Kontent qismiga oʻtish

Yadro qurolini taqiqlash to'g'risidagi shartnoma

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Turi Qurol nazorati, yadroiy qurolsizlanish
Imzolangan sanasi 2017-yil 20-sentabr
Imzolangan joyi Nyu York, AQSH
Muhrlangan 2017-yil 7-iyul
Kuchga kirishi 2021-yil 22-yanvar
Tillari

Arab

Xitoy

Ingliz

Ispan

Rus

Fransuz

Yadro qurolini taqiqlash toʻgʻrisidagi shartnoma (TPNW) — yadroviy qurolni har tomonlama taqiqlash boʻyicha birinchi qonuniy majburiy xalqaro shartnoma boʻlib, yakuniy maqsad ularni butunlay yoʻq qilishdir. 2017-yil 7-iyulda qabul qilingan, 2017-yil 20-sentabrda imzolash uchun chaqirilgan va 2021-yil 22-yanvarda kuchga kirgan[1][2][3][4]. Uning ishtirokchisi boʻlgan davlatlar uchun shartnoma yadro qurolini ishlab chiqish, sinovdan oʻtkazish, ishlab chiqarish, toʻplash, joylashtirish, uzatish, ishlatish va ulardan foydalanish tahdidini, shuningdek, taqiqlangan faoliyatga yordam berish va ragʻbatlantirishni taqiqlaydi. Shartnomaga qoʻshilgan yadroviy qurolli davlatlar uchun u yadroviy qurol dasturini tasdiqlangan va qaytarib boʻlmaydigan tarzda yoʻq qilishga olib keladigan muzokaralar uchun vaqt chegarasini taqdim etadi.

2016-yil 23-dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan qabul qilingan mandatga koʻra, muzokaralar uchun ikkita sessiya belgilangan: 2017-yil 27-31-mart va 15-iyundan 7-iyulgacha boʻlgan davrlar. Shartnoma 7-iyul kuni jadval boʻyicha qabul qilindi. 122 kishi yoqladi, 1 nafari qarshi (Niderlandiya) va 1 nafari rasmiy betaraf (Singapur) deb ovoz berildi. Oltmish toʻqqiz davlat ovoz bermadi, ular orasida yadro quroliga ega boʻlgan barcha davlatlar va Niderlandiyadan tashqari barcha NATO aʼzolari ham bor edi[5].

Konsepsiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yadro qurolini taqiqlash shartnomasi, uning tarafdorlariga koʻra, yadroviy quroldan xoli dunyoga erishish va uni saqlab qolish uchun „aniq siyosiy majburiyat“ ni tashkil qiladi[6]. Biroq, keng qamrovli yadroviy qurol konvensiyasidan farqli oʻlaroq, u yoʻq qilish nuqtasiga erishish uchun zarur boʻlgan barcha huquqiy va texnik choralarni oʻz ichiga olishi koʻzda tutilmagan. Bunday qoidalar oʻrniga keyingi muzokaralar mavzusi boʻlib, dastlabki kelishuvni nisbatan tez va kerak boʻlganda yadro quroliga ega davlatlar ishtirokisiz tuzish imkonini beradi[7].

Taqiqlash toʻgʻrisidagi shartnoma tarafdorlari, u yadroviy qurolni „stigmatlash“ga yordam beradi va uni yoʻq qilish uchun „katalizator“ boʻlib xizmat qiladi, deb hisoblaydi[8]. Dunyo davlatlarining qariyb uchdan ikki qismi yadroviy qurollarni boshqaradigan mavjud xalqaro rejimdagi „huquqiy boʻshliqni toʻldirish uchun“ birgalikda ishlashga vaʼda berdi va yadroviy qurolni taqiqlash boʻyicha shartnomani ushbu maqsadga erishishning bir varianti sifatida koʻradi[9].

Yadro qurollari — kimyoviy qurollar, biologik qurollar, piyodalarga qarshi minalar va klasterli oʻq-dorilardan farqli oʻlaroq, har tomonlama va universal tarzda taqiqlanmagan[10]. 1968-yilgi Yadro qurolini tarqatmaslik toʻgʻrisidagi shartnoma (NPT) faqat qisman taqiqlarni oʻz ichiga oladi va yadroviy quroldan xoli hudud shartnomalari yadro qurolini faqat maʼlum geografik mintaqalarda taqiqlaydi.

Qoidalarning umumiy koʻrinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shartnomaning muqaddimasi[11] motivatsiyani yadro qurolidan foydalanishning „halokatli oqibatlari“, ularning mavjudligi xavfi, xibakusha qurbonlari (1945-yilgi Xirosima va Nagasakidagi atom bombalarining omon qolgan qurbonlari) bilan izohlaydi.

