Kontent qismiga oʻtish

Amerika Qoʻshma Shtatlarida Ahmadiya taʼlimoti: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Ahmadiyya in the United States“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

19-Iyun 2022, 15:43 dagi koʻrinishi

 

Ahmadiya Qo'shma Shtatlardagi islomiy bo'limdir. Amerika xalqi va Islomdagi Ahmadiya harakati o'rtasidagi eng dastlabki aloqa Mirzo G'ulom Ahmad hayotida bo'lgan. 1911-yilda, birinchi jamoa xalifaligi davrida Hindistondagi Ahmadiya harakati AQShga missiyasiga tayyorgarlik ko‘ra boshladi. Biroq, faqat 1920-yilda, ikkinchi xalifalik davrida, muftiy Muhammad Sodiq xalifaning ko'rsatmasi bilan Angliyadan Haverfordda AQShga jo'nab ketdi. Sodiq 1920-yilda Qo‘shma Shtatlarda Ahmadiya musulmonlar jamiyatini tuzdi.[1] AQShdagi Ahmadiya harakati ba'zi tarixchilar tomonidan Amerikadagi Fuqarolik huquqlari harakatining asoschilaridan biri sifatida qaraladi. Jamiyat 1950-yillargacha afro-amerikalik islomdagi eng nufuzli musulmon jamoasi edi.[2] Bugungi kunda mamlakat bo'ylab taxminan 15 000 dan 20 000 gacha amerikalik Ahmadiy musulmonlari tarqalgan.

Tarixi

Ilk aloqalar

Aleksandr Rassell Uebb, ingliz-amerikaliklar orasidan islomni birinchi qabul qilganlardan biri

Amerika xalqi va Hindistondagi Ahmadiy musulmonlar o'rtasidagi eng dastlabki aloqa Mirzo G'ulom Ahmadning ilk davrida bo'lgan. 1886-yilda, Ahmadiya harakati tashkil etilishidan taxminan uch yil oldin, <b>Aleksandr Rassell Uebb</b> Ahmad tomonidan chop etilgan reklamaga javoban u bilan yozishma boshlagan. 1886-yilgacha Uebb bir qancha sharqiy dinlarni, shu jumladan buddizmni ham o'rgangan. Uning Ahmadiya harakati asoschisi bilan ilk muloqoti islomni tushunish yo‘lidagi birinchi jiddiy qadam bo‘ldi.[3]

Uebbning maktublari uning islomga moyilligidan dalolat bersa-da, uni targ'ib qilishga tayyorligini ko'rsatsa-da, xatlar uning dinga kirganligini ko'rsatmasdi. Ammo Ahmadiya Musulmon Jamoati bu yozishmalar Uebbning keyinchalik dinni qabul qilishida muhim rol o'ynaganini ta'kidlaydi. Jeyn Smit yozishicha, bu yozishmalar “[Vebbning] Islomni qabul qilishi uchun kalit bo‘lgan”.[4]

1890-yillarning boshlarida Hindistonga qilgan tashrifi chogʻida Uebb Ahmad tufayli “Islomga qoʻshilish sharafiga” ega boʻlganini aytdi.[5] Uning Ahmad bilan yozishmalari u mustamlakachilik davrida Hindistonda nasroniy missionerlik faoliyatiga qarshi Islomning yetakchi kurashchilaridan biri sifatida butun Hindistonda shuhrat qozongan davrda boshlangan. Biroq, Uebb bilan dastlabki yozishmalardan so'ng, Ahmad o'zining masihiy da'volari tufayli tezda Islomning eng bahsli shaxslaridan biriga aylandi.[3] Natijada, Uebb Hindistonga tashrifi chog'ida Ahmadni ziyorat qilishdan tiyildi. Shunga qaramay, u Ahmad bilan 1908-yil vafotigacha aloqada bo‘lgan.[5] 1906-yilda u Ahmadga undan yiroqlashishga qaror qilganidan afsuslanib, shunday deb yozadi:

“Afsus! Men Hindistonga keldim, lekin sizni ziyorat qilmadim, garchi siz orqali men to'g'ri yo'l-yo'riq topdim. Siz bilan uchrashmaganimda, ba'zi odamlarni xayr-ehson qilishlari uchun xursand qilishga harakat qildim. Ular o‘z va’dalarini bajarmadilar, xayr-ehson ham berilmadi. Endi men shunday odamlar uchun Xudoning odami bilan uchrashishdan o'zimni mahrum qilganimdan juda afsusdaman”. Garchi Uebb 1916-yilda vafotigacha Ahmadiylar bilan aloqada boʻlgan va Ahmadiy adabiyotini oʻqigan boʻlsa-da[5], Ahmadiya adabiyotida Uebbning Ahmadiy musulmon boʻlganligi qayd etilmagan va uning asarida Ahmadiya esxatologiyasiga sadoqat koʻrsatilmagan.[4][6] Bugungi kunda u islomni eng birinchi ingliz-amerikalik qabul qilganlardan biri sifatida tanilgan.

