Karamanoğulları bekligi

	Karamanoğulları bekligi ; usmonli turkcha: قرامان اوغللری;
	; 1450-yilda Karamanoğulları bekligi.
Poytaxti	Karaman; Ermenek; Koʻniya; Mut; Ereğli
Til(lar)i	Fors tili (rasmiy til); Turk tili (xalq tili)
Dini	Islom
Boshqaruv shakli	Mutlaq monarxiya
Sulola	Karamanoğulları
	Bek
- 1256—1261(ilk)	Karaman Bey
- 1483—1487 (soʻngi)	Turgutoğlu Mahmud Bey
	Tarix
- 1250	Nureddin Bey beklikning ilk tamallarini qoʻydi.
- 1256	Karaman Bey beklikka asos soldi.
- 1487	Beklik Usmonlilar imperiyasi tarkibiga qoʻshib olingan.

Karamanoğulları bekligi (usmonli turkcha: قرامان اوغللری, turkcha: Karamanoğulları) — Koʻniya sultonligi parchalanishidan oldin, Onadoʻlida Nureddin Bey tarafidan tamal toshi qoʻyilgan va 1250-yilda Karaman Bey tarafidan asos solingan turk-islom bekligi. Karamanoğlu Mehmed Bey davrida turk tili beklikning rasmiy tili deb eʼlon qilingan boʻlsa-da, keyinchalik fors tili davlat tili maqomini oladi^[2]. Tarixchilar tarafidan ushbu beklik XIII asrning Onadoʻlidagi eng kuchli bekligi sifatida qabul qilinadi. Shu sababli Usmonli bekligi dastlab Karamanoğullarıdan ancha uzoq turgan va yaxshi aloqalar oʻrnatgan. Keyinchalik Usmonli bekligi yetarlicha kuch va qoʻshin yi’gʻib olgandan soʻng, Karamanoğullarıni oʻziga boʻysundirgan. Karamanoğulları turklarning Salur qabilasiga oid beklar hisoblangan^[3]^[4]. Beklikning aholisi asosan Salur va Afshar qabilasidan boʻlgan^[5].

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Karamanoğullarıning ota-bobolari dastlab Kaspiy dengizi boʻylarida, hozirgi Ozarbayjon va Janubiy Ozarbayjon hududlarida yashagan. Beklikning asoschisi Karaman Beyning bobosi Hoca Saadettin Sivasga koʻchib keladi. Ushbu beklikning aholisi asosan oʻgʻuzlarning salur qabilasidan tashkil topgan. Afshar qalila vakillari ham keyinchalik bugungi Eron va Suriya hududidan Adana va tutash hududlariga koʻchib borgan. XIII asr oʻrtalarida Nureddin Beyning oʻgʻli Karaman Bey Kilikya hududlarida katta kuch va qudratga ega boʻla boshladi. Shu sababli Koʻniya sultoni Alouddin Kayqubod Karaman Beyni markazi Ermenek boʻlgan beklikka bek sifatida tayinladi^[6].

Usmonlilar Bolqon yarim orolida fath bilan mashgʻul boʻlgan vaqtda, Karamanoğulları usmonlilarga oid boʻlgan Beyşehirni bosib oldi. Shu sababdan usmonlilar Koʻniya ustiga hujum qildi. Soʻngra ikki davlat oʻrtasida tinchlik shartnomasi imzolandi va Boyazid II hukmronligi davriga qadar amal qildi.

1403-yilda Amir Temur Onadoʻliga qilgan harbiy safari vaqtida Karamanoğulları oʻziga qarshi hujum qilmasligi uchun beklik taxtini Sultanzâde Nâsıreddin Mehmed Bey IIga taqdim etdi. Bu holat Temuriylar imperiyasi bilan urush olib borgan Usmonlilar imperiyasi bilan Karamanoğulları oʻrtasidagi hokimiyat kurashini Karamanoğulları foydasiga hal qildi va beklik Usmonlilar himoyasidagi yerlarni tortib olishni boshladi. Karamanoğulları Bursa shahrini qamal qildilar va shaharni egallay olmadilar. Lekin Usmonlilar imperiyasining poytaxti boʻlgan bu shaharni taladilar.