Kelishuv „yadro quroli faoliyatining mahalliy xalqlarga nomutanosib taʼsirini“ tan oladi. U amaldagi qonunlarga muvofiqligini bildiradi: BMT nizomi, xalqaro gumanitar huquq, xalqaro inson huquqlari huquqi, 1946-yil 24-yanvarda qabul qilingan BMTning birinchi rezolyutsiyasi, NPT, Yadroviy sinovlarni keng qamrovli taqiqlash shartnomasi va uni tekshirish rejimi, shuningdek yadro qurolidan xoli zonalar.kabi qoidalarga asoslangan. Bundan tashqari, atom energiyasidan tinch maqsadlarda foydalanishning „ajralmas huquqi“ taʼkidlangan.

1-modda yadro qurolini ishlab chiqish, sinovdan oʻtkazish, ishlab chiqarish, toʻplash, joylashtirish, uzatish, ishlatish va ulardan foydalanish tahdidini, shuningdek, taqiqlangan faoliyatga yordam berish va ragʻbatlantirishni taqiqlashni oʻz ichiga oladi. Va nihoyat, har qanday toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita „yadro qurollari yoki boshqa yadroviy portlovchi qurilmalar ustidan nazorat qilish“ taqiqlanadi.

2-modda har bir tomon oʻzining yadro quroliga egami yoki oʻz hududida joylashganmi, shu jumladan tegishli ob’ektlarni yoʻq qilish yoki konvertatsiya qilish toʻgʻrisida eʼlon qilishi shart.

3-modda yadro quroliga ega boʻlmagan tomonlardan oʻzlarining MAGATE kafolatlarini saqlab qolishlarini va, agar ular hali buni qilmagan boʻlsalar, NPT boʻyicha yadro quroliga ega boʻlmagan davlatlar modeliga asoslangan kafolatlarni qabul qilishlarini talab qiladi.

4-modda shartnomada ishtirok etuvchi yadro quroliga ega boʻlgan alohida davlat bilan muzokaralar oʻtkazishning umumiy tartiblarini, shu jumladan muddatlar va majburiyatlarni belgilaydi. Agar ushbu davlat shartnomaga aʼzo boʻlishdan oldin oʻzining yadro qurolini yoʻq qilgan boʻlsa, u aniqlanmagan „vakolatli xalqaro organ“ tomonidan uning yoʻq qilinishini tekshirishni buyuradi va davlat shuningdek, IAEA bilan ishonchli kafolatni taʼminlash uchun kafolatlar toʻgʻrisida bitim tuzishi kerak.


Agar bu davlat oʻz arsenalini hali yoʻq qilmagan boʻlsa, u „vakolatli xalqaro hokimiyat“ bilan yadroviy qurol dasturini tekshirilgan va qaytarib boʻlmaydigan tarzda yoʻq qilish boʻyicha muzokaralar olib borishi kerak, uni imzolagan davlatlarning keyingi yigʻilishiga taqdim etadi.

5-modda milliy amaliyotga tegishli.


6-modda yadro qurolidan foydalanish va sinovdan jabrlanganlarga atrof-muhitni tiklash va yordam koʻrsatishni talab qiladi.


7-moddaga koʻra, davlatlar yadroviy kuchlarning alohida mas’uliyati bilan ushbu maqsadlarni amalga oshirishda bir-biriga yordam berishlari kerak. Umuman olganda, barcha ishtirokchi davlatlar shartnomani amalga oshirishga yordam berish uchun hamkorlik qiladilar.

8-modda ishtirokchi-davlatlarning yigʻilishlarini belgilaydi, ularning xarajatlari BMT baholash shkalasi boʻyicha davlatlar tomonidan taqsimlanadi (9-modda).


10-12-moddalar oʻzgartirishlar kiritish imkoniyati, nizolarni hal qilish va „barcha davlatlarning shartnomaga umumiy qoʻshilish maqsadi“ haqida.

13-15-moddalarga koʻra, shartnoma 2017-yil 20-senyabrdan BMTning Nyu-Yorkdagi shtab-kvartirasida imzolash uchun ochiq eʼlon qilinadi „Shartnomani ratifikatsiya qilish, qabul qilish, tasdiqlash yoki qoʻshilish toʻgʻrisidagi ellikinchi hujjatdan 90 kun oʻtgach kuchga kiradi“.

16-moddada Shartnomada „eskortlarga qoʻyilmaydi“.

17-20-moddalar Shartnomadan chiqish, boshqa bitimlar bilan aloqalar, Shartnomaning har bir rasmiy tarjimasi uchun muomala tengligi va Shartnoma talab qiladigan boshqa barcha rasmiyatchiliklarni tartibga soladi.