Ahmad tirikligida harakat bilan aloqada bo'lgan boshqa ilk amerikalik musulmonlar orasida Uebb bilan aloqada bo'lgan va islomni qabul qilgan sobiq protestant ruhoniysi A. Jorj Beyker ham bor edi.[7] Beyker Ahmadning shogirdi muftiy Muhammad Sodiq bilan aloqa o'rnatgan bir qator Yevropa va Amerika arboblari qatorida edi.[8] U Ahmadiy "Dinlar sharhi" jurnalining obunachisi va muallifi edi.[9][10] Beyker Ahmadning “Barahin-e-Ahmadiyya” (1905; Muhammadiy dalillar) beshinchi jildida tilga olingan.[10] U 1904-yildan 1918-yilda vafotigacha harakat bilan aloqada bo'ldi. Uebbdan farqli o'laroq, Beyker Ahmadiya harakatiga sodiqligini e'tirof etgan va uning ichida eng qadimgi amerikalik Ahmadiylardan biri hisoblanadi.[11]

<b>Jon Aleksandr Doui</b>

Ahmad g'ayratli yozuvchi bo'lib, taniqli amerikaliklar va yevropaliklar, jumladan, o'z davrining ba'zi yetakchi nasroniy missionerlari bilan ko'p yozishmalari bilan mashhur edi.[3] Ular orasida Shotlandiyada tug'ilgan amerikalik e'tiqodli tabib Jon Aleksandr Doui ham bor edi, u Michigan ko'li bo'yida xristian-katolik Apostol cherkovi va teokratik Sion shahriga asos solgan va o'zini teokratiyaning "Umumiy nazoratchisi" sifatida ko'rsatgan.[12] 1899-yil dekabrda, asr boshlanishidan bir necha daqiqa oldin, Doui o'zini Xudoning elchisi deb da'vo qildi va ikki yil o'tgach, 1901-yilda u o'zini Bibliya payg'ambari Ilyosning ruhiy qaytishi deb da'vo qildi va o'zini "Ilyos tiklovchi" (Ilyos payg'ambar" yoki "Uchinchi Ilyos") deb nomladi.[13] Doui Islom bilan ziddiyatli munosabatlarida butun dunyodagi barcha musulmonlar[14] 25 yil ichida, Iso Masih qaytib kelganidan keyin yo'q qilinishini bashorat qilgan. 1903-yilda Ahmad Hindistonda Douining so'zlarini, xususan, uning musulmon olamiga oid bashoratlarini eshitib, "Ibodat dueli"ni taklif qiladi va muayyan shartlarni qo'ydi. Ahmad Douidan musulmonlar haqidagi bashoratlarini bir lahzaga bir chetga surib qo'yishni iltimos qildi va buning o'rniga o'z hayotini qurbon qildi. U Douini o'rniga Ahmadning o'limi uchun bajonidil duo qilishga chaqirdi, Ahmad esa Douining halok bo'lishi uchun ibodat qiladi. Taklif Qo'shma Shtatlar bo'ylab o'nlab mahalliy va milliy gazetalarda nashr etilgan va Douining bu muammoga qanday munosabatda bo'lishi so'ralgan.[15] Doui na chaqiruvni qabul qildi, na rad etdi.[16] Uning izdoshlari u Nyu-Yorkdagi mitingga tayyorgarlik ko'rish bilan band bo'lganligi sababli javob berishga vaqtlari yo'qligini da'vo qilishdi.[17] Biroq, 1903-yilda u o'zining "Shifo barglari" davriy jurnalida bilvosita javob berdi:

"Odamlar ba'zan menga aytadilar. — Nega bu, u va boshqa gaplarga javob bermaysiz? Javob bering! Chivin va chivinlarga javob beraman deb o'ylaysizmi? Agar men ularga oyog'imni qo'ysam, ularning hayotini yo'q qilaman. Men ularga uchib ketish va yashash imkoniyatini beraman. ”


Doui 1907-yilda Ahmaddan taxminan bir yil oldin vafot etdi. O'limidan bir necha yil oldin Doui taxtdan ag'darildi.[18] Ahmad va Doui o'rtasidagi o'zaro ta'sir va uning o'limiga sabab bo'lgan holatlar Ahmadiya harakati a'zolari tomonidan Ahmadning va'da qilingan Masih sifatidagi haqiqatining belgisi sifatida ko'riladi.[19] Douining tanazzulga uchrashi va uning o'limidan so'ng, ko'plab gazetalar Ahmadning bashoratlari kontekstida Douining o'limini muhokama qildilar.[20] Boston Sunday Herald gazetasi "Mirzo Gʻulom Ahmad Masih buyukdir" deb nomlangan ikki sahifali maqola chop etdi.[21]