Usmonlilar imperiyasi sultoni Murod II 1443-1444-yillar oraligʻida Bolqon yarim orolida Varna jangini olib borayotganini fursat bilgan Karamanoğulları Usmonlilarga tegishli boʻlgan Anqara va Kütahyani bosib oldi. Varna jangidan gʻalaba bilan qaytga Murod II Karaman ustiga yurish qildi va shaharlarni qaytarib oldi. İbrahim Beyning vafotidan soʻng, beklik İshak Bey bilan Pîr Ahmed oʻrtasida ikkiga boʻlinib idora etildi. Ammo koʻp vaqt oʻtmay İshak Bey Oq qoʻyunlilar hukmdori Uzun Hasanning yordami bilan Pîr Ahmed ustiga yurish qildi. Pîr Ahmed Usmonli sultoni Mehmed II Fotihdan yordam soʻrashga majbur boʻldi. 1465-yilda Mehmed II Fotihning yordami bilan İshak Beyni yengan Pir Ahmed beklikning qolgan qismini ham oʻz qoʻli ostida birlashtirdi. Uzun Hasanning yoniga qochib borgan İshak Bey esa bir yil keyin 1466-yil sentabrda vafot etdi. Karamanoğulları bekligini butunlay tugatish niyatida boʻlgan Mehmed II Fotih bir necha harbiy yurishlarni amalga oshirdi. Usmonlilar qoʻshini 1468-yilda avval Gevaleni, soʻngra Koʻniyani egalladi. Zabt etilgan hududlar shahzoda Mustafoga voshqarish uchun berildi. Pîr Ahmed oʻz mustaqilligini saqlab qolish uchun kurashini davom ettirdi. Biroq, Oq qoʻyunlilar tahdidi bartaraf etilgandan soʻng, Karamanoʻgʻullari qoʻlida qolgan togʻli hududlar, Nigʻde va Develi va İçel qirgʻoqlariga 1474-yilda uyushtirilgan Usmonli harbiy hujumlari muvaffaqiyatli yakunlandi va Karaman bekligi toʻliq nazoratga olindi.

Kasım Beyning 1484-yilda oʻlimidan soʻng, taxtga İbrahim Beyning nabirasi Turgutoğlu Mahmud Beyni chiqarishdi. Ammo u 1487-yilda boʻlib oʻtgan Usmonli-mamluk urushlarida mamluklar tarafida turganligi sababli unga qarshi Usmonlilar katta qoʻshin yubordi. Turgutoğlu Mahmud Bey qoʻrqib, Halabga qochib ketdi. Ushbu voqeadan soʻng, 1487-yilda rasman Karamanoğulları bekligi tugatildi. 1500-1501-yillarda Usmonli viloyat kotibi jangchilarning daromadini kamaytirgani uchun Karamanli sipohiylar isyon koʻtarib, Eronda yashagan Kasım Beyning jiyani Mustafoni oʻzlarining begi deb eʼlon qildilar, ammo Mustafo bey Usmonli qoʻshinlariga qarshilik koʻrsata olmay Misrga qochib ketdi va 1513-yilda u yerda vafot etdi.

Bayroq[tahrir | manbasini tahrirlash]

Karamanoğulları bekligi bayrogʻidagi 6 ta qirrali yulduz islom dinidan oldingi turk madaniyatida boʻlgan^[7]. Musulmonlar orasida esa Mühr-ü Süleyman sifatida bilinadi^[8]^[9]. Bundan tashqari ushbu 6 ta qirrali yulduzdan Barbaros Hayreddin posho ham oʻz bayrogʻida foydalangan^[10].