Tarix, niyatlar va taʼsir

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tayyorgarlik, 2010—2016-yillar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Birlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo davlatlar yadroviy qurolni taqiqlash boʻyicha shartnoma gʻoyasini muhokama qilmoqdalar. Jeneva, 2016-yil may

Yadro qurolini taqiqlash boʻyicha shartnoma boʻyicha takliflar birinchi marta 2010-yilda NPTni qayta koʻrib chiqish konferensiyasidan soʻng paydo boʻldi. Unda rasmiy ravishda tan olingan beshta yadroviy qurolli davlat — AQSh, Rossiya, Buyuk Britaniya, Fransiya va Xitoy — Yadro quroli boʻyicha keng qamrovli konvensiya boʻyicha muzokaralar boshlash haqidagi chaqiriqlarni rad etdi. Qurolsizlanish tarafdorlari birinchi navbatda bu jarayonni qarama-qarshi davlatlarsiz boshlashni „oldinga yoʻl“ deb hisoblashdi. Keyinchalik, yadroviy qurollarni taqiqlashga qaratilgan shartnoma yanada aniq maqsadlar bilan belgilandi[7].

2013 va 2014-yillarda Norvegiya, Meksika va Avstriyada „yadro qurolining insonparvarlik taʼsiri“ mavzusida uchta yirik hukumatlararo konferensiya yadroviy qurolni noqonuniy deb eʼtirof etish boʻyicha xalqaro qatʼiylikni kuchaytirdi[12]. 2014-yil fevral oyida Meksikada boʻlib oʻtgan ikkinchi shunday konferensiyada maʼlum bir turdagi qurolni taqiqlash odatda uni yoʻq qilishdan oldin keladi va uni ragʻbatlantiradi, degan xulosaga kelindi.

2014-yilda Yangi kun tartibi koalitsiyasi (NAC) deb nomlanuvchi yadro quroliga ega boʻlmagan davlatlar guruhi NPT ishtirokchi-davlatlariga NPTning VI moddasini amalga oshirish uchun mumkin boʻlgan „samarali chora“ sifatida yadroviy qurolni taqiqlash toʻgʻrisidagi shartnoma gʻoyasini taqdim etdi. Bu barcha ishtirokchi davlatlardan yadroviy qurolsizlanish boʻyicha muzokaralarni yaxshi niyat bilan davom ettirishni talab qiladi.

2015-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi yadro qurolidan xoli dunyoga erishish va uni saqlab qolish uchun „aniq samarali huquqiy chora-tadbirlar, huquqiy qoidalar va normalar“ni hal qilish vakolatiga ega ishchi guruh tuzdi[13]. 2016-yil avgust oyida u 2017-yilda „yadroviy qurollarni toʻliq yoʻq qilishga olib keladigan qonuniy majburiy hujjat“ boʻyicha muzokaralar oʻtkazishni tavsiya qilgan hisobotni qabul qildi[14].

2016-yil oktabr oyida BMT Bosh Assambleyasining Birinchi qoʻmitasi ushbu tavsiya asosida 2017-yilda yadro qurolini taqiqlash boʻyicha kelishuv muzokaralari uchun mandat belgilovchi rezolyutsiyani qabul qildi (123 davlat yoqlab, 38 davlat qarshi, 16 davlat betaraf). Shimoliy Koreya yadro quroliga ega boʻlgan yagona davlat boʻlib, muzokaralarda qatnashmagan boʻlsa-da, ushbu rezolyutsiya uchun ovoz berdi[15][16].

2016-yil dekabr oyida Bosh Assambleyaning yalpi majlisida ikkinchi, tasdiqlovchi ovoz berish boʻlib oʻtdi[17].

Birinchi muzokaralar va loyiha, 2017-yil mart

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2017-yil 27-31-mart kunlari BMTning Nyu-Yorkdagi shtab-kvartirasida 132 davlat ishtirokida Yadro qurolini toʻliq yoʻq qilishga olib boruvchi huquqiy majburiy hujjat boʻyicha muzokaralar olib borish maqsadida Birlashgan Millatlar Tashkilotining konferensiyasi sifatida chaqirilgan. Oxir-oqibat, muzokaralar konferensiyasi prezidenti, Jenevada Kosta-Rikaning BMTdagi doimiy vakili Elayne Whyte Gomes[18] 7-iyulgacha shartnomani qabul qilishni „erishish mumkin boʻlgan maqsad“ deb atadi[19]. Ular haftalik debatlar iyun va iyul oylaridagi muzokaralar uchun yaxshi zamin yaratganiga kelishib oldilar[20].