Ahmadiyaning Amerikaga kirib kelishi

Muftiy Muhammad Sodiq Qo'shma Shtatlardagi birinchi Ahmadiy missioner

Amerika xalqi bilan muloqotning erta boshlanishiga qaramay, Ahmadiya Musulmon Jamiyati AQSh missiyasiga faqat 1911-yilda, Birinchi Xalifalik davrida tayyorlana boshlagan. Biroq, deyarli o'n yil o'tgach, 1920-yil 24-yanvarda, Ikkinchi xalifalik davrida, mamlakatga birinchi missioner bo'lgan muftiy Muhammad Sodiq Angliyadan SS Haverfordni AQShga jo'natadi. Bortda Sodiq translantik laynerda o'tkazgan har bir kunida islom dinini targ'ib qilgan. Ko'plab yo'lovchilar Sodiqning Islom payg'ambari Muhammadning hayoti haqidagi ta'limotlari va Mirzo G'ulom Ahmadning Masihning qaytib kelishi haqidagi da'volari bilan qiziqib, Xitoy, Amerika, Suriya va Yugoslaviya merosiga ega yetti kishi islom dinini qabul qilishdi. Biroq, SS Haverford Filadelfiya qirg'oqlariga kelganida, rasmiylar Sodiqni ko'pxotinlik munosabatlariga ruxsat beruvchi dinni targ'ib qilishda aybladilar. Rasmiylar uning Qo'shma Shtatlarga kirishini rad etishdi va undan Yevropaga qaytishni talab qilishdi. Sodiq rad javobini berdi. Qaror ustidan muvaffaqiyatli apellyatsiya berdi, uning davomida u vaqtincha hibsga olindi va yetti hafta davomida Nyu-Jersi shtatining Gloster shahridagi Filadelfiya hibsxonasiga joylashtirildi, u va'z qilish harakatlarini davom ettirdi, ammo endi qamoqxona mahbuslari bilan cheklangan edi. Ishdan bo'shatilgunga qadar u Yamayka, Polsha, Rus, Nemis, Belgiya, Portugal, Italiya, Frantsiya merosidan 19 kishini jalb qilishga muvaffaq bo'ldi.[22] Balki rasmiylar bilan o'tkazgan sinovlari munosabati bilan Sodiq keyinchalik AQSh immigratsiya qonunlariga ko'ra Isoning Qo'shma Shtatlarga kirishiga ruxsat berilmasligini ta'kidlagan.[23]

1920-yil, Nyu-York shahri

1920-yil aprel oyida Sodiqga Qo'shma Shtatlarga kirishga ruxsat berildi. Ehtimol, Nyu-Yorkning mashhur madaniyatiga qiziqib qolgan bo'lsa kerak, u shaharga sayohat qildi va Manxettenning Medison avenyusida Ahmadiya harakatining birinchi milliy shtab-kvartirasini yig'di. Filolog sifatida arab va ibroniy tilshunosligini yaxshi bilgan Sodiq bir necha oy ichida Amerikaning koʻplab davriy nashrlarida, jumladan, “Nyu-York Tayms”da islom haqidagi maqolalarini muvaffaqiyatli chop etdi. Bundan tashqari, ma'ruzachi va xarizmatik notiq sifatida Sodiq shimoli-sharqdagi bir qancha shaharlarda, jumladan, Chikago, Detroyt, Michigandagi Grand Xeyvens va uning hududi Nyu-York shahrida ellikka yaqin ma'ruza o'qidi. Shunday qilib, bir necha hafta ichida nasroniy va musulmon kelib chiqishi bo'lgan o'nlab odamlar Islomning Ahmadiya talqinini qabul qildilar. Ular orasida 1900-yillarning boshlarida Islomni qabul qilgan Ahmad Anderson va Jorj Beyker kabi AQShda islomni birinchi qabul qilganlar ham bor edi.[24]

1920-1950 – Chikago-Detroyt

4448 S. Vabash, Chikago, Amerika Qo'shma Shtatlarida Ahmadiyaga tegishli bo'lgan birinchi bino, 1923-yil may oyida The Moslem Sunrise jurnalida chop etilgan.
Muftiy Muhammad Sodiq sharafiga nomlangan Vabash avenyusi bugungi kunda Amerika Qo'shma Shtatlaridagi eng qadimgi masjid bo'lgan Al-Sodiq masjidi joylashgan.

1920-yil oktyabr oyida, Sodiq Nyu-York shahriga kelganidan keyin bir necha oy o'tgach, Sodiq shtab-kvartirasini Illinoys shtatining Chikago shahriga ko'chirdi. Bunga Amerikaning Ahmadiya Musulmon Jamiyatining irqiy bo'lg`inchilik muammosiga, xususan, qora tanli amerikaliklarni kamsitishga qaratilgan o'zgarishi hamroh bo'ldi. Ehtimol, 20-asr boshlarida Illinoysga mardikor sifatida kelgan afro-amerikalik musulmonlar va arab musulmonlarining ajratilishi sabab bo'lgan Ahmadiylar turli irqiy va etnik elatlarga mansub musulmonlarni birlashtirish va yarashtirish uchun turli urinishlar qilgan. 1920-yilning qishida Sodiq bo'lg`inchilikka qarshi kurashish va Qo'shma Shtatlar bo'ylab musulmonlar o'rtasida ko'p irqli birlikni targ'ib qilishni maqsad qilgan musulmonlar jamiyati prezidenti etib saylandi. Musulmon bo‘lmagan Mohni kotiblikka arab gazetasi bo‘lmish alserat muharriri saylandi. Ko'p o'tmay, o'sha yili Sodiq hamjamiyatning milliy shtab-kvartirasini Michigan shtatining Detroit shahridagi Highland Parkga ko'chirdi. Shahar turli etnik millatga mansub musulmon ishchilarni o'ziga tortdi. Bu harakat mintaqadagi turli musulmon jamoalarini bog‘lash maqsadida qilingan.[25]

