kaspiy dengizida (Atiraudan Astraxongacha va Fort-Shevchenkogacha) kema qatnaydi. Yuklarning bir qismi avtomobil transportida tashiladi. Avialiniyalar Atirauni Atirau viloyatining boshqa joylari bilan bogʻlaydi.