Muhokamalarni sarhisob qilar ekanmiz, 22-may kuni Elayn Ueyt Gomes tomonidan birinchi taqiqlash shartnomasi loyihasi taqdim etildi. Yadro qurollarini yoʻq qilish boʻyicha xalqaro kampaniyaning (ICAN) Germaniya boʻlimi 1, 2a-moddada yadro qurolini oʻz hududida joylashtirishni taqiqlagan. Shunday qilib, NATOning bir nechta davlatlari — Germaniya, Niderlandiya, Belgiya, Italiya va Turkiya — muzokaralar olib borilgan taqiq shartnomasini imzolashdan oldin AQSh bilan yadroviy boʻlish boʻyicha shartnomalarni bekor qilishlari kerak edi[21]. 2010-yilda Germaniya Bundestagi koʻpchilik ovoz bilan Germaniyadan yadroviy bombalarni olib chiqishga qaror qildi, ammo bu amalga oshmadi[22]. Aksincha, 2017-yil iyun oyida tashqi ishlar vaziri Zigmar Gabriel Germaniyada yana yadroviy stansiyalar mavjudligini, shuningdek, Rossiyaga qarshi muvozanatli yadroviy toʻsiq tamoyilini mavjud boʻlishi kerakligini tasdiqladi. Uning taʼkidlashicha, shuning uchun Germaniya taqiqlash jarayonini qoʻllab-quvvatlay olmaydi[23]. Shartnoma boʻyicha muzokaralarda qatnashgan yagona NATO aʼzosi Niderlandiya edi[24].

Ikkinchi sessiya, 2017-yil iyun-iyul

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkinchi konferensiya 2017-yil 15-iyunda boshlandi va 7-iyulda yakunlanishi kerak edi. Muzokaralarda BMTning 193 aʼzosidan 121 nafari ishtirok etdi[25].

1-modda boʻyicha muhokamalar chogʻida bir qancha davlatlar yadroviy harbiy rejalashtirishni, boshqalari esa yadro qurolini yaratish va ishlab chiqarishga moliyaviy yordam koʻrsatishni aniq taqiqlashni talab qildilar[26]. Nihoyat, ushbu qoʻshimchalar rad etildi, lekin bilvosita 1 (d) — (e) moddasiga kiritilgan.

27-iyun kuni ikkinchi loyiha nashr etildi[27]. Endi u yadroviy qurolli davlatlar uchun aniq „qoʻshilish va yoʻq qilish“ variantini taklif qildi: shartnomaga qoʻshilgan davlatlar „deklaratsiya taqdim etilganidan keyin oltmish kundan kechiktirmay, yadro qurolini tekshirilgan va qaytarib boʻlmaydigan tarzda yoʻq qilish boʻyicha belgilangan rejani taqdim etadilar. Ishtirokchi davlatlar bilan muzokaralar olib boriladigan qurol dasturi“ (4, 1-modda)[28][29]. Ikkinchi „yoʻq qilish va qoʻshilish“ varianti (4, 5-modda) faqat yadroviy materialni inventarizatsiya qilishning toʻgʻriligi va toʻliqligini tekshirish uchun MAGATE bilan hamkorlikni taʼminlaydi, yoʻq qilinishini tekshirish yoʻq. Bu oxirgi matnda oʻzgartirildi. Yana bir muhokama qilingan mavzu „atom energiyasidan tinchlik maqsadlarida kamsitishlarsiz foydalanish“ni aniq qabul qilish edi[29]. Tegishli tasdiq yakuniy muqaddimaning bir qismi boʻlib qoldi.

Uchinchi loyiha 2017-yil 3-iyulda taqdim etildi[30]. Kelishuv uchun oxirgi toʻsiq bu chiqish toʻgʻrisidagi bandning sharti boʻldi, yaʼni ishtirokchi davlat „milliy suverenitetini amalga oshirishda, shartnoma predmeti bilan bogʻliq favqulodda hodisalar uning mamlakatining oliy manfaatlariga xavf tugʻdirgan deb qaror qiladi“. Koʻpchilikning fikricha, bu holat sub’ektivdir va hech qanday xavfsizlik manfaatlari genotsidni oqlay olmaydi va ommaviy qirgʻin xavfsizlikka yordam bera olmaydi. Shu bilan birga, sabablarni koʻrsatmaydigan neytral chekinish bandi ozchilik tomonidan qabul qilinmaganligi sababli, tegishli 17-modda murosa sifatida qabul qilindi. Oʻzboshimchalik bilan foydalanishga qarshi kafolatlar — oʻn ikki oylik chekinish muddati va qurolli toʻqnashuv paytida olib chiqishni taqiqlash edi[31].

