Aleksandr Negri

Aleksandr Negri
ruscha: Александр Фёдорович Не́гри
Tavalludi	1782 yoki 1784-yil
Vafoti	1854 yoki 1856-yil 9-iyul Odessa, Xerson guberniyasi, Rossiya imperiyasi
Kasbi	tarjimon, diplomat
Turmush oʻrtogʻi	Yelena Ipsilanti
Bolalari	Aleksandros Negris
Otasi	Fyodor Negri

Aleksandr Fyodorovich Negri (1784—1854) — rus diplomati, tarixchi, Sharq tillari tarjimoni, arxeolog va ilmiy yozuvchi, Odessa tarix va qadimchilar jamiyati vitse-prezidenti.

Tarjimai holi

Istanbulda doimiy yashab kelgan yunon oilasidan chiqqan. Moldaviya hukmdori Konstantin Ipsilanti saroyida xizmat qilishni boshlagan tez orada maʼlum bir lavozimga erishib, Ipsilantining toʻngʻich qiziga uylangan. Qaynotasini davlatdan mahrum qilgan yirik siyosiy voqealar Negri taqdiriga kuchli taʼsir koʻrsatgan. 1806-yilda Ipsilanti yaqin odami sifatida u bilan birga Rossiyaga, Kiyevga boradi, bu yerda imperator Aleksandr I ning taklifiga binoan qaynotasi koʻchib oʻtadi.

1815-yilda xuddi Ipsilanti iltimosiga binoan haqiqiy davlat maslahatchisi unvoni bilan rus xizmatiga qabul qilingan va bir muncha vaqt oʻtgach, Tashqi ishlar vazirligida lavozimga tayinlangan. Turk, fors, yunon va fransuz tillarini bilganligi tufayli tez-tez turli muhim topshiriqlarni bajargan. 1818-yilda elchixonaning katta maslahatchisi sifatida favqulodda elchi, general A. P. Yermolov davrida rus asirlari safida Forsga ketgan. Fors urf-odatlarini bilganligi tufayli saroyning iltifotiga sazovor boʻlib, Fors hukumatidan Tehrondagi rus advokatining oʻrnini egallash taklifini olgan. Sankt-Peterburgga qaytib kelgach, III darajali Vladimir ordeni, Fors hukumati tomonidan esa — Forsning Arslon va Quyosh ordenining olmos belgilari bilan taqdirlangan. Forsda boʻlganida u batafsil kundalik yuritgan va sayohatdan qaytgach, uni qayta ishlagan.

1820-yilda unga savdo aloqalarini yoʻlga qoʻyish va xivaliklar, qirgʻizlar va turkmanlar tomonidan asirga olingan va Buxoroda asirlikka sotilgan rus fuqarolarining ozod etish uchun Buxoroga borish buyurilgan. Oʻziga yuklatilgan barcha koʻrsatmalarni muvaffaqiyatli bajarib, Buxoro hukumati bilan olib borgan muzokaralar va yozishmalarning batafsil jurnalini Tashqi ishlar vazirligiga topshirAdi. Ular bu yerdan koʻplab asirlarni olib chiqib ketilgan, Negri esa mehnatlari uchun mukofot sifatida I darajali Anna ordeni bilan taqdirlangan. Negrining Buxoro yerlari boʻylab sayohati ham bir qancha ilmiy natijalarga ega boʻldi, chunki u bu oʻlka haqida geografik bilimlar sohasiga juda koʻp yangilik kiritgan; elchilikning bir qismi boʻlgan polkovnik Meindorff oʻzining shaxsiy kuzatishlarini yozgan, keyinchalik ular „Voyage d’Orenbourg à Vouchara, fait en 1820“ sarlavhasi ostida nashr etilgan. Ushbu sayohatdan keyin Negri uzoq dam olib, 1828-yilgacha bu ishlarda qatnashmagan.

