Aleksey Jadov
| Aleksey Jadov | |
|---|---|
| Aleksey Jadov.jpg | |
| Tavalludi | 30-mart 1901-yil |
| Vafoti |
10-noyabr 1977-yil (76 yoshda) |
| Fuqaroligi | Andoza:USSR |
| Xizmatdagi yillari | 1919-1969 |
| Unvoni | Armiya Gnerali |
| Harbiy qism |
|
| Jang/urush | Andoza:Ro'yxat |
| Mukofotlari | Sovet Ittifoqi qahramoni |
| Aloqa |
Gleb Baklanov Pavel Gayev Alexander Rodimtsev |
Aleksey Semenovich Jadov (ruscha: Алексе́й Семёнович Жа́дов), " Jadov " familiyasi bilan tugʻilgan (ruscha: Жи́дов, 1901-yil 30-mart — 1977-yil 30-noyabr) — Qizil Armiya tarkibidagi sovet harbiy ofitseri, Ikkinchi jahon urushi davrida Stalingrad jangidan to urush oxirigacha 66-chi armiyaga qoʻmondonlik qilgan, keyinchalik 5-gvardiya armiyasi deb oʻzgartirilgan. Armiyadagi etakchiligi uchun Jadov Sovet Ittifoqi Qahramoni unvoniga sazovor boʻldi. Urushdan keyin Jadov Markaziy kuchlar guruhiga qoʻmondonlik qildi va Sovet quruqlik qoʻshinlari qoʻmondoni oʻrinbosari edi.
Erta hayot va urushdan oldingi harbiy martaba[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aleksey Jadov 1901-yil 30-martda Orel viloyatining hozirgi Sverdlovsk tumanidagi Nikolskoye qishlogʻida tugʻilgan[1]. U 1919-yilda Qizil Armiya safiga qoʻshilgan va Rossiya fuqarolar urushida qatnashgan[1]. 1934-yilda Frunze nomidagi harbiy akademiyani tamomlagan, 1940-yilda otliq qoʻshinlar diviziyasiga qoʻmondonlik qilgan[1]. 1941-yil may oyining oxirida Oʻrta Osiyo harbiy okrugidagi 21-Turkiston togʻ otliq diviziyasi qoʻmondoni lavozimida xizmat qilayotganda Gʻarbiy maxsus harbiy okrugidagi Puxovichi shahrida joylashgan 4-havo-desant korpusi, Gʻarbiy maxsus harbiy okrugi harbiy boshqarmasi qoʻmondonligi lavozimiga koʻtarildi. Belarus Sovet Sotsialistik Respublikasi[2]. Qizil Armiya otliq qoʻshinida 21 yil xizmat qilgan, havo-desant boʻlinmasi qoʻmondonligiga koʻtarilgani uning uchun katta masʼuliyat edi[2].
1941-yilda Germaniyaning Sovet Ittifoqiga bostirib kirishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1941-yil 22-iyunda Germaniyaning Sovet Ittifoqiga bostirib kirishi paytida general- mayor Aleksey Jadov hozirda Sovet Gʻarbiy frontiga boʻysungan 4-Havo-desant korpusiga[2] qoʻshilish uchun Toshkentdan Moskvaga poezdda ketayotgan edi[3]. 24-iyun kuni ertalab u Moskvaga kelganida, u nemis hujumi tezda qaytarilgani va jang Germaniya hududiga olib borilganligi haqidagi xabarni eshitishini kutgan edi, lekin buning oʻrniga unga chegara hududlaridagi sovet qoʻshinlari qoʻshinlari hujumga uchragani haqida xabar berildi. kaltaklangan va boʻlinmalar va ularning qoʻmondonlik chiziqlari oʻrtasidagi aloqa buzilgan[2]. Ertasi kuni 25-iyun kuni u Belarus Sovet Sotsialistik Respublikasining poytaxti Minsk shahriga poyezdda joʻnab ketdi. Poyezdda u Gʻarbiy frontning havo kuchlari shtab-kvartirasiga ketayotgan polkovnik Nikolay Naumenkoni uchratdi[2]. Poyezd Orshada boʻlganida Germaniya havo hujumidan soʻng, temir yoʻlda keyingi tashishlar bekor qilindi[2]. Kechqurun u Naumenko bilan birga xodimlar mashinasida Borisovga borishni davom ettirdi, chunki faralardan foydalanish taqiqlangan edi[2]. Ular tez-tez qarama-qarshi yoʻnalishda harakatlanayotgan ogʻir transport tufayli sekinlashdi va doimiy ravishda Germaniya havo hujumlaridan qochishga majbur boʻldi[2].