Ovoz berish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2017-yil 7-iyulda BMT tomonidan shartnomani qabul qilish boʻyicha ovoz berish



  Ha

Yakuniy loyiha[11] boʻyicha ovoz berish 2017-yil 7-iyulda boʻlib oʻtdi, unda 122 davlat yoqdi, 1 ta davlat qarshi (Niderlandiya) va 1 davlat betaraf (Singapur)[32].

Shartnomani qabul qilish uchun ovoz bergan davlatlar qatorida Janubiy Afrika va Qozogʻiston ham bor edi[33].

Ularning ikkalasi ham ilgari yadro quroliga ega boʻlgan va ixtiyoriy ravishda ulardan voz kechgan. Eron va Saudiya Arabistoni ham kelishuvni yoqlab ovoz berdi. Saudiya Arabistoni Pokistonning atom bombasi loyihalariga moliyaviy hissa qoʻshgani va buning evaziga kichik yadroviy arsenalni[34] sotib olish imkoniyatiga ega ekanligi haqida maʼlumotlar bor. Bu variant Eron yadroviy kallaklarga ega boʻlgan taqdirda amalga oshiriladi[35].

Aʼzolik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo 193 ta davlat, Kuk orollari, Falastin davlati va Niueni oʻz ichiga olgan jami 197 ta davlat Yadro qurolini taqiqlash toʻgʻrisidagi shartnomaga aʼzo boʻlishi mumkin. 2022-yil 29-iyun holatiga koʻra, 66 ta davlat shartnomani ratifikatsiya qilgan yoki unga qoʻshilgan, oxirgi paytlarda Malavi faol ishtirok etmoqda[36].

Lavozimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

BMTga aʼzo davlatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yadro qurollarini bekor qilish boʻyicha xalqaro kampaniya (ICAN) maʼlumotlariga koʻra, nohukumat tashkilotlar koalitsiyasi yadroviy qurolni taqiqlash boʻyicha shartnomaning yetakchi tarafdorlari qatoriga Irlandiya, Avstriya[37][38][39] Braziliya, Indoneziya, Meksika, Nigeriya, Janubiy Afrika va Tailand. kiradi[40]. Afrikaning barcha 54 davlati (ulardan biri tashqari barcha qitʼada yadro qurolidan xoli hudud yaratish toʻgʻrisidagi 1996-yildagi Pelindaba shartnomasini imzolagan yoki ratifikatsiya qilgan)[41] va Lotin Amerikasi va Karib havzasidagi barcha 33 davlat (allaqachon 1967-yildagi Tlatelolko shartnomasiga binoan yadro qurolidan xoli hudud[42] taqiqlash toʻgʻrisidagi shartnomani qoʻllab-quvvatlovchi umumiy mintaqaviy pozitsiyalarga obuna boʻlgan edi. Janubi-Sharqiy Osiyoda yadro qurolidan xoli hudud shartnomasini tuzgan Janubi- Sharqiy Osiyo Millatlar Uyushmasi (ASEAN)ning 10 ta davlati muzokaralarda qatnashdi, biroq Singapur ovoz berishda betaraf qoldi[5]. Tinch okeanidagi koʻplab orol davlatlari ham qoʻllab-quvvatlamoqda[43].

Hech bir yadro quroliga ega davlat taqiqlash toʻgʻrisidagi bitimni qoʻllab- quvvatlamadi. Haqiqatan ham, ularning bir qatori, jumladan, AQSh va Rossiya[44] ochiq qarshilik bildirdi. Shimoliy Koreya yagona yadroviy davlat boʻlib, uni taqiqlash boʻyicha muzokaralarni boshlash uchun ovoz berdi[15][16].

Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkilotining (NATO) yadro quroliga ega boʻlmagan aʼzolarining koʻpchiligi Avstraliya[45] va Yaponiya[46] bilan bir qatorda AQShning yadroviy quroli ularning xavfsizligini kuchaytiradi, deb hisoblagani uchun ham taqiqlash toʻgʻrisidagi shartnomaga qarshilik koʻrsatadi[40]. NATOning bir qancha aʼzolari (Fransiya, AQSh va Buyuk Britaniya, NATO tarkibidagi yadroviy qurolga ega davlatlar bundan mustasno) tomonidan shartnoma „yadroviy qurollarni yoʻq qilishda samarasiz boʻladi“ va buning oʻrniga ilgʻor amalga oshirishga chaqirilgan bayonot bilan chiqdi.

