Alapayevsk
Alapayevsk — Rossiyaning Sverdlovsk viloyatidagi shahar. Shahar okrugi maqomiga ega Alapayevsk shahri - munitsipalitetining maʼmuriy markazidir. Bu shahar tarkibiga kirmaydigan Alapayevsk munitsipalitetining mahalliy hokimiyatlari joylashgan joy ham hisoblanadi. Rasmiy ravishda Verxnyaya Sinyachixa shahar tipidagi aholi punkti munitsipalitetning markazi deb e'lon qilingan.
Alapayevsk ruscha: {{{1}}}Алапаевск | |
|---|---|
| shahar | |
_-_8.jpg) | |
.jpg) Bayroq .png) Gerb | |
| 57°51′0″N 61°42′0″E / 57.85000°N 61.70000°E G OKoordinatalari: 57°51′0″N 61°42′0″E / 57.85000°N 61.70000°E G O | |
| Mamlakat | Rossiya |
| Viloyat | Sverdlovsk |
| Hukumat | |
| • Mer | Saygid Labazanovich Bilalov |
| Asos solingan | 1635 |
| Ilk eslatilishi | 1639 |
| Avvalgi nomlari | Alapaixa |
| Qachondan beri shahar | 1781 |
| Maydon | 95 km2 (37 mi²) |
| Markazi balandligi | 135 m |
| Milliy tarkib | rus, tatar, ukrain va belorus |
| Konfessiyaviy tarkib | xristianlar, musulmonlar |
| Etnoxoronim | alapayevsklik |
| Telefon kodi | 34346 |
| Pochta indeks(lar)i | 624600 — 624619[1] |
.svg)
Shahar 1639 -yilda xuddi shu nomdagi daryo bo'yida, Neiva bilan qo'shilish joyida joylashgan Alapayxi qishlog'idan kelib chiqqan. 1781-yilda imperatoritsa Yekaterina II ning farmoni bilan Alapayevsk Perm gubernatorligi Alapayevsk tumanining markaziga aylangan shahar maqomini oldi. 1783 yilda shahar o'zining birinchi gerbini oldi.
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
U O'rta Uralning sharqiy yon bag'rida, Neyva daryosi (Ob havzasi), Alapayxa daryosining quyilishida, Sverdlovsk viloyatining markazida, Yekaterinburgdan 146 km shimoli-sharqda, Moskvadan 1847 km va Sankt-Peterburgdan 2483 km uzoqlikda joylashgan . Bu shahar Nijniy Tagil - Alapayevsk, Chelyabinsk - Kamensk-Uralskiy - Artyomovskiy - Alapayevsk - Serov temir yo'llarining tutashgan joyi, 65K-3504000 Yekaterinburg - Rej - Alapayevsk, 65K-55010 Nijniy -Salpaevsk mintaqaviy yo'llarining kesishmalari shahar hududidan oʻtgan.
Iqlimi mo'tadil sovuqqa yaqin, yil davomida, hatto quruq oylarda ham sezilarli yog'ingarchilik boʻlib turadi. O'rtacha havo harorati: +1,9°C. Yillik oʻrtacha yogʻin: 496 mmni tashkil etadi.
Eng qurg'oqchil oyi: mart, 15 mm yog'ingarchilikga ega. Eng koʻp yogʻingarchilik iyul oyiga toʻgʻri keladi, oʻrtacha 89 mmdir.
Iyul - yilning eng issiq oyi, o'rtacha harorati +18,7 °C. Yilning eng past oʻrtacha harorati yanvarda: −15,6 °C.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1639-yilda Alapaixa daryosidagi aholi punkti haqida birinchi eslatma Verxoturye boyar o'g'li Andrey Miropolsev bilan bog'liq. 1696-yilda Neiva daryosidagi Alapaixa yaqinida temir rudasi topilgan. 1702-yilda Alapaixa daryosida davlat temir zavodi qurilishi boshlandi. Shu paytdan boshlab Alapaixa qishlog'i zavod shaharchasiga aylandi.
1781-yilda Alapayevsk tumani tashkil etildi, uning markazi Alapayevsk bo'lib, Yekaterina II tomonidan shahar maqomini oldi. 1783-yilda shaharning birinchi gerbi tasdiqlandi. 1796-yil 12-dekabrda tumanning viloyatlarga yangi bo'linishi sodir bo'ldi, Alapayevsk tumani tugatildi, Alapayevsk shahri Perm viloyatining viloyat shahri maqomini oldi.