1922-yilda Sodiq yana Chikagoga qaytib keldi va 4448 Vabash prospektida harakatning milliy shtab-kvartirasini tikladi.[26] O'zgartirilgan uy - masjid va missionerlik uyi sifatida xizmat qilish uchun ishlatilgan. Missiya uyi eng qadimgi islomiy jurnal The Moslem Sunrise nashr etilishi kerak bo'lgan joy edi. Chikagoda istiqomat qilar ekan, Sodiq O'rta G'arbdagi maktablar, klublar va lojalarda Islom haqida ommaviy ma'ruzalarini o'qishda davom etdi. Ko'p marta u dinga oid noto'g'ri tushunchalarni yo'q qilishda muvaffaqiyat qozongan va vaqti-vaqti bilan uning nutqlari o'zgaruvchilarni jalb qilgan. 1923-yilda Sodiq Umumjahon negrolarni yaxshilash uyushmasida bir nechta ma'ruzalar o'qidi va natijada u qardosh tashkilotning 40 a'zosini islom dinini qabul qildi.[27][28] 1923-yil sentabrda Sodiq AQShdan Hindistonga jo‘nab ketdi. Uning o‘rniga Jamiyatning yana bir missioneri Muhammad Din tayinlandi. Sodiq uch yil davomida 700 amerikalikni islom diniga qabul qilishiga sababchi bo`lgan.[29] Muftiy Muhammad Sodiq sharafiga nomlangan Vabash avenyusi bugungi kunda Amerika Qo'shma Shtatlaridagi eng qadimgi masjid bo'lgan Al-Sodiq masjidi joylashgan.

Harakatning dastlabki qabul qilingan, odatda turli etnik millatlarga mansub bo'lganlardan farqli o'laroq, Sodiqning Chikago davridagi dinga o'tganlar asosan afro-amerikalik bo'lib, nisbatan kamroq oq tanli amerikalik edi. Chikago va Detroyt shaharlari va qaysidir darajada Sent-Luis, Missuri va Gari, Indiana 1920-yillarda Ahmadiya missionerlik faoliyatining asosiy markazlari edi.

Elias Rassel va rus tatarlaridan bo'lgan Jeyms Sodik Ahmadiya faoliyatining asosiy arboblaridan edi. Ba'zi afro-amerikalik imon keltirganlar Jamiyatning taniqli missionerlari sifatida paydo bo'ldi. Misol uchun, ilgari mason yoki Mavri ilmiy ibodatxonasining a'zosi bo'lgan Ahmad Din Missuri shtatining Sent-Luis shahrida missioner etib tayinlangan. Din shaharda 100 ga yaqin dinga o'tganlarni qabul qilgani aytiladi.[27] Dinni qabul qilganlardan biri J.H. Xumfaries nasroniylikdan hafsalasi pir bo'lganidan so'ng Ahmadiya jamoasining faol missioneriga aylandi. Humpharies belgiyalik-kongolik muhojir bo'lib, Tuskegee institutida evangelist protestant xizmati uchun tahsil olgan.[28]

Ahmadiylar harakatiga ilk kelganlar. Markazda ikki missioner, so‘fiy Bengali va Xalil Nosir o‘tiribdi.

1920-yillarning oxirida so‘fiy Bengali Qo‘shma Shtatlarga keldi va Muhammad Dinni missioner sifatida almashtirdi. Bengali Sodiqning butun mamlakat bo'ylab ma'ruza qilish an'anasini tikladi. Ma'ruzalar islom payg'ambari Muhammadning hayoti haqidagi nutqlardan tortib, Qo'shma Shtatlardagi irqiy xurofotni bartaraf etish masalasiga qadar turlicha bo'ldi. Kelganidan keyin bir necha yil ichida u yetmishdan ortiq ma'ruzalar o'qidi, ulardan ba'zilariga ko'p irqli ekumenik nasroniy tashkiloti, "E'tiqodlar birligi " tomonidan yordam berildi. Tashkilot homiylik qilgan joylar orasida Chikago ibodatxonasi, Birinchi jamoat cherkovi, Xalq cherkovi va Sinay ibodatxonasi erkaklar klubi bor edi. Ushbu ma'ruzalarning aksariyati 2500 kishigacha bo'lgan katta miqdordagi auditoriyani qamrab oldi. Shimoli-g'arbiy universitet va Chikago universiteti kabi oliy ta'lim muassasalari muzokaralar uchun boshqa sharoitlarni o'z ichiga oldi. Chicago Daily Tribune va Chicago Daily News kabi gazetalarda ko'plab nutqlar yoritilgan.[30] Garchi Sodiq davridan farqli o'laroq, Ahmadiya jamoasi o'zining ko'p irqli ritorikasini pasaytirgan bo'lsa-da, ehtimol FQBning Amerika musulmon guruhlarini potentsial fitnaga gumon qilib bo'lish kampaniyasiga javoban, irqchilik masalasini hal qilishda davom etdi.[30]

1932-yil avgust va sentabr oylarida Ahmadiya harakati Butunjahon dinlar ittifoqi konvensiyasida ishtirok etdi. Xalifa va Ahmadiya harakatining jahon rahbari Mirzo Bashiriddin Mahmud Ahmadning murojaati bilan ochilgan qurultoyda Ahmadiy musulmon, Butun Hindiston musulmonlar ligasining sobiq prezidenti Muhammad Zafarulloh Xonning “Islom, dunyo tinchligi va taraqqiyotini targʻib qilish” mavzusidagi nutqi namoyish etildi. 1935-yil 1-sentabrda boʻlib oʻtgan konferensiyada Bengali oʻz diniga kirganlar oʻrtasidagi ijobiy irqiy munosabatlarga amaliy misol keltirishga harakat qildi. U oq tanli Muhammad Ahmad va qora tanli Umarxonni tanishtirdi. Ikki kishi irqiy munosabatlarga tegishli islomiy fazilatlarni muhokama qilishdi. Ehtimol, eng ko'zga tashlanadigan narsa Chikago ibodatxonasi binosida bo'lib o'tgan konferensiya bo'lib, unda turli diniy va irqiy kelib chiqishi ma'ruzachilar ishtirok etgan. “Ranglar va irqiy xurofotni qanday yengishimiz mumkin?” deb nomlangan konferensiya. 2000 dan ortiq kishi ishtirok etdi. 1940-yillarga kelib, Ahmadiya harakatining Qo'shma Shtatlarda 5000 dan 10 000 gacha a'zolari bor edi, bu butun dunyo bo'ylab o'sib borayotgan 2 million a'zoni ko'rishda kichik zarracha edi.[31] Bundan tashqari, 1940-yillarda Ahmadiya harakati oʻz eʼtiborini afro-amerikaliklarga qarata olmay, yana keng jamoatchilikka qarata boshladi.[30]