Shartnoma qabul qilingandan soʻng, Qoʻshma Shtatlar, Buyuk Britaniya va Fransiyaning doimiy vakolatxonalari qoʻshma bayonot chiqarib, ular „imzolash, ratifikatsiya qilish yoki hech qachon uning ishtirokchisi boʻlish“ niyatida emasligini koʻrsatdi. Hujjat xalqaro xavfsizlik muhiti voqeliklarini ochiqchasiga eʼtiborsiz qoldirganini taʼkidlaganlaridan soʻng, ular unga qoʻshilish „70 yildan ortiq vaqtdan beri Yeropa va Shimoliy Osiyoda tinchlikni saqlash uchun muhim boʻlgan yadroviy toʻsiq siyosatiga mos kelmaydi“ deb taʼkidladilar[47].

Parlament aʼzolari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
42 mamlakatda 838 parlament aʼzosi tomonidan imzolangan yadroviy qurolni taqiqlash boʻyicha kelishuvga global murojaat.

NATOga aʼzo davlatlarda hukumatni qoʻllab-quvvatlovchi siyosiy partiyalar koʻpincha oʻz hukumatlari tomonidan yadro qurolini taqiqlash boʻyicha muzokaralar va shartnomalarni rad etishlarini baham koʻradilar, ammo bu universal emas.

Niderlandiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2015-yil may oyida Niderlandiya Vakillar palatasi Niderlandiya hukumatidan yakuniy natijaga zarar yetkazmasdan yadroviy qurolni taqiqlovchi shartnoma boʻyicha xalqaro muhokamalarda jiddiy ishtirok etishni soʻrab, majburiy boʻlmagan taklifni qabul qildi. Taxminan bir yil oʻtib, 2016-yil may oyida Gollandiya Vakillar palatasi hukumatni „yadroviy qurollarga xalqaro taqiq“ uchun harakat qilishga chaqiruvchi xuddi shunday taklifni qabul qildi. Ushbu takliflar kamida bir fuqaroning tashabbusi bilan qisman qoʻllab-quvvatlandi[48]. Ushbu qonun hujjatlari Gollandiya hukumatining TPNW muzokaralarida qatnashishdan rasman qochish va NATO va dunyoning yadro quroliga ega davlatlari singari ovoz berishdan qochishni siyosiy jihatdan nomaqbul qilib qoʻydi.

Norvegiya va Germaniya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2010-yilda Germaniya Bundestagi koʻpchilik ovoz bilan yadroviy quroldan voz kechish uchun ovoz berdi.  2016-yilda Norvegiya parlamentariylarining aksariyati taqiqni qoʻllab-quvvatlashlarini bildirishdi[49]. Shunga qaramay, Norvegiya va Germaniya muzokaralarda qatnashishdan rasman qochish uchun yadro quroliga ega davlatlar va NATOning qolgan qismiga qoʻshildi. Niderlandiya bundan mustasno.

Boshqa joyda

[tahrir | manbasini tahrirlash]

ICAN tomonidan qilingan murojaatga javoban, butun dunyo boʻylab sakkiz yuzdan ortiq parlamentariylar taqiqlash shartnomasini qoʻllab-quvvatlashga vaʼda berishdi va „barcha milliy hukumatlarni yadro qurolini taqiqlovchi va ularni butunlay yoʻq qilishga olib keladigan shartnomani muzokara qilishga“ chaqirishdi va uni „zarur“ deb taʼriflashdi., amalga oshirish mumkin va tobora dolzarb" deb begilandi. Ular vakillik qiladigan davlatlar qatoriga dunyodagi mavjud yadroviy quroldan xoli zonalar aʼzolari hamda NATO davlatlari ham kirdi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining yadro quroliga ega beshta doimiy aʼzosi ichida faqat Buyuk Britaniya bu tashabbusni qoʻllab-quvvatlagan vakillarga ega boʻldi.