1941-yil 9-sentyabrda RSFSR Sverdlovsk viloyat ijroiya qo'mitasining qarori bilan Alapayevsk viloyat bo'ysunadigan shahar maqomini oldi.
1963-yil 1-fevralda Alapayevsk shahar ishchilar deputatlari kengashi Sverdlovsk viloyat (sanoat) ishchilar deputatlari kengashiga o'tkazildi [2].
Alapayevsk shahidlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
1918-yil 20-maydan Romanovlar imperator oilasining a'zolari Alapayevskda Napolnaya maktabida saqlanadi va 17-iyuldan 18-iyulga o'tar kechasi: Buyuk knyaz Sergey Mixaylovich, Buyuk knyaginya Yelizaveta Fedorovna, imperator qonidan kelib chiqqan knyazlarKonstantin Konstantinovich, IoannKonstantinovich, Igor Konstantinovich, knyaz Vladimir Paley, Fyodor Remez, Buyuk knyaz Sergey Mixaylovichning menejerlik ishlari bo'yicha xodimasiVarvara (Yakovlev)lar oʻldirildi.
Alapayevsk shahridan 18 km uzoqlikda, Nijnyaya Selimskaya konida minaga tashlandi va ularga granatalar uloqtirildi. 1995-yilda ushbu maskanda rus cherkovining yangi shahidlari va konfessorlari nomiga monastir tashkil etildi .
Tarixiy ko'cha nomlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bolsheviklar hokimiyat tepasiga kelishi bilan inqilobdan oldingi Alapayevskdagi ko'cha nomlarining aksariyati o'zgartirildi [3].
| Inqilobdan oldingi nomlari | Zamonaviy (Sovet tuzumi) nomlari |
|---|---|
| Bolshoy Alekseyev koʻchasi | Lenin |
| Zapadnaya koʻchasi | Efim Solovyova |
| Zavodskaya koʻchasi | Kirov |
| Ekaterininskaya ko'chasi | Frunze |
| Sobolevskaya ko'chasi | Bratya Smolnikov |
| qirg'oq ko'chasi | Pavlova |
| Pushkinskaya ko'chasi | Pushkin |
| Gospitalnaya | Vera Shlyapina |
| Irbitskaya ko'chasi | Sofiya Perovskaya |
| Bogadelnaya ko'chasi | Bratya Serebryakov |
| Susaninskaya ko'chasi | Bratya Ostanin |
| Konyushennaya ko'chasi | Pavel Abramov |
| Protopopovskaya ko'chasi | Roza Lyuksemburg |
| qishloq ko'chasi | Perminova |
| Kokuy ko'chasi | Volodarskiy |
| Novaya ko'cha | Uritskiy |
| Barabinskaya ko'chasi | Pervoye Soveti |
| Zelenaya ko'cha | Zashitnikov |
| Shaytanskaya ko'chasi | Tyurikov |
| Orlovskaya ko'chasi | Krasnix Orlov |
| Vogulskaya ko'chasi | Kolnogorov |
| 1-Rudnichnaya ko'chasi | Igor Sichev |
| 2-Rudnichnaya ko'chasi | Gertsen |
| 3-Rudnichnaya ko'chasi | Yuniye geroyev |
Diqqatga sazovor joylari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alapayevsk metallurgiya zavodi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bugungi kunda Alapayevsk markazida eski metallurgiya markazining shakllari saqlanib qolgan. Bu 1704-yilda qurilgan bolg'a ustaxonasining eskirgan binosi bo'lib, bu ustaxonani O'rta Uraldagi eng qadimgi tosh binoga aylantiradi.
Muzeylari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rossiyadagi birinchi gidroturbina ixtirochisi I. E. Safonov Alapaevsk zavodida ishlagan. Uning uyida Roza Lyuksemburg koʻchasi, 30-uyda Alapayevsk o'lkashunoslik muzeyi joylashgan. Bino 2018-yilda ta'mirlangan.
XX asr boshlarida Alapayevsk 1905-yil 8-martda Rossiyada birinchi ishchilar deputatlari Soveti tuzilgan shahar sifatida tarixga kirdi . Bino Lenin koʻchasidagi 18-uy ushbu tashkilot faoliyati bilan bog'liq.