Karamanoğulları arxitekturasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Karamanoğulları tomonidan qurilgan 66 ta masjid, 8 ta hammom, 2 ta karvonsaroy va 3 ta madrasa bugungi kungacha saqlanib qolgan. Karamanoğulları arxitekturasining mashhur namunalari:

Tol Medrese (Ermenek) (1339)
Hasbey Medresesi (1241)
Şerafettin Camisi (13. yüzyıl)
İçeriçumra Karamanoğlu İbrahim Bey Camii (Cami-i Kebir) (1252)
İnce Minare (Dar-ül Hadis) Medresesi (1258-1279)
Hatuniye Medresesi
Zinciriye Medresesi
Aksaray Karamanoğlu Camisi (Ulu Camii)

Karamanoğulları beklari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bek	Hukmdorlik yili	Izohlar
Nûre Sûfî Bey	1250-1256
Karaman Bey	1256-1261
Karamanoğlu Mehmed Bey	1261-1277
Güneri Bey	1277-1300
Bedreddin Mahmud Bey	1300-1312
Hacı Sûfi Burhâneddin Musa Bey	1312-1318	1.
Bedreddin İbrahim Bey I	1318-1332	1.
Alâeddin Halil Mirza Bey	1332-1340
Bedreddin İbrahim Bey I	1340-1349	2.
Fahreddin Ahmed Bey	1349-1350
Şemseddin Bey	1350-1351
Hacı Sûfi Burhâneddin Musa Bey	1351-1356	2.
Seyfeddin Süleyman Bey	1356-1357
Alâeddin Ali Bey	1357-1398
Sultanzâde Nâsıreddin Mehmed Bey II	1398-1399, 1402-1418	1.^[11]
Bengi Alâeddin Ali Bey II	1418-1419	1.
Sultanzâde Nâsıreddin Mehmed Bey II	1419-1423	2.
Bengi Alâeddin Ali Bey II	1423	2.
Karamanoğlu İbrahim Bey II	1423-1464
Karamanoğlu İshak Bey	1464-1466
Sultanzâde Pîr Ahmed Bey	1464-1469
Kasım Bey	1469-1483
Turgutoğlu Mahmud Bey	1483-1487

Karamanoğulları shajarasi^{[lower-alpha 1]}

^[12]

1. Nûre Sûfî Bey

2. Bunsuz

3.Kerimüddin Karaman Bey(oʻ. (?) 1263)

5. Karamanoğlu Mehmed Bey (1263-1278)

6. Güneri Bey^{[lower-alpha 2]} (1278-1300)

7. Bedreddin Mahmud Bey^{[lower-alpha 2]} (1300-1308)

8. Тanu (oʻ. 1278)

9. Zekeriya (oʻ. 1278)

10. Ali

11. Yahşı Han Bey 1308-1312/1317

12. Bedreddin İbrahim Bey I (1312-1333)

13. I. Süleyman Bey (1317)

14. Alâeddin Halil Mirza Bey (?1333-1340/48/52/81?)

15. Hacı Sûfi Burhâneddin Musa Bey(1312/18-1332, 1352—1355)

16. Alâiye kolu

17. Durri Quand (oʻ. 1410)

18. Fahreddin Ahmed Bey (1349-1350)

19. Şemseddin Bey (1350-1351)

20. Karaman^{[lower-alpha 3]}

21. Alâeddin Ali Bey (oʻ. 1397/98)

22. Seyfeddin Süleyman Bey (oʻ. 1361)

23. Yusuf

24. Sultanzâde Nâsıreddin Mehmed Bey II(oʻ.1423)

25. Bengi Alâeddin Ali Bey II

26. Şeyh Hasan (oʻ. 1403)

27. Alâeddin

28. Mustafa (oʻ. 1419)

29. Ali

31. İbrahim Bey II(1423-1464)

32. Karaman (oʻ. 1471/72)

30. İsa

33. Mahmud

34. Mehmed

35. İshak Bey

36. Pîr Ahmed Bey

37. Kasım Bey^{[lower-alpha 4]}

38. Karaman^{[lower-alpha 5]}

39. Alâeddin (oʻ. 1465/66)

40. Kız evlat

41. Süleyman

42. Nûre Sûfî

43. İbrahim^[13]