Amalga oshirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shartnomaning 8-moddasi kuchga kirgandan soʻng, ishtirokchi-davlatlar shartnoma maqsadlariga erishish uchun oʻzlarining jamoaviy harakatlarini ragʻbatlantirish uchun uchrashuvlar oʻtkazishlarini nazarda tutadi. Shuningdek, bunday birinchi konferensiya kuchga kirgan kundan boshlab bir yil ichida oʻtkazilishi belgilab qoʻyilgan. Shunga koʻra, ishtirokchi-davlatlarning birinchi uchrashuvi Avstriyaning mezbonlik qilish taklifidan keyin[50] dastlab 2022-yilning yanvarida oʻtkazilishi rejalashtirilgan edi. Biroq keyinchalik uchrashuv 2022-yilning 22-24-martiga koʻchirildi[51] va keyin yana may va may oylari orasidagi vaqtga qoldirildi. Rejalashtirilgan uchrashuv oxir-oqibat 2022-yil 21-iyunda[52] Vena shahrida ochildi va 23-iyunda yakunlandi. U kengroq qurolsizlanishga yordam berish uchun deklaratsiya va harakatlar rejasini qabul qildi[53][54].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Treaty banning nuclear weapons approved at UN: Supporters hail step towards nuclear free world as treaty is backed by 122 countries“. The Guardian (7-iyul 2017-yil). Qaraldi: 9-avgust 2017-yil.
  2. ↑ Gladstone, Rick. „A Treaty Is Reached to Ban Nuclear Arms. Now Comes the Hard Part.“. The New York Times (7-iyul 2017-yil). Qaraldi: 9-avgust 2017-yil.
  3. ↑ Hawkins. „Now that nuclear weapons are illegal, the Pacific demands truth on decades of testing | Dimity Hawkins“ (en). the Guardian (2020-yil 25-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 25-oktyabr.
  4. ↑ „UN: Nuclear weapons ban treaty to enter into force“. AP NEWS (2020-yil 24-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 25-oktyabr.
  5. ↑ 5,0 5,1 „United Nations Conference to Negotiate a Legally Binding Instrument to Prohibit Nuclear Weapons, Leading Towards their Total Elimination, 27 April to 22-may 2016-yil“ (EN). www.un.org. Qaraldi: 7-iyul 2017-yil.
  6. ↑ Working paper 34 submitted to the UN open-ended working group on nuclear disarmament, Geneva, 11 May 2016
  7. ↑ 7,0 7,1 „Banning nuclear weapons without the nuclear armed states“. Article36 (2013-yil oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 15-iyul.
  8. ↑ Reaching Critical Will and Article 36, „A treaty banning nuclear weapons“ (May 2014)
  9. ↑ Working paper 36 submitted to the UN open-ended working group on nuclear disarmament, Geneva, 4 May 2016
  10. ↑ Article 36 and Reaching Critical Will, „Filling the legal gap: the prohibition of nuclear weapons“ (April 2015)
  11. ↑ 11,0 11,1 {{{editor}}}: „Draft treaty on the prohibition of nuclear weapons“ (2017-yil 6-iyul). Qaraldi: 2017-yil 8-iyul.
  12. ↑ Reaching Critical Will, „Humanitarian impact of nuclear weapons“ Womenʼs International League for Peace and Freedom, n.d. retrieved 10 July 2017
  13. ↑ UN General Assembly resolution 70/33, adopted 7 December 2015
  14. ↑ „Majority of UN members declare intention to negotiate ban on nuclear weapons in 2017“, ICAN media release, 19 August 2016
  15. ↑ 15,0 15,1 „Voting on UN resolution for nuclear ban treaty“. ICAN (23-dekabr 2016-yil). 10-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-sentabr 2017-yil.
  16. ↑ 16,0 16,1 Thakur. „Rattling the nuclear cage, and look who is terrified“ (4-noyabr 2016-yil). Qaraldi: 8-sentabr 2017-yil.
  17. ↑ „United Nations Official Document“. www.un.org.
  18. ↑ Geneva. „Where global solutions are shaped for you - Permanent Missions - Permanent Mission of the Republic of Costa Rica to the United Nations Office and other international organizations in Geneva“. www.unog.ch. 21-oktabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-iyul 2017-yil.
  19. ↑ „ICAN's report on the March negotiations“. The International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (19-aprel 2017-yil). 6-iyun 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-iyun 2017-yil.
  20. ↑ „ICAN's report on the March negotiations | ICAN“ (en-US). www.icanw.org. 6-iyun 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 19-iyul.
  21. ↑ „Erster Entwurf für Atomwaffenverbot präsentiert“ (de). ICANW Deutschland (23-may 2017-yil). Qaraldi: 28-may 2017-yil.
  22. ↑ „Neue US-Atomwaffen werden in Deutschland stationiert - Russland übt scharfe Kritik“ (21-sentabr 2015-yil). Qaraldi: 28-may 2017-yil.
  23. ↑ Xanthe Hall. „Deutschland drückt sich vor einem Atomwaffenverbot“ (de). Der Tagesspiegel (15-iyun 2017-yil). Qaraldi: 15-iyun 2017-yil.