1940-yillarda Chikago, Vashington, Pitsburg, Pensilvaniya, Kanzas-Siti, Missuri va Klivlend (Ogayo) Ahmadiya missionerlik faoliyatining asosiy markazlari edi. Pitsburglik taniqli Ahmadiy o'qituvchisi Yusuf Xon Moorish Ilmiy Ma'badining parchalangan guruhini tarbiyalash uchun mas'ul edi.[32] Umar Klivlend[33] va Ogayo shtati Klivlend shahridagi afro-amerikalik Ahmadiy musulmon Vali Akram bu davrdagi asosiy missioner shaxslar edi.[31] Klivlend The Moslem Sunrise haqida bir nechta maqolalar chop etdi.[33] Akramning ishi natijasida shaharda 200 ga yaqin dinni qabul qilganlar bo'lgan, ularning aksariyati afro-amerikaliklar edi. Shaharda Ahmadiy musulmonlari orasida millatlararo va dinlararo nikohlar tez-tez bo'lib turardi.[32]

Musulmon quyosh chiqishi

1921-yilning yozida Sodiq Qo'shma Shtatlarda birinchi islomiy jurnal "The Moslem Sunrise"ga asos solib, uni har chorakda bir marta nashr ettirardi, uning birinchi soni 1921-yil 21-iyulda chiqqan. Har bir sonning muqovasida Shimoliy Amerika qit'asi bo'ylab quyosh chiqishi aks ettirilgan bo'lib, bu, ehtimol, Qo'shma Shtatlarda islomning yuksalishi va Islom payg'ambari Muhammad sollallohu alayhi vasallamning "Oxirgi kunlarda g'arbdan quyosh chiqadi" degan so'zining bashoratli ramziy ma'nosini anglatadi." Birinchi chorakda 646 ta so'rov kelib tushdi va 2000 ga yaqin paket jo'natildi. Nashrning taxminan 500 nusxasi mason lojalariga va 1000 nusxa Ahmadiya adabiyoti, shu jumladan nashrning nusxalari butun mamlakat kutubxonalariga pochta orqali yuborilgan. Qabul qiluvchilar orasida Genri Ford, Tomas Edison va Amerika Qo'shma Shtatlarining o'sha paytdagi prezidenti Uorren Xarding kabi bir qancha zamonaviy taniqli shaxslar bor edi.[34]

Musulmon yurtlarining mustamlaka qilinishi va shu tariqa musulmon dunyosi bilan aloqaning kuchayishi natijasida Islom dini Amerika ommaviy axborot vositalarining tobora ko'proq tanqid qurboniga aylanib bordi. Sodiq va Amerika Ahmadiya Musulmon Jamiyati “Muslim Sunrise ”dan Islom va Qurʼonni nasroniy polemikalaridan himoya qilish uchun vosita sifatida foydalangan. 20-asr boshlarida Amerikada irqiy murosasizlikni tan olgan Sodiq irqlararo totuvlik uchun islomiy sifatni ham ommalashtirdi. Nashr afro-amerikalik-islom munosabatlariga, jumladan, Islom xalqi va Moorish ilm-fan ibodatxonasining dastlabki rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatdi.

Boshqa tomondan, nashr Sodiqning asosiy oqimdagi Amerika protestant xristianligi va Amerika ommaviy axborot vositalari bilan munosabatlarini keskinlashtirdi. 1943-yilgi Detroyt poygasi g'alayonini muhokama qilar ekan, jurnal vaziyatni "mamlakatning yaxshi nomidagi qora dog'" sifatida tasvirlaydi. Taxminan besh yil o'tgach, 1948-yilda jurnal presviterian, lyuteran va unitar nasroniy konfessiyalariga tegishli 13 600 cherkovni hujjatlashtirdi va faqat 1331 tasida "rangli a'zolar" bor degan xulosaga keldi. Sodiq mamlakatga kelgach, Amerikadagi hukmron protestant jamoalari bilan ko'p irqli harakat va dinlararo totuvlikni tasavvur qildi.

Biroq, keyinchalik Sodiq tushunganidek, Sodiq bilan aloqada bo'lgan o'sha davrdagi ko'plab oq protestantlar Amerika jamiyatining Ahmadiy musulmon ideali yo'lida ishlashni istamagan. Binobarin, amerikalik Ahmadiy missionerlik faoliyati ko'proq afro-amerikalik aholi tomon siljidi.[35]

1950–1994: Vashington, Kolumbiya okrugi

Amerika Fazl masjidi AQSh poytaxti okrugidagi birinchi masjid edi.