P. I. Chaykovskiy bolaligining bir qismini Alapayevskda o'tkazdi. Tadqiqotchilar bastakorning ko'plab asarlarini uning hayotining Alapayevsk davrining ta'siri bilan bog'lashadi. Chaykovskiylar yashagan uyda bastakorning bolalik davri muzeyi tashkil etilgan (Lenin ko'chasi, 30). Muzeyning ikkinchi qismida musiqa asboblari kolleksiyasi (uch xona) joylashgan.
Ibodatxonalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qadimgi Avliyo Troitskiy kafedral sobori (Chaykovskiy ko'chasi, 19) Oʻrta Uraldagi birinchi[564 kundan beri manba koʻrsatilmadi] tosh ibodatxona. U 1702-yilda parishionerlar hisobidan qurilgan. XIX asrning birinchi yarmida qayta qurilgan. 300 yilligini nishonlash uchun sobor parishionerlar hisobidan qayta tiklandi. Qayta tiklashni tashkil etishda I. D. Samoylov yordami katta. Ma'badning yonida bozor maydoni mavjud bo'lib, u Rabbiyning uyiga qaraydi.
Perminova koʻchasi, 1-uyda Yekaterina sobori joylashgan. Ma'bad XX asr davomida ishlagan.
Inqilobdan oldin Alapayevskda Sovet davrida vayron qilingan Aleksandr Nevskiyning tosh pravoslav sobori bor edi. Hozirda uning o'rnida Inqilob maydoni joylashgan.
Transporti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Temir yo'l transporti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alapayevsk stansiyasida temir yoʻl uzeli mavjud. Filial yo'nalishlari: Nijniy Tagil, Serov va Kamensk-Uralsklardir. Uzel Yekaterinburg, Nijniy Tagil, Serov, Sosva va Artyomovskga shahar atrofi poyezdlari orqali ulanadi . Ilgari (2010 yilgacha) Yekaterinburg - Alapaevsk - Serov yo'nalishi bo'yicha yo'lovchilar xizmati mavjud edi. Chiziqlar barcha yo'nalishlarda bitta yo'ldir. Nijniy Tagil va Kamensk-Uralskiy temir yo'llari elektrlashtirilgan, Serovgacha - teplovoz yoʻli tortilgan. Shahar atrofidagi poyezdlardan tashqari, Alapayevsk va Nijniy Tagil o'rtasida temir yo'l avtobusi ishlaydi.
Alapayevsk tor temir yo'li[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alapayevsk tor o'lchovli temir yo'l (ATTY) - Rossiyada, sobiq SSSRda va butun dunyoda 750 mm bo'lgan eng yirik tor temir yo'llardan biri. Alapayevskda tor temir yo'li [4] va Alapayevsk-2 yo'lovchi stansiyasining harakat tarkibiga xizmat ko'rsatadigan depo mavjud. ATTY deposi hududida temir yo'l muzeyi ochilgan.
- Alapayevsk tor temir yoʻl turlari
-
Alapayevskdagi depo -
Yo'l panoramasi -
Kirtomka daryosi ustidagi ko'prik -
Yuqori Sinyachixa orqali o'tadigan poyezd -
Muratkovo stansiyasi -
Muratkovodagi ko'prik
Avtotransporti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ichki va shahar atrofida avtobus qatnovi mavjud. Kichik avtobus bekati bor. Alapayevsk shahriga Yekaterinburg, Nijniy Tagil va uning atrofidagi shaharlardan shaharlararo avtobusda borish mumkin. Kichik avtobuslar esa shaharlararo yo'nalishlarda ishlaydi.
Rejalashtirilgan ichki yo'nalishlar:
- 1-son ShMShsi - Ishchilar shaharchasi
- 2-son ShMShsi - Zapadniy turar-joyi
- 3-son ShMShsi - Pionerov - Neivo-Alapaixa
- 4-son Sangorodok shahri- Mujestva
- 6-sonli markaziy shahar kasalxonasi - G'alaba maydoni - ishchilar shaharchasi
- 7-son ShMShsi - "Stroydormash" zavodining maydoni - Stankozavod maydoni
- 8-son ShMShsi - Stankozavod maydoni - "Stroydormash" zavodi maydoni
- 9-son ShMShsi - Sangorodok shahri
Ekologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
2018-yilda oʻtkazilgan kuzatishlar natijalariga koʻra, atmosfera havosining ifloslanish koʻrsatkichi ruxsat etilgan meʼyorlardan oshib ketgan, biroq aholi uchun zararli emas [5].