27-iyun kuni Germaniya armiyasi guruhi markazining panzer guruhlari Minsk chekkasiga etib kelishdi.[4] Jadov va Naumenko Borisovdan Minskka ketish oʻrniga janubi-sharqda, Mogilev yaqinidagi oʻrmonda joylashgan Gʻarbiy frontning shtab-kvartirasiga yoʻl olishdi. 28-iyun kuni ertalab u Gʻarbiy front qoʻmondoni general Dmitriy Grigoryevich Pavlovga hisobot berdi, u shunchaki unga: „Vaziyat murakkab, qiyin va eng muhimi noaniq“[2]. Gʻarbiy frontning kuchlari Belystok-Minsk jangida nemis qoʻshinlari armiya guruhi markazi tomonidan tor-mor qilindi[5].
Minsk 28-iyun kuni armiya guruhi markazining nemis panzer guruhlari qoʻliga oʻtdi[5], natijada Gʻarbiy frontning koʻpgina boʻlinmalari qurshovga tushdi[5]. Oʻsha kuni Pavlov 4-Havo-desant korpusining 214-havo-desant brigadasiga general-mayor Andrey Grigorevich Nikitinning 20-mexaniklashtirilgan korpusini qoʻllab-quvvatlash uchun general- polkovnik Xaynts Guderianning taʼminot liniyalariga qarshi havo hujumini boshlash toʻgʻrisida buyruq berdi. 2-chi Panzer guruhi,[5][2][6], ammo 4-Havo-desant korpusining holati yoki uning qaerdaligi haqida kam maʼlumot bor edi[2]. 27-iyunda korpusga Gʻarbiy front shtab-kvartirasi Berezina daryosi boʻyida nemis qurshovidan nariga chekinishni buyurgan edi[6], shuning uchun Jadov oʻz xodimlarini topish umidida bu hududga borishga majbur boʻldi. birlik shtab-kvartirasi[2]. Avvaliga u oʻz boʻlinmasini topa olmadi, biroq yana bir necha sinovlardan soʻng u aloqaga chiqdi va 29-iyunga oʻtar kechasi boʻlinmaga qoʻshildi[2].
Jadov yoʻqligida korpus shtab boshligʻi polkovnik Aleksandr Fedorovich Kazankin boʻlinmani boshqargan va Pavlovning 28-iyundagi buyrugʻini bajarishga tayyorgarlik koʻrgan edi[6]. 30-iyun kuni 214-havo desant brigadasi oʻz hujumini boshladi, biroq uning parashyutchilari havo hujumini amalga oshirish uchun zarur boʻlgan samolyotlar yoʻqligi sababli ular yuk mashinalariga joylashtirildi[6][5]. Brigada 20-chi mexanizatsiyalashgan korpus bilan bogʻlana olmadi va ikkala kuch ham 2-chi Panzer guruhi tomonidan osonlikcha magʻlub etildi[5]. Brigadaning qoldiqlari 3 oy davomida nemis orqasida va boshqa sovet birliklari bilan birga frontda jang qildi[6]. Iyul oyining birinchi haftasi davomida 4-Havo-desant korpusining 7 va 8-havo-desant brigadalari Berezina daryosi qirgʻoqlarini qazib, himoya qilishdi[2][6]. Ammo 7-iyulga kelib, Germaniyaning 3 va 4-chi Panzer diviziyalari Dnepr daryosiga, Jadovning ikkita havo-desant brigadasining orqa tomoniga etib borishdi, ikkalasi ham Berezina daryosi boʻylab oʻz pozitsiyalarini saqlab qolishdi[5]. Shuning uchun Jadov boʻlinmalari butunlay uzilib qolmaslik uchun Dnepr daryosi tomon chekindi[5] va 13-iyulga kelib daryo boʻylab mudofaa qilayotgan sovet qoʻshinlari bilan qoʻshildi[5]. Sentabr oyi oxirida, 214-havo-desant brigadasining qoldiqlari Kiyev jangi paytida qamalda qolib ketishdi, ammo 24-sentabrda 200 nafar tirik qolganlar choʻntakdan qochib, Lebedin yaqinidagi Sovet chegaralariga yetib borishdi. 28-sentabr kuni omon qolganlar Moskva yaqinidagi Engel aviabazasida ota-ona korpusi bilan birlashdilar[6].