44. Turgutoğlu Mahmud Bey

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „Türk Tarih Sitesi, Türk Tarihi, Genel Türk Tarihi, Türk Cumhuriyetleri, Türk Hükümdarlar - Tarih“ (deadlink). 2010-yil 19-sentabrda asl nusxadan arxivlangan. (Wayback Machine saytida 2011-07-24 sanasida arxivlangan)
↑ ^2,0 ^2,1 Sümer 2001.
↑ Mesut Koman, Konya Halkevi Kültür Dergisi (Mecmuası), Konya, 1936, Sayı: 2, Sayfa: 123
↑ TÜRKMEN BOYLARININ GEÇMİŞİ, YAYILIŞI, BUGÜNKÜ DURUMU VE GELECEĞİ, Prof. Dr. Soltanğa ATANİYAZOV, Sayfa 23-24
↑ „Avşarlar ve Karamanoğulları“ (deadlink). 2016-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Claude Cahen, Pre-Ottoman Turkey: a general survey of the material and spiritual culture and history c. 1071-1330, trans. J. Jones-Williams (New York: Taplinger, 1968), 281-2.
↑ Harmatta, János (eds), History of Civilizations of Central Asia, Vollume II, The development of sedentary and nomadic civilizations: 700 B.C. to A.D. 250, Unesco Publication, pg. 161
↑ Stephen F. Dale, The Muslim Empires of the Ottomans, Safavids, and Mughals, 2009
↑ „MÜHR-i SÜLEYMAN - TDV İslâm Ansiklopedisi“ (Türkçe). TDV İslam Ansiklopedisi. 2021-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Arşivlenmiş kopya“. 2011-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Arşivlenmiş kopya“. 2020-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
↑ İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, T.T.K.. Basımevi, Ankara, 1969
↑ Gençoğlu, H. Hulûsî (2020). "Tarihten Bugüne Karamanoğulları Hânedânı ve Halil Edhem Eldem’in Karamanoğulları Hakkında Vesâik-i Mahkûka Adlı Eseri". Akademisyen Kitabevi. ISBN 9786257106030.

Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found

[autogenerated1-1] „Türk Tarih Sitesi, Türk Tarihi, Genel Türk Tarihi, Türk Cumhuriyetleri, Türk Hükümdarlar - Tarih“ (deadlink). 2010-yil 19-sentabrda asl nusxadan arxivlangan. (Wayback Machine saytida 2011-07-24 sanasida arxivlangan)

[FOOTNOTESümer2001-2] 2,0 ^2,1 Sümer 2001.

[3] Mesut Koman, Konya Halkevi Kültür Dergisi (Mecmuası), Konya, 1936, Sayı: 2, Sayfa: 123

[4] TÜRKMEN BOYLARININ GEÇMİŞİ, YAYILIŞI, BUGÜNKÜ DURUMU VE GELECEĞİ, Prof. Dr. Soltanğa ATANİYAZOV, Sayfa 23-24

[5] „Avşarlar ve Karamanoğulları“ (deadlink). 2016-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan.

[6] Claude Cahen, Pre-Ottoman Turkey: a general survey of the material and spiritual culture and history c. 1071-1330, trans. J. Jones-Williams (New York: Taplinger, 1968), 281-2.

[7] Harmatta, János (eds), History of Civilizations of Central Asia, Vollume II, The development of sedentary and nomadic civilizations: 700 B.C. to A.D. 250, Unesco Publication, pg. 161

[8] Stephen F. Dale, The Muslim Empires of the Ottomans, Safavids, and Mughals, 2009

[9] „MÜHR-i SÜLEYMAN - TDV İslâm Ansiklopedisi“ (Türkçe). TDV İslam Ansiklopedisi. 2021-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan.

[10] „Arşivlenmiş kopya“. 2011-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[11] „Arşivlenmiş kopya“. 2020-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan.

[13] İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, T.T.K.. Basımevi, Ankara, 1969

[18] Gençoğlu, H. Hulûsî (2020). "Tarihten Bugüne Karamanoğulları Hânedânı ve Halil Edhem Eldem’in Karamanoğulları Hakkında Vesâik-i Mahkûka Adlı Eseri". Akademisyen Kitabevi. ISBN 9786257106030.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[lower-alpha 1]

[12]

[lower-alpha 2]

[lower-alpha 3]

[lower-alpha 4]

[lower-alpha 5]

[13]