1950-yilda Amerika Ahmadiya harakati oʻz qarorgohini Vashingtonga koʻchirdi va 1990-yillarning boshlarigacha qirq yildan koʻproq vaqt davomida shtab-kvartirasi boʻlib xizmat qilgan Amerika Fazl masjidini tashkil qildi.[36] 1950-yillar koʻplab afro-amerikalik musiqachilar Islom dini bilan tanishgan va Ahmadiya Musulmonlar Jamiyatining aʼzolari sifatida gullab-yashnagan davr edi.[2]

20-asrning oxirlarida afro-amerikalik islomga Ahmadiya ta'siri biroz pasaydi. Hamjamiyat o'zining dastlabki tarixidagi kabi ko'p izdoshlarni jalb qilmagan. Buning uchun bir nechta sabablar taxmin qilingan. Afro-amerikaliklar orasida qora tanli millatchilikning kuchayishi, Ahmadiyning ko'p irqli global o'ziga xoslik idealidan farqli o'laroq, mumkin bo'lgan sabablardan biri sifatida keltirilgan. 1950-yillardan keyin, odatda, qora tanli amerikaliklarga xizmat qiladigan Islom millati Ahmadiya harakatidan ko'ra ko'proq izdoshlarni o'ziga jalb qila boshladi. Boshqa tomondan, arab dunyosidan musulmon immigratsiyasining kuchayishi bilan afro-amerikaliklar o'zlarining islomiy o'ziga xosligini" arablashtirishni" xohlashgan bo'lishi mumkin, bu mamlakatdagi ilk Ahmadiy missionerlarning Janubiy Osiyo merosiga ziddir.

Keyinchalik, 1970-yillardan boshlab, sunniy musulmonlar afro-amerikalik hamjamiyatdan ko'p o'giruvchilarni jalb qila boshladilar.[2][37] Biroq, Hamjamiyatning sekin rivojlanishiga hissa qo'shgan turtki omillar orasida afro-amerikaliklar va Pokiston merosining o'sib borayotgan immigrant Ahmadi jamoalari o'rtasidagi madaniyatlar to'qnashuvi kiradi. Missionerlar ular bilan mustamlakachilik oqibatlarini sotib olib, bir tomondan hind madaniy me'yorlarini talab qilgan bo'lsa, boshqa tomondan afro-amerikalik madaniyatni inkor etgan bo'lishi mumkinligi ta'kidlangan.[37][38] 1970- va 1980-yillarning o'n yilliklarida Ahmadiya Jamiyati afro-amerikalik aholi orasidan oz bo'lsa-da, ko'p sonli dinga o'tganlarni jalb qilishda davom etdi. Yaqin Sharqdan musulmon immigrantlar sonining ko'payishiga qaramay, Hamjamiyat Amerika Islomining o'zgaruvchan dinamikasida namunali ko'p irqli model bo'lib qoldi, bu ko'pincha xilma-xillik muammolari va irqiy ustunlik haqidagi taxminlar bilan kurashdi.[39] Uning sinfiy yo'nalishlar bo'yicha qisman madaniyatga ega bo'lishi mumkinligi ta'kidlangan.

Xalifalar sayohatlari

Xalifa IV

Baitus Samee, Xyuston, Texas, Qo'shma Shtatlarda to'rtinchi xalifa tomonidan ruxsat etilgan beshta yirik masjid loyihalaridan biri edi.

1980-yillarda toʻrtinchi xalifa va harakatning butun dunyo boʻylab rahbari Mirza Tohir Ahmad 1987-yilda AQShning Los-Anjeles, Chikago, Xyuston va Vashington kabi yirik shaharlarida va uning atrofida quriladigan beshta yirik masjid loyihasiga ruxsat berdi. Xalifa Qo'shma Shtatlar bo'ylab sayohat qildi va mamlakat bo'ylab bir nechta masjidlar uchun poydevor toshlarini qo'ydi. Masalan, 1987-yil 23-oktabrda u Mirzo G‘ulom Ahmadning tug‘ilgan joyi Hindistonning Qadiyon shahridan maxsus sotib olingan g‘isht bilan Kaliforniyaning Chino shahridagi Baytul Hamid masjidiga tamal toshini qo‘ydi.[40] Masjid xalifa tomonidan 1989-yilda ikkinchi safarida ochilgan edi.[41]

Xalifa V

Ahmadiya Musulmon Jamiyatining amaldagi va beshinchi xalifasi Mirzo Masrur Ahmad 2012-yil iyun oyida Amerika Qoʻshma Shtatlarining yillik konventsiyasida qatnashdi. Tashrifi doirasida, 2012-yil 27-iyun kuni u Tom Lantos Inson huquqlari boʻyicha komissiyasi va Amerika Qoʻshma Shtatlarining Xalqaro diniy erkinlik boʻyicha komissiyasi hamkorligida Kapitoliydagi Reybern uyi idorasi binosida oʻtkazilgan ikki partiyali qabulda nutq soʻzladi.