1941-yil 2-avgustdan u general-leytenant Vasiliy Kuznetsov qoʻmondonlik qilgan 3-armiya shtab boshligʻi[3] boʻlib xizmat qildi[5]. Moskva jangida qatnashgan[3].
Stalingrad strategik mudofaa[tahrir | manbasini tahrirlash]
1942-yil may oyida u Bryansk frontining 8-chi otliq korpusiga qoʻmondonlikni oldi[3]. 1942-yil oktabr oyida u urush oxirigacha qoʻmondonlik qilgan Don frontining 66-armiyasiga qoʻmondonlik qildi[3]. Uning armiyasi Stalingrad jangida qatnashdi, 1942-yil 25-noyabrda u Iosif Stalinning iltimosiga binoan familiyasini „Jidov“ dan „Jadov“ ga oʻzgartirdi,[3][7], chunki ism [lower-alpha 1] — [lower-alpha 1] yahudiycha eshitildi[3][8]. Aleksey Jadov aslida etnik slavyan edi[8]. Stalingradda koʻrsatgan jasorati va matonatliligi uchun Jadovning 66-armiyasi 5-gvardiya armiyasi deb oʻzgartirildi[3].
Kursk jangi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1943-yil aprel oyida 5-gvardiya armiyasi Kursk jangida Choʻl frontiga[3], keyinroq 8-iyulda Voronej frontiga boʻysundi[9]. Armiya harbiy tarixdagi eng yirik tank janglaridan biri Kursk jangida Proxorovka jangida qatnashgan[9]. Tank jangi arafasida uning armiyasida tanklar yoʻq edi va artilleriya oʻq-dorilarining keskin tanqisligidan aziyat chekardi[3]. Uning armiyasi Proxorovka jangi bilan yakunlangan Sovet qarshi hujumini qoʻllab-quvvatlay olmagani haqida xabar bergan boʻlsa-da, qarshi hujumning muvaffaqiyatsizligi uni aybladi[3]. Uning armiyasi Kursk jangining keyingi bosqichida Polkovodets Rumyantsev operatsiyasida muvaffaqiyatli qatnashdi va u armiyaning Kursk jangidagi koʻrsatgan koʻrsatkichlari uchun Qizil Bayroq ordeni bilan taqdirlandi[3].
1944—1945-yillardagi Sovet hujumlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
U Dnepr-Karpat, Lvov-Sandomierz, Vistula-Oder va Praga hujumlarida qatnashgan[1]. 1945-yil 6-aprelda Sovet Ittifoqi Qahramoni unvoni berilgan[1].
1945-yil 25-aprelda Jadovning 5-gvardiya armiyasining 58-gvardiya miltiq diviziyasi Elba daryosida Amerika Qoʻshma Shtatlari birinchi armiyasining 69-piyoda diviziyasi bilan uchrashdi va Germaniyani ikkiga boʻldi[10]. 27-aprel kuni Elba qirgʻogʻidagi Torgau shahrida, Torgauning rasmiy qoʻl siqish marosimi kameralar oldida nishonlandi[10]. 30-aprel kuni Jadov Amerika Qoʻshma Shtatlari Birinchi Armiyasi va uning 5-gvardiya armiyasi qoʻmondonlari va ofitserlari uchun shov-shuvli gʻalaba ziyofatini oʻtkazdi, bu ziyofat va karuseni oʻz ichiga olgan. Partiya davomida u Birinchi Armiya qoʻmondoni general Kortni Xodjesga amaldagi sovet bosh vaziri Iosif Stalindan olingan 5-gvardiya armiyasining plaketini topshirdi va Xodjes unga Birinchi Armiya bayrogʻini taqdim etish orqali javob berdi[11].