Oʻsha yili Turkiya bilan boshlangan urush uning turk poshsholari bilan doimiy muzokaralarda ishtirok etishini talab qilgan. 1828-yil aprel oyida Qora dengiz flotining bosh qoʻmondoni admiral Greyge qoʻmondonligiga tayinlangan. Unga Qora dengizdagi qal’alarga qoʻmondonlik qiluvchi turk qoʻmondonlari bilan muzokaralar olib borish va munosabatlarni saqlash buyurilgan. Anapa qal’asini qamal qilish paytida (1828-yil 6-may — 12-iyun) taslim boʻlish toʻgʻrisida muzokaralarni muvaffaqiyatli olib borganligi uchun Zoti Oliylarining monogrammasi va I darajali Anna ordeni olmos belgilari va olmos uzuk olgan. Rus qoʻshinlari Varna qal’asini qamal qilishni boshlaganlarida, qamal davomida doimiy ravishda asosiy shtab-kvartira joylashgan „Parij“ kemasida boʻlgan. 1829-yilda qal’aning qulashi bilan Dunayning chap qirgʻogʻidagi qoʻshinlar otryadiga qoʻmondonlikka yuborilgan; turli qal’alarda turli turk qoʻmondonlari bilan muzokaralar olib borish uchun, Jurji qal’asini qoʻlga kiritgunga qadar bir necha bor koʻrsatmalar bilan yuborilgan. Mukofot sifatida I darajali Stanislav ordeni, Turkiya urushi xotirasiga bagʻishlangan Georgiy lentasidagi kumush medal va qoʻshimcha ravishda Bessarabiya viloyatidagi 5000 gektar yerni olgan.

Urush tugagach, Sankt-Peterburgga qaytib kelib, bu yerda boʻsh vaqtini sharq tillari va xususan arab tilini yaxshilashga sarflagan. Xotinidan ajralib, Sankt-Peterburgni tark etishga qaror qilgan, shu jumladan, uning iqlimiga bardosh berolmagan. Odessaga koʻchib oʻtish uchun ruxsat oladi va u yerda 1837-yilda koʻchib oʻtdi. Odessada u tez orada oʻsha paytda endigina ochilgan Odessa qadimiy asarlar jamiyati faoliyatida faol ishtirok eta boshlaydi, uning xodimlaridan biriga aylanadi va turli sharq tillaridan rus tiliga yangi materiallarni tarjima qiladi. 1844-yil 15-noyabrda jamiyatning vitse-prezidenti etib saylanib, umrining oxirigacha shu mansabda qolgan.

Umrining soʻnggi yillarda deyarli oyoqlarini yoʻqotgan va davolanish uchun Konstantinopolga ketgan. Qrim urushi boshlanishida 1854-yil 10-aprelda turklarning Odessaga kutilmagan hujumi uni shaharni tark etishga majbur qilgan va salomatligi ancha yomonlashgan.

1854-yil 27-iyunda (9-iyul) vafot etgan va Odessadagi yunon cherkoviga dafn qilingan.

Konstantin Ipsilantining qizi Yelena (1788-1837) bilan turmush qurgan. U Bostondagi (Massachusets, AQSH) birinchi yunonlardan biri boʻlgan Aleksandros Negrisning otasi boʻlib, Harvard universitetida zamonaviy yunon tilidan birinchi professor boʻlgan.

Ilmiy-adabiy faoliyati

Negrining ilmiy va adabiy faoliyati Kiyevda boʻlgan davrida boshlangan. 1812-yilda „Vestnik Yevropi“ asarining 5-kitobiga Valaxiya hukmdorlarini himoya qilishga bagʻishlangan maqolani joylashtirgan. Bundan tashqari, 1815-yilda Koraisning „O nineshnem prosveshchenii Gretsii“ (Yunonistonning hozirgi maʼrifati haqida) asarining tarjimasini nashr etgan. Negrining eng yirik asarlari Odessa antikvarlar jamiyatining eslatmalarida nashr etilgan, bundan tashqari, uning turk tilidan tarjima qilgan bir qancha aktlari jamiyat kutubxonasida qoʻlyozma holida saqlangan. 1845-yilda Qur’onning besh bobini serb tilidan rus tiliga tarjima qilgan va 1847-yilda Sturdzaning „O doljnostyax svyashchennogo sana“ asarini yunon tiliga oʻgirgan.