Qabulda Vakillar palatasining Demokratik partiyasi yetakchisi Nensi Pelosi, amerikalik senator Robert Keysi, AQSh Kongressi a'zolari Bred Sherman, Frenk Vulf, Mayk Xonda, Keyt Ellison, Zoi Lofgren va AQShning Xalqaro diniy erkinlik bo'yicha komissiyasi raisi Katrina Lantoslar ham so'zga chiqdi. Lofgren, shuningdek, Ahmadga ikki partiyaviy AQSh Vakillar palatasining uni Vashingtonda kutib olish va uning tinchlikka qo'shgan hissasini sharaflash to'g'risidagi rezolyutsiyasi (H. Res 709) nusxasini taqdim etdi. Tadbirda jami 130 dan ortiq nufuzli shaxslar, jumladan, AQSh Kongressining 30 nafar aʼzosi, diplomatik korpus aʼzolari, yagona xizmatlar vakillari, nodavlat notijorat tashkilotlari rahbarlari, professorlar, fikr yetakchilari, dinlararo va jamiyat yetakchilari ishtirok etdi.[42]

2013-yil 11-may kuni Amerika Qo‘shma Shtatlarining G‘arbiy sohiliga birinchi safari chog‘ida Mirza Masrur Ahmad Beverli-Xillzdagi Montaj mehmonxonasida o‘tkazilgan “Global tinchlik tushligi”da “Islom yechimi dunyo tinchligiga erishish” deb nomlangan asosiy nutq so‘zladi. CA. Tadbirda 300 dan ortiq taniqli shaxslar ishtirok etdi. Maxsus mehmonlar orasida: Kaliforniya gubernatori leytenanti Gavin Nyusom, Kaliforniya shtati nazoratchisi Jon Chiang, Los-Anjeles meri Erik Garsetti, Los-Anjeles okrugi sherifi Li Baka, Kaliforniya sobiq gubernatori Grey Devis, AQSh kongressi azosi Karen Bass, AQSh kongressi azosi Gloriya Negrete Chu Makleod, AQSh Kongressi a'zosi Julia Braunli va AQSh Kongressi a'zosi Dana Rorabaxer . Los-Anjeles meri Erik Garsetti va Los-Anjeles shahar kengashi aʼzosi Dennis Zayn Ahmadga shaharning maxsus oltin kalitini sovgʻa qildi. [43]

Kundalik ahyotga ta'siri

Amerikada islom dini

Amerika Qoʻshma Shtatlarida Ahmadiya taʼlimoti is located in the United States
Amerika Qoʻshma Shtatlarida Ahmadiya taʼlimoti (the United States)

Muftiy Muhammad Sodiq boshchiligidagi AQSh Ahmadiya Musulmonlar Jamiyati afro-amerikalik musulmonlar uchun birinchi ko'p irqli jamoa tajribasini taqdim etdi. 1960-yillargacha islomiy adabiyotlarning aksariyati Ahmadiya harakati tomonidan nashr qilinar edi. Jamiyat Amerika Qo'shma Shtatlarida birinchi islomiy jurnalni va birinchi Qur'on tarjimasini nashr etdi. Tyornerning so‘zlariga ko‘ra, Ahmadiya harakati “1950-yillargacha afro-amerikalik islomdagi eng nufuzli jamoa bo‘lgan”.

Garchi dastlab Ahmadiya sa'y-harakatlari katta miqdordagi irqiy va etnik guruhlarga qaratilgan bo'lsa-da, keyinchalik chuqur ildiz otgan irqiy taranglik va kamsitishning amalga oshishi Ahmadiy musulmon missionerlarining e'tiborini asosan afro-amerikaliklar va musulmon immigrantlar jamoasiga qaratishga majbur qildi va ularning faol tarafdorlariga aylandi. Ahmadiy musulmonlar afro-amerikalik musulmonlar uchun birinchi ko'p irqli jamoa tajribasini taklif qildilar,[29] buhind madaniyati va pan-afrikanizm elementlarini ham o'z ichiga olardi.[44]

20-asrning oxirlarida afro-amerikalik islomga Ahmadiya ta'siri biroz pasaydi. Hamjamiyat o'zining dastlabki tarixidagi kabi ko'p izdoshlarni jalb qilmagan. Biroq, Ahmadiy musulmonlar o'z saflaridan o'tgan ko'plab afro-amerikaliklarni tarbiyalab, ta'sirchan kuch bo'lishda davom etdilar. Ko'pincha sahna ortida ishlagan Jamiyat afro-amerikalik-Islom munosabatlariga chuqur ta'sir ko'rsatdi. Xususan, Jamiyat Islom xalqi yetakchisi Ilyos Muhammad va uning sunniy musulmon bo‘lgan o‘g‘li Varit Din Muhammadga ta’sir qilgani aytiladi.[2]

Malkolm X Norfolk qamoqxonasi koloniyasida bo'lganida, u yerga Ahmadiy missioner Abdul Hamid tashrif buyurdi, u adabiyotlarda Umar Xalil deb atalgan. Keyinchalik Hamid unga arab tilida islomiy ibodatlar kitobini yubordi, uni Malkolm fonetik jihatdan yodlab oldi.