Urushdan keyin[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ikkinchi jahon urushidan keyin 1946—1949-yillarda sovet quruqlik qoʻshinlari bosh qoʻmondoni oʻrinbosari, 1950—1954-yillarda M.V.Frunze nomidagi harbiy akademiyaning boshligʻi[1] 1954—1955-yillarda u Markaziy kuchlar guruhining bosh qoʻmondoni[1] va 1956-yildan 1964-yilgacha SSSR quruqlikdagi qoʻshinlari bosh qoʻmondoni birinchi oʻrinbosari lavozimida ishlagan[3]. 1964-yil sentabr oyida u Sovet Ittifoqi Mudofaa vazirligi bosh inspektorining birinchi oʻrinbosari boʻldi[1]. U 1969-yilda nafaqaga chiqqan[3]. 1977-yil 10-noyabrda vafot etgan va Moskvadagi Novodevichy qabristoniga dafn etilgan. Uning " Chetyre goda voyny " (" Toʻrt yillik urush ") urush xotiralari keyingi yili 1978-yilda nashr etilgan[3].
Mukofotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Sovet Ittifoqi
| Sovet Ittifoqi Qahramoni (1945-yil 6-aprel)[1] | |
| Lenin ordeni uch marta (1944-yil 4-iyun, 1945-yil 21-fevral, 1945-yil 6-aprel) | |
| Oktabr inqilobi ordeni | |
| Qizil Bayroq ordeni besh marta (1943-yil 12-fevral, 1943-yil 27-avgust, 1944-yil 3-noyabr, 1950-yil 2-sentabr, 1950-yil 15-noyabr) | |
| Suvorov ordeni, 1-darajali, ikki marta (1944-yil 22-fevral, 1945-yil 29-may) | |
| 1-darajali Kutuzov ordeni (1943-yil 28-yanvar) | |
| Qizil yulduz ordeni (1940-yil 15-iyun) | |
| SSSR Qurolli Kuchlarida Vatanga xizmat qilganlik uchun 3-darajali ordeni (1975-yil 30-aprel) | |
| „Stalingrad mudofaasi uchun“ medali (1942) | |
| "Moskva mudofaasi uchun" medali (1944) | |
| "Praga ozodligi uchun" medali (1945) | |
| "Berlinni olgani uchun" medali (1945) | |
| "Praga ozodligi uchun" medali (1945) | |
| "1941—1945-yillardagi Ulug 'Vatan urushida Germaniya ustidan qozonilgan gʻalaba uchun" medali (1945) | |
| „1941—1945-yillardagi Ulug 'Vatan urushidagi gʻalabaning yigirma yilligi“ yubiley medali (1965) | |
| „1941—1945-yillardagi Ulug 'Vatan urushidagi gʻalabaning oʻttiz yilligi“ yubiley medali (1975) | |
| „1941—1945-yillardagi Ulug 'Vatan urushidagi gʻalabaning qirq yilligi“ yubiley medali (1985) | |
| „Vladimir Ilich Lenin tavalludining 100 yilligi munosabati bilan“ yubiley medali (1969) | |
| „SSSR Qurolli Kuchlari faxriysi“ medali (1976) | |
| "Ishchilar va dehqonlar Qizil Armiyasining XX yilligi" yubiley medali (1938) | |
| "Sovet armiyasi va dengiz flotiga 30 yil" yubiley medali (1948) | |
| "SSSR Qurolli Kuchlariga 40 yil" yubiley medali (1958) | |
| "SSSR Qurolli Kuchlariga 50 yil" yubiley medali (1968) | |
| "Moskvaning 800 yilligi munosabati bilan" medali (1947) |
- Xorijiy
| Xitoy-Sovet doʻstligi medali (Xitoy) | |
| „Gʻalaba uchun“ Oq sher harbiy ordeni, 1-darajali (Chexoslovakiya) | |
| „Gʻalaba uchun“ Oq sher harbiy ordeni, 2-darajali (Chexoslovakiya) | |
| Harbiy xoch 1939-1945 (Chexoslovakiya) | |
| „Quroldagi doʻstlikni mustahkamlagani uchun“ medali, Oltin daraja (Chexoslovakiya) | |
| „Dukla dovoni jangi xotirasiga“ medali (Chexoslovakiya) | |