2018-yilda “Alapayevsk kanali” MKK tomonidan suvdan foydalanish hajmi 1,97 million kub metrni tashkil etdi. Xuddi shu yili Alapayevskda mikrobiologik ko'rsatkichlar bo'yicha tarqatish tarmog'idagi qoniqarsiz namunalar foizining o'rtacha mintaqaviy qiymatidan oshib ketganligi aniqlandi [5].
Alapayevskning ekologik xavfsizligiga tahdid bu o'rmon maydonlari, daryolar tekisliklari va yo'l chetlarining ruxsat etilmagan chiqindilar bilan ifloslanishi va axlatlanishi hisoblanadi [6].
Ta'limi[tahrir | manbasini tahrirlash]
|
|
Ommaviy axborot vositalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bosma nashrlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- "Alapayevsk" gazetasi
- "Alapayevskaya iskra" gazetasi
Televideniyesi[tahrir | manbasini tahrirlash]
2019-yil 1-sentabrda yer usti analog televideniyesi butunlay to‘xtatildi. DVB-T2 er usti raqamli televideniyesi 31 va 56 ta telekanalda (20 ta telekanal va 3 ta radiostantsiya) efirga uzatiladi. DVB-T 2015-yil 1-fevraldan boshlab shaharda translyatsiyasini toʻxtatdi. Kabel televideniesi (44 ta telekanal) mavjud. 3 ta provayder IPTV xizmatlarini taqdim etadi. Alapaevskaya TV tahririyatining dasturlari ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarda nashr etilgan
Radiostansiyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Chastotasi MGts | Nomi | RDS | Formati | Quvvat, kVt | Telemarkaz | Vaqt |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 100.20 | Domashnoye Radio | + | Mahalliy yangiliklar / Tarixiy ma'lumotlar / Shahar va viloyat voqealari | 0.1 | Frunze ofisi / A. Xarlova masti | 0-24 |
| 101.10 | Radio Rossii / Radio Urala | - | Yangiliklar / suhbat radiosi | 0.1 | P. Morozova, | 5-1 |
| 101.80 | Russkoye Radio / Radio Shatl | - | Yangiliklar / Rus pop musiqasi | 0.1 | Korobkina ofisi, 14 / Moskva masti,7A | 0-24 |
| 103.10 | Volna FM | + | Zamonaviy pop/klub musiqasi | 0.1 | P. Morozova masti, 16 | 0-24 |
| 104.60 | Radio Voskresenye | - | pravoslavlar uchun | 0.1 | P. Morozova masti, 16 | 0-24 |
Internet[tahrir | manbasini tahrirlash]
Internet xizmatlarining asosiy provayderlari quyidagi kompaniyalar hisoblanadi:
- Rostelecom - Ural
- TTK-Ural
- K-Telekom
- Interkom
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
-
Madaniyat saroyi -
Saroy, Qizil Armiya koʻchasi, 9. -
Quyi kasb-hunar bilim yurti binosi (Pavlov koʻchasi, 41-uy). -
Lenin koʻchasidagi Neva boʻylab ko'prik -
Severovostochniy koʻchasining Neiva ustidan oʻtgan ko'prik -
Neiva ustidagi temir yoʻl koʻprigi, uning orqasida Alapaixa jarligi -
Lenin va Pushkin koʻchalari chorrahasi
_-_1.jpg)
.jpg)
_-_5.jpg)
_-_3.jpg)
_-_1.jpg)
_-_3.jpg)
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Alpayevsk uraloved.ru portalida
- Alpayevsk nashural.ru portalida
- Alpayevsk uyezdining eski xartalari
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Народная энциклопедия «Мой Город»“. 2019-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 26-iyun.
- ↑ ipravo.info. „Об укрупнении сельских районов, образовании промышленных районов и изменении подчинённости районов и городов Свердловской области - Российский Правовой Портал“ (ru). ipravo.info. 2018-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 20-may.
- ↑ „Забытые улицы Алапаевска“. 2020-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 22-oktyabr.
- ↑ Алапаевская узкоколейная железная дорога[sayt ishlamaydi]
- ↑ 5,0 5,1 Государственные доклады // Официальный сайт Министерства природных ресурсов и экологии Свердловской области. Режим доступа:https://mprso.midural.ru/article/show/id/1126
- ↑ „Постановление № 923-П от 24.09.2020г. О внесении изменений в муниципальную программу «Экологическая безопасность на территории Муниципального образования город Алапаевск до 2025 года»“ (ru-ru). alapaevsk.org. 2021-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 13-noyabr.