  24. ↑ „Frequently asked questions - Which nations are participating in the negotiations?“. ICAN (31-may 2017-yil). Qaraldi: 14-iyun 2017-yil.
  25. ↑ {{{editor}}}: „United Nations Conference to Negotiate a Legally Binding Instrument to Prohibit Nuclear Weapons, Leading Towards their Total Elimination – Participants“ (2017-yil iyul). Qaraldi: 5-iyul 2017-yil.
  26. ↑ Tim Wright. {{{editor}}}: „Blog: Countdown to nuclear ban negotiations, 16/06/2017 23:40, Discussion on prohibitions“ (2017-yil 16-iyun). 2017-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 22-iyul.
  27. ↑ „Draft Convention on the Prohibition of Nuclear Weapons. Update Submitted by the President of the Conference“. United Nations (27-iyun 2017-yil). Qaraldi: 28-iyun 2017-yil.
  28. ↑ Ariana King. „UN treaty envisions total elimination of nuclear arms“ (28-iyun 2017-yil). Qaraldi: 28-iyun 2017-yil.
  29. ↑ 29,0 29,1 Ray Acheson. „Running through draft two“. Reaching Critical Will, Women’s International League for Peace and Freedom (28-iyun 2017-yil). Qaraldi: 28-iyun 2017-yil.
  30. ↑ The President of the Conference. „Draft Convention on the Prohibition of Nuclear Weapons“ (3-iyul 2017-yil). Qaraldi: 5-iyul 2017-yil.
  31. ↑ Ray Acheson. „And the text goes to translation“. Reaching Critical Will, Women’s International League for Peace and Freedom (6-iyul 2017-yil). Qaraldi: 6-iyul 2017-yil.
  32. ↑ {{{editor}}}: „Voting record of the UN draft treaty on the prohibition of nuclear weapons“ (2017-yil 7-iyul). Qaraldi: 2017-yil 8-iyul.
  33. ↑ France-Presse. „122 countries adopt global treaty banning nuclear weapons“ (en). newsinfo.inquirer.net (8-iyul 2017-yil). Qaraldi: 2017-yil 10-iyul.
  34. ↑ Borger, Julian. „Pakistan's bomb and Saudi Arabia“. The Guardian (11-may 2010-yil). Qaraldi: 2017-yil 10-iyul.
  35. ↑ Mark Urban. „Saudi nuclear weapons 'on order' from Pakistan“. BBC (6-noyabr 2013-yil). Qaraldi: 2017-yil 10-iyul.
  36. ↑ „Disarmament Treaties Database: Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons“. United Nations Office for Disarmament Affairs. Qaraldi: 2021-yil 3-mart.
  37. ↑ Maitre, Emmanuelle; Lévy, Pauline (2020-01-17). „Becoming a disarmament champion: the Austrian crusade against nuclear weapons“. The Nonproliferation Review. 26-jild, № 5–6. 537–557-bet. doi:10.1080/10736700.2019.1690312. ISSN 1073-6700.
  38. ↑ Renoldner, Klaus (2018-10-02). „Austria and its efforts towards the prohibition of nuclear weapons“. Medicine, Conflict and Survival. 34-jild, № 4. 258–262-bet. doi:10.1080/13623699.2019.1565101. ISSN 1362-3699. PMID 30678494.
  39. ↑ „Austria, backed by 159 nations, calls for ban on nuclear weapons“ (en). Reuters (2015-yil 29-aprel). Qaraldi: 2020-yil 4-fevral.
  40. ↑ 40,0 40,1 „Support for a ban“, ICAN website
  41. ↑ Statement of the African Group to the UN open-ended working group on nuclear disarmament, Geneva, 2 May 2016
  42. ↑ Working paper 15 submitted to the UN open-ended working group on nuclear disarmament, Geneva, 12 April 2016
  43. ↑ Working paper 14 submitted to the UN open-ended working group, Geneva, 3 March 2016
  44. ↑ Russian statement to the Conference on Disarmament, Geneva, 16 August 2016
  45. ↑ Ben Doherty, „Australia resists nuclear disarmament push because it relies on US deterrent“, The Guardian, 16 September 2015
  46. ↑ „U.S. 'nuclear umbrellaʼ drove Japanʼs vote against U.N. resolution“, Mainichi Japan, 28 October 2016
  47. ↑ Joint Press Statement from the Permanent Representatives to the United Nations of the United States, United Kingdom and France following the adoption of a treaty banning nuclear weapons 7 July 2017
  48. ↑ nonukes.nl Parliamentary motion proposed on 28 April and adopted on 17 May 2016.
  49. ↑ Norwegian Peopleʼs Aid, „Norway’s parliament wants a ban on nuclear weapons“, 10 March 2016
  50. ↑ „Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons entered into force“. 2022-yil 29-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-iyul.
  51. ↑ First Meeting of States Parties
  52. ↑ First Meeting of States Parties begins
  53. ↑ Draft Vienna Declaration of the 1st Meeting of States Parties of the Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons
  54. ↑ Draft Vienna Action Plan

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yadro_qurolini_taqiqlash_to%27g%27risidagi_shartnoma&oldid=3905024" dan olindi