1952-yilda ozodlikka chiqqanidan keyin Malkolm bir necha bor Islom millatini an'anaviy Islom shakliga kiritishga harakat qildi. Taxminlarga ko'ra, u bir vaqtlar o'zini "osiyolik" deb ataganiga ham shu sabab bo'lgan bo'lishi mumkin. Keyinchalik u “Alloh bir xalq yoki irqning emas, balki butun olamlarning yagona ilohidir va shu tariqa barcha xalqlarni yagona umuminsoniy birodarlikka aylantirgan” deb taʼkidlagan. U Lui DeKaroning fikricha, nasl-nasabi Ahmadiya harakati ta'siridan kelib chiqqan holda ko'rish mumkin bo'lgan universal va ko'p irqli e'tiqod tushunchasini takrorlaydi.[45][46][47]

Demografiyasi

1921-1925- yillar orasida Ahmadiya Musulmon Jamiyatiga 1025 kishi qabul qilingan, ularning aksariyati Chikago va Detroytdan kelgan afro-amerikaliklar edi. 1940-yillarga kelib, Ahmadiya harakati AQShda 5000 dan 10000 gacha aʼzoga ega edi.[31] 1980-yillarga kelib, mamlakatda 10 000 ga yaqin Ahmadiy musulmonlari bor edi, ularning 60% afro-amerikaliklar edi. Qolganlari Pokiston, Hindiston va Afrika qit'asidan kelgan muhojir aholidan iborat edi.[48] Bugungi kunda butun mamlakat bo'ylab taxminan 15 000 dan 20 000 gacha Ahmadiy musulmonlari bor.[49] Ahmadiy musulmonlar AQShning bir qancha shtatlarida mavjud boʻlsa-da, Nyu-York, Chikago, Detroyt, Los-Anjeles, Vashington, Baltimor va Ogayo shtati Deyton shaharlarida katta jamoalar mavjud. [50]

Musulmonlar qon topshirish marosimi

2001-yil 11- sentabr voqealarining o‘ninchi yilligidan beri Ahmadiya Musulmon Jamiyati a’zolari har yili hujumlarda halok bo‘lganlar xotirasiga qon topshirish marosimini o‘tkazmoqda. Amerikaning Ahmadiya xayriya tashabbusi va Amerika Qizil Xoch jamiyati bu tashabbusining birinchi yilida 11 000 pint qon toʻplagan. Tashabbus 11-sentabrdan keyingi davrda keskinlik kuchayib borayotgan bir paytda turli odamlarni birlashtirishga qaratilgan edi.[51] Bu, shuningdek, hujum qurbonlarini hurmat qilishga urinishdir.[52]

Havolalar

  1. ↑ „1920 – 2020 Centennial of the Ahmadiyya Muslim Community USA“. The Official Website of Ahmadiyya Muslim Community USA. Qaraldi: 2021-yil 2-aprel.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Turner 1997, s. 138
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Abd-Allah 2006, ss. 60–61
  4. ↑ 4,0 4,1 Abd-Allah 2006, s. 62
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Singleton 2007, ss. 23–25
  6. ↑ Abd-Allah 2006, s. 63
  7. ↑ Bowen 2015, ss. 170–172
  8. ↑ Geaves 2018, s. 125
  9. ↑ Bowen 2015, s. 171
  10. ↑ 10,0 10,1 Luqman 2019, s. 47
  11. ↑ Luqman 2019, ss. 44–48
  12. ↑ Lindsay 1980
  13. ↑ Serle 1949
  14. ↑ Alexandria Gazette & June 27, 1903.
  15. ↑ The Saint Paul Globe & June 24, 1903.
  16. ↑ The Inter Ocean & June 27, 1903.
  17. ↑ The Inter Ocean & June 28, 1903.
  18. ↑ McDermott
  19. ↑ Ahmad 1984
  20. ↑ The Scranton Truth & June 4, 1907.
  21. ↑ The Sunday Herald & June 23, 1907.
  22. ↑ Turner 1997, ss. 114–116
  23. ↑ Turner 1997, s. 123
  24. ↑ Turner 1997, ss. 118–119
  25. ↑ Turner 1997, ss. 119–121
  26. ↑ Iqbal, Anwar (July 24, 1987). "Ahmadis find place to worship without fear". The Chicago Tribune CXLI (205): Sec.2, p.5. 
  27. ↑ 27,0 27,1 Turner 1997, ss. 124–126
  28. ↑ 28,0 28,1 Turner 1997, s. 127
  29. ↑ 29,0 29,1 Turner 1997, ss. 130–131
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Turner 1997, s. 132
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Turner1997, s. 134
  32. ↑ 32,0 32,1 Turner 1997, s. 135
  33. ↑ 33,0 33,1 Turner 1997, s. 136
  34. ↑ Turner 1997, ss. 121–122
  35. ↑ Marable 2011
  36. ↑ Howard 2011, s. 223
  37. ↑ 37,0 37,1 Turner 1997, s. 140
  38. ↑ Turner 1997, s. 141
  39. ↑ Turner 1997, s. 144
  40. ↑ The San Bernardino County Sun & October 17, 1987.
  41. ↑ The San Bernardino County Sun & July 5, 1989.
  42. ↑ Market Watch & June 1, 2012.
  43. ↑ Jewish Journal & May 15, 2013.
  44. ↑ Turner 1997
  45. ↑ DeCaro 1996, ss. 136–137
  46. ↑ Marable 2011, ss. 73–74
  47. ↑ Bayoumi 2001, ss. 251–263
  48. ↑ Turner 1988, ss. 9–10
  49. ↑ Washington Times & February 27, 2014.
  50. ↑ Gainesville Sun & October 29, 1994.
  51. ↑ CNN & September 11, 2012.
  52. ↑ The Battalion Online & September 10, 2014.

Manbalar

 

Tashqi havolalar

Andoza:North America topicAndoza:Demographics of the United States 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Amerika_Qoʻshma_Shtatlarida_Ahmadiya_taʼlimoti&oldid=2640450" dan olindi