Uyni avtomatlashtirish

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Xona nazorat qismini
CITIB-AMX boshqaruv paneli
Nest oʻquv termostati ob-havo energiya isteʼmolini taʼsirini koʻrsatadi
Wi-Fi kamerali eshik video qoʻngʻirogʻi
Avgust uy aqlli qulfi

Uyni avtomatlashtirish yoki domotiklar [1] – uy uchun avtomatlashtirishlarni oʻrnatish. Uyni avtomatlashtirish tizimi chiroqlar, havo harorati, koʻngilochar tizimlar va jihozlar kabi uy atributlarini kuzatib boradi va/yoki nazorat qiladi. Ulardan tashqari kirishni boshqarish va signalizatsiya tizimlari kabi uy xavfsizligini ham oʻz ichiga olishi mumkin.

Aqlli uy iborasi internetga kirish imkoniga ega boʻlgan uyni avtomatlashtirish qurilmalarini oʻz ichiga oladi. Uyni avtomatlashtirish faqat internetga kirish imkoniga ega boʻlganlarni emas, balki simsiz radio signallari orqali kuzatilishi yoki boshqarilishi mumkin boʻlgan har qanday qurilmani oʻz ichiga oladi. Internetga ulanganda uy sensorlari va faollashtirish moslamalari buyumlar internetining („IoT“) muhim tarkibiy qismi hisoblanadi.

Uyni avtomatlashtirish tizimi odatda kerakli qurilmalarni aqlli uy markaziga (baʼzan "shlyuz " deb ataladi) ulaydi. Tizimni boshqarish uchun foydalanuvchi interfeysi devorga oʻrnatiladigan terminallar, planshet yoki stol kompyuterlari, mobil telefon ilovasi yoki Internet orqali saytdan tashqarida ham foydalanish mumkin boʻlgan veb-interfeysdan foydalanadi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uyni dastlabki avtomatlashtirish inson mehnatini yengillashtiradigan mashinalardan boshlandi. 1900-yillarda elektr energiyasini taqsimlash [2] orqali elektr yoki gaz bilan mustaqil ishlaydigan maishiy texnikalar paydo boʻldi. Kir yuvish mashinalari (1904), suv isitgichlari (1889), muzlatgichlar (1913), tikuv mashinalari, idishlarni yuvish mashinalari, va kiyim quritgichlar kabi inson mehnatini yengillashtiradigan qurilmalar dunyo yuzini koʻrdi.

1975-yilda birinchi umumiy maqsadga ega uy avtomatlashtirish tarmogʻi texnologiyasi X10 ishlab chiqildi. Bu texnologiya elektron qurilmalar uchun aloqa protokoli hisoblanadi. Asosan signallash va boshqarish uchun elektr energiyasi uzatish simlaridan foydalanadi.

2012-yilga kelib, ABI Research tadqiqotlariga koʻra, Qoʻshma Shtatlarda 1,5 million uyni avtomatlashtirish tizimi oʻrnatildi[3]. Statista tadqiqotiga koʻra[4] 2018-yil oxirigacha AQSh uylarida 45 milliondan ortiq aqlli uy qurilmalari oʻrnatildi[5].

"Domotik " soʻzi lotincha uy (domus) va robototexnika soʻzlarining qisqartmalaridan olingan[1]. „Aqlli uy“dagi „aqlli“ soʻzi tizimning oʻz qurilmalari holatidan xabardor boʻlishini anglatadi va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) protokoli va buyumlar interneti (IoT) orqali amalga oshiriladi[6].

Ilovalar va texnologiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uyni avtomatlashtirish turli sohalarda keng tarqalgan, jumladan:

  • Isitish, shamollatish va sovutish (HVAC): oddiy va qulay foydalanuvchi interfeysini oʻz ichiga olgan Internet orqali barcha uy energiya monitorlarini masofadan boshqarishi mumkin[7] [8].
  • Chiroqlarni boshqarish tizimi: bir yoki bir nechta markaziy hisoblash qurilmalaridan foydalangan holda turli xil yoritish tizimining kirish va chiqishlari oʻrtasidagi aloqani oʻz ichiga olgan „aqlli“ tarmoq.
  • Aholi bandligini nazorat qilish tizimi: uyning bandligini aqlli hisoblagichlar[9] va CO2 datchiklari[10] kabi atrof-muhit sensorlari yordamida his qilishi mumkin, ular energiya samaradorligi uchun avtomatik javoblarni ishga tushirish uchun binoni avtomatlashtirish tizimiga integratsiya qilishi mumkin.
  • Qurilmani boshqarish va aqlli tarmoq hamda aqlli hisoblagich bilan integratsiya, masalan, kir yuvish mashinalarini ishlatish uchun kunning oʻrtasida quyosh panelinidan foydalanish[11] [12].
  • Uy robotlari va xavfsizlik: uyni avtomatlashtirish tizimi bilan birlashtirilgan maishiy xavfsizlik tizimi Internet orqali xavfsizlik kameralarini masofadan kuzatish yoki kirishni boshqarish va barcha eshiklar va derazalarini markaziy qulflash kabi qoʻshimcha xizmatlarni taqdim etishi mumkin[13].
  • Kir yuvish mashinasi, oʻz-oʻzini yasaydigan toʻshak
  • Ichki joylashishni aniqlash tizimlari (IPS).
  • Qariyalar va nogironlar uchun uy avtomatizatsiyasi .
  • Uy hayvonlari va chaqaloqlarni parvarish qilish, masalan, uy hayvonlari va chaqaloqlarning harakatlarini kuzatish va uy hayvonlariga kirish huquqlarini nazorat qilish[14].
  • Havo sifatini nazorat qilish (ichki va tashqi). Masalan, havo sifati tuxumi uydagi odamlar tomonidan shahardagi havo sifati va ifloslanish darajasini kuzatish va ifloslanish xaritasini yaratish uchun ishlatiladi[15].
  • Aqlli oshxona, muzlatgich inventarlari, oldindan tayyorlangan pishirish dasturlari, pishirish nazorati va boshqalar.
  • Amazon Alexa yoki Google Nest kabi ovozli boshqaruv qurilmalari maishiy texnika yoki tizimlarni boshqarish uchun ishlatilgan.

Amalga oshirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Internetga ulangan mushuklarni oziqlantiruvchi qurilma

2011-yilda Microsoft Research kompaniyasi uyni avtomatlashtirishga egalik qilishning xarajati yuqori boʻlishi, oʻzaro bogʻlangan qurilmalarning moslashuvchan emasligi va boshqaruvning yomonligini oʻz ichiga olishi mumkinligini aniqladi[16]. Uyni avtomatlashtirish tizimini loyihalashtirish va yaratishda muhandislar bir qancha omillarni hisobga oladi, jumladan, qurilmalarni qanchalik yaxshi nazorat qilish va boshqarish mumkinligi, isteʼmolchi uchun oʻrnatish va foydalanish qulayligi, arzonligi, tezligi, xavfsizligi va muammolarni tahlil qilish qobiliyati. [17] iControl izlanishlari shuni koʻrsatdiki, mijozlar texnik innovatsiyalardan koʻra foydalanish qulayligini birinchi oʻringa qoʻyishadi va mijozlar yangi ulangan qurilmalar ajoyib xususiyatlarga ega ekanligini tan olishsa ham, ular hali oʻz uylarida ulardan foydalanishga tayyor emaslar[18].

Tarixdan maʼlumku tizimlar toʻliq tizimlar sifatida sotilgan, yaʼni mijoz butun tizim uchun bitta sotuvchiga, shu jumladan apparat, aloqa protokoli, markaziy blok va foydalanuvchi interfeysiga ega. Hozirda xususiy apparat oʻrniga yoki ular bilan ishlatilishi mumkin boʻlgan ochiq apparat va ochiq kodli dasturiy taʼminot tizimlari mavjud[16]. Ushbu tizimlarning koʻpchiligi Arduino yoki Raspberry Pi kabi isteʼmolchi elektronikasi bilan interfeysga ega boʻlib, ularga onlayn va koʻpgina elektronika doʻkonlarida osongina kirish mumkin[19]. Bundan tashqari, uyni avtomatlashtirish qurilmalari Bluetooth orqali mobil telefonlar bilan tobora koʻproq interfeysga ega boʻlib, foydalanuvchi uchun narