Xavfsiz o'smalar
Xavfsiz oʻsmalar odatda zararsiz, lekin ularning kelib chiqish organdagi normal hujayra turiga oʻxshash boʻlgan hujayralardan iborat emas. Ushbu oʻsmalar ular paydo boʻlgan hujayra yoki toʻqima turi bilan nomlanadi. Oʻsma boʻlgan toʻqima turlariga"-oma" qoʻshimchasi qoʻshiladi (ammo -sarsoma yoki -blastoma emas, odatda saraton deb nomlanadi).
Xavfsiz oʻsmalar qoʻshni toʻqimalarni bosib olish yoki tanaga tarqalish yoʻli bilan rivojlanadi. Xavfsiz oʻsmalar odatda sekinroq oʻsadi, olib tashlanganda oʻsmaydi. Oʻsish sur’ati xavfli oʻsmalarga qaraganda koʻproq farqlanadi.Hujayralar koʻproq normal xususiyatlarga ega. Ular odatda tashqi sirt bilan oʻralgan (tolali qobiq) biriktiruvchi toʻqima yoki tarkibida epiteliy boʻlishi mumkin.
Turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xavfsiz oʻsmalar juda xilma-xildir. Baʼzi oʻsmalar havfsiz boʻlsada hayot uchun xavfli gormonlarni ishlab chiqaradi.
Insulinoma- koʻp miqdorda insulin ishlab chiqarishi mumkin gipoglikemiya.
Gipofiz adenomalari- gormonlarning yuqori darajasiga olib kelishi mumkin. Oʻsish gormoni va insulinga oʻxshash oʻsish omili-1 sabab boʻlgan akromegaliyaga olib keladi.
Ichak intussusepsiya- yoʻgʻon ichakda turli xil yaxshi oʻsmalar bilan paydo boʻlishi mumkin. Kosmetik effektlar, ayniqsa, teri oʻsmalari bilan paydo boʻlishi mumkin. Bu oʻsmaga chalingan odamga psixologik, kosmetik yoki ijtimoiy noqulaylik tugʻdiradi. Qon tomir toʻqimalarining oʻsmalarida qon ketishi mumkin, bu baʼzi holatlarda anemiyaga olib keladi.
Lipoma- yogʻ hujayralarining odatdagi yaxshi xulqli oʻsmasi(lipotsitlar).
Xondroma- xaftaga hosil qiluvchi hujayralarning yaxshi oʻsmasi(xondrositlar).
Adenoma -bez hosil qiluvchi hujayralarning yaxshi oʻsmalari.
Jigar adenomasi- (yaxshi xulqli oʻsma gepatotsitlar, yoki jigar hujayralar).
Teratomalar- qalqonsimon bez, teri, asab, miya kabi koʻplab hujayralarni oʻz ichiga oladi. Ular jinsiy hujayralardan kelib chiqadi.
Hamartomalar- nisbatan normal boʻlgan havfsiz oʻsmalar guruhidan.
Melanoma- pigmentli teri hujayralari saratoni yoki melanotsitlar.
Seminaroma-erkak jinsiy hujayralarining saratoni.
Gemangioma- qon tomirlarida hosil bo'ladigan xavfsiz oʻsma. Bolalarning badanida bu kabi o'smalar ko'p uchraydi. Uning vaqtida davolanmasligi va rivojlanishi organizmda bir qancha muommolarni keltirib chiqarishi mumkin. Bundan tashqari gemangioma tug‘ma bo‘lishi ham mumkin. Yirik gemangiomalar organizmda tromblar hosil qiladi.Teri teglari, vokal akkord poliplari va yoʻgʻon ichakning giperplastik poliplari koʻpincha benign deb ataladi, ular normal toʻqimalarning ortiqcha oʻsishi natijasida hosil bo'ladi.
Tasiri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xavfsiz oʻsmalar metastaz bermasada yoki mahalliy darajada yuqmasa ham baʼzi turlari sogʻliqqa salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkin. Xavfsiz oʻsmalarning oʻsishi "ommaviy taʼsir" yaʼni toʻqimalarni siqib chiqaradigan va asab ziyoniga olib keladigan, tana hududiga qon quyilishini kamaytiradigan, toʻqima oʻlimi (nekroz) va organlarning shikastlanishi kabilarga olib keladi. Agar oʻsma yopiq joyda boʻlsa, oʻsmaning sogʻlikka taʼsiri yanada sezilarli boʻlishi mumkin.
Xavfsiz o‘smalarning salbiy taʼsirini quyidagicha taʼriflanadi:
— Organizmning nozik yerlarida joylashgan xavfsiz o‘smalar juda kattalashib ketishi mumkin. Bunday holatlar koʻpincha, yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda uchraydi. Gemangioma taʼsirida yosh bolalarda nafas olish qiyinlashib qoladi, ko‘rish, eshitish, hid bilish layoqati shikastlanishi kuzatiladi. Xavfsiz o‘smalar yirik qon tomirlari yoki arteriyalar ustida joylashgan bo‘lsa, qon aylanish tizimini izdan chiqaradi, qon tomirlarining elastikligiga salbiy taʼsir qiladi.
— Teri ustida joylashgan oʻsmalarni bexosdan tirnab yuborish mumkin. Bunday hol yuz bersa yaraga infeksiyalar tushadi. Qandli diabet kasalligi bor bemorlarda xavfsiz o‘smalar infeksiyalanish sababli yara uzoq vaqtgacha bitmasligi mumkin.
To'qimaning joylashuvi va turiga qarab oʻsmalar asemptomatik(hech qanday belgisiz) boʻlishi yoki oʻziga xos alomatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ular tashqi tomondan oʻsib, katta va yumaloq massalarni hosil qilad. Bu esa „ommaviy effekt“ deb nomlanuvchi omilga sabab bo'ladi. Ushbu oʻsish ta'sirida mahalliy toʻqimalar, organlar siqilishi kelib chiqishi mumkin. Bu koʻplab taʼsirlarga olib keladi, masalan, kanallarning bloklanishi, qon oqimining pasayishi(ishemiya), toʻqima oʻlimi(nekroz).
Joylashuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Havfsiz oʻsmalar terida, bosh suyagi, nafas olish yoʻllari, sinus yoki suyaklar ichida paydo bo'ladi. Paydo bo'lgan shish endokrin toʻqimalarning maʼlum darajada koʻpayishi mumkin boʻlgan garmonlaridir. Bunga misollar qalqonsimon bez adenomalari va adrenokortikal adenomalar kiradi.
Baʼzi bir holatlarda gemangioma teri sathining ichki qismida chuqur joylashadi. Bunday vaziyatlarda xavfsiz o‘smaning borligini xuddi shikastlanishdan so‘ng hosil bo‘ladigan ko‘kimtir rangli dog‘dan aniqlash mumkin. Mutaxassislarning eʼtirof etishicha, baʼzida gemangiomalarni xol va kandillomalar(so‘gal)dan farqlash qiyin kechadi.
Teri qatlamlarida hosil bo'ladigan oʻsmalar asosan, yuz yoki bo‘yin sohalarida uchraydi. Bunday holatlarda kapillyarlar o‘smasi haqida so‘z yuritiladi. Teri yuzasidagi o'smalar xol, nor, dog‘, och pushti yoki qizil rangda yaxshi ko‘rinadi. Odatda bu o‘smalar og‘riq bermaydi.
Havfsiz oʻsmalarning aksariyati hayot uchun xavf tugʻdirmasa ham, ularning koʻp turlari saratonga aylanish ehtimoli bor. Zararli sifatida tanilgan oʻsmalar zararli ta'sirlar bilan rivojlanishi mumkin. Shu sababli va boshqa sogʻliqqa mumkin boʻlgan salbiy taʼsirlar tufayli baʼzi havfsiz oʻsmalar jarrohlik yoʻli bilan olib tashlanadi.
Statistika[tahrir | manbasini tahrirlash]
Statistik maʼlumotlarga qaraganda, yangi tug‘ilgan go‘daklarning 2-12% gemangioma aniqlanadi. Bu turdagi o‘smalar 7:1 nisbatda qiz bolalarda ko‘proq uchraydi. 80% holatlarda gemangioma tananing bir sohasida paydo bo‘ladi. 20% holatlarda xavfsiz o‘sma tananing bir qancha joyida uchrashishi mumkin.[1]
Harakterli xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xavfsiz o‘smalar uchun xarakterli bo‘lgan xususiyat shuki, ular faollik fazasida juda tez kattalashib boradi. Boshqa xildagi o‘smalardan farqli o‘laroq, gemangiomalar xavfli o‘simtalarga aylanmaydi. Xavfsiz o‘smalar 2-4 haftada bir marotaba o‘sadi, 2-6 oyda o‘sishdan to‘xtaydi, 6-12 oyda qaytadan kichiklashib boradi.
Rivojlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yosh bolalarda paydo bo‘ladigan o‘sma rivojlanish jarayonida ikkita xavfli davr bor: 2-4 va 6-8 oyligida gemangioma tez o‘sishga moyil bo‘ladi. Bola bir yoshga to‘lgach, o‘simta rivojlanishdan to‘xtaydi.
Chaqaloq va kichik yoshli bolalarda xavfsiz o‘smani o‘z vaqtida aniqlash uchun ota-onalar quyidagi to‘rt alomatga jiddiy eʼtibor qaratish tavsiya etiladi.
1) Jarayonning ilk bosqichida yangi tug‘ilgan chaqaloqning tanasi, aksariyat hollarda bolaning yuzida, tirnalish iziga o‘xshash och qizg‘ish rangli dog‘ paydo bo‘ladi
2) Qizg‘ish rangli dog‘ paydo bo‘lgan vaqtdan boshlab ikkinchi kundan dog‘ning rangi o‘zgaradi (u yanada qizilroq bo‘la boshlaydi).
3) Kun sayin qizg‘ish rangli dog‘ kattalashib boradi.
4) Tanadagi dog‘ atrofida pushti rangli halqa paydo bo‘lsa, bu xavfli alomat hisoblanadi. Bu gemangiomaning ichkariga tomon o‘sishni boshlaganini bildiradi. Garchi shunday hol yuz bersa, o‘simta teri osti qatlamlarini, shu yerda joylashgan aʼzolarni shikastlashi mumkin.
Davolash[tahrir | manbasini tahrirlash]
Agar o'sma hayot uchun muhim bo‘lgan aʼzolar(jinsiy aʼzo, boshdagi liqildoq, ko‘z, burun, og‘iz) yaqinida joylashgan bo‘lsagina unga muz yordamida mahalliy taʼsir ko‘rsatish mumkin. Xavfsiz o‘smani jarrohlik yo‘li bilan yo‘qotishning samarali usullaridan biri bu shikastlangan qon tomirlarini lazer nuri yordamida olib tashlash(koagulyasiya) hisoblanadi. Bu usul yordamida jarrohlik opreatsiyasi bajarilganida kasallikning qaytalanish ehtimoli sezilarli darajagacha kamayadi. Lazerning avzalliklaridan biri: tanada hech qanday chandiqlar qolmaydi, ikki-uch haftagacha shish saqlanib qolishi mumkin. Koagulyasiya gemangioma teri ostiga 2 millimetrgacha o'sgan bo‘lsagina tavsiya etiladi.
Xavfsiz o‘smani davolash xususida shifokorga murojaat qilgan bemor organizmdagi barcha o‘zgarishlar, hissiy holatlar, klinik alomatlar haqida so‘zlab berishi kerak. O‘sma qachon paydo bo‘ldi, bemor qanday shart-sharoitlarda uni aniqladi, u qancha vaqt davomida rivojlanmoqda, tanada yana boshqa shu kabi o‘smalar bormi yoki yo‘qmi, bu kabi savollarga javob boʻlishi kerak.
Davolashning yangi usuli[tahrir | manbasini tahrirlash]
Saraton kasalligi yangi yoʻllar bilan davo topadi. Angliyadagi tadqiqotlarda, olimlar, immunitetni faoliyatga oʻtkazib, saraton hujayralarini bartaraf qilish yoʻlini topdi. Bemorning DNKsi va oʻsimtani tekshirlib kishiga xos davolash uslubi belgilanadi. Bundan oldin ham mutaxassislar saraton hujayralarini bartaraf qilish uchun immunitetdan foydalanishga uringan, lekin bunga muvaffaq boʻla olmagan.[2]