| „Xalq va Vatanga xizmatlari uchun“ jangovar ordeni, Oltin (Sharqiy Germaniya) | |
| Virtuti Militari qoʻmondoni xochi, ikki marta (Polsha) | |
| Polonia Restituta ordeni ofitser xochi (Polsha) | |
| Jasorat xochi (Polsha) | |
| Grunvald xochi ordeni, 3-darajali (Polsha) | |
| „Oder, Neisse va Boltiqboʻyi uchun“ medali (Polsha) | |
| „Varshava uchun 1939-1945“ medali (Polsha) | |
| Gʻalaba va ozodlik medali 1945 (Polsha) | |
| Qizil Bayroq ordeni (Moʻgʻuliston) | |
| „Xalxin-Goldagi gʻalabaning 30 yilligi“ medali (Moʻgʻuliston) | |
| „Moʻgʻuliston xalq inqilobining 50 yilligi“ medali (Moʻgʻuliston) | |
| „Moʻgʻuliston xalq armiyasining 50 yilligi“ medali (Moʻgʻuliston) | |
| Tudor Vladimiresku ordeni, 1-darajali, ikki marta (Ruminiya) | |
| Xizmatlar legioni qoʻmondoni (AQSh) |
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 The Great Soviet Encyclopedia.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 Zhadov's War memoir, chapter one.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 Zamulin 2015.
- ↑ Zabecki 1999.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 Glantz 2010.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Glantz 1994.
- ↑ Zhadov's War memoir, chapter two.
- ↑ 8,0 8,1 Parrish 1996.
- ↑ 9,0 9,1 Glantz & House 2004.
- ↑ 10,0 10,1 BBC News, Elbe Day.
- ↑ Gay 2013.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- „Russians and Americans link at Elbe“. British Broadcasting Corporation (27-aprel 1945-yil). 20-oktabr 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-avgust 2015-yil.
- „Aleksey Semenovich Zhadov“ (ru). The Great Soviet Encyclopedia. 7-avgust 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-iyul 2015-yil.
- „Chapter two: North-west of Stalingrad (Four years of war)“ (ru) (1978). 27-dekabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-iyul 2015-yil.
- „Chapter one: In the days of ordeal (Four years of war)“ (ru) (1978). 27-dekabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-avgust 2015-yil.
- Gay, Timothy. Assignment to Hell: The War Against Nazi Germany with Correspondents Walter Cronkite, Andy Rooney, A.J. Liebling, Homer Bigart, and Hal Boyle. New York, USA: NAL Caliber (Penguin Group) [2012], 2013. ISBN 978-0451417152.
- Glantz, David M.. The Battle of Kursk. Lawrence, KS, USA: University Press of Kansas [1999], 2004. ISBN 978-070061335-9.
- Glantz, David. The history of Soviet airborne forces. Portland, OR, USA: Frank Cass, 1994. ISBN 0-7146-4120-0.
- Glantz, David. Barbarossa Derailed: The Battle for Smolensk 10 July–10-sentabr 1941-yil, Volume 1. Solihull, UK: Helion & Company, 2010. ISBN 978-1906033729.
- Parrish, Michael. The Lesser Terror: Soviet State Security, 1939-1953. Greenwood Publishing Group, 1996. ISBN 978-0275951139.
- Zamulin, Valeriy. The Battle of Kursk 1943: The View through the Camera Lens. Solihull, UK: Helion & Company, 2015. ISBN 978-1909982857.
- Zabecki, David. World War II in Europe: An Encyclopedia. Routledge, 1999. ISBN 978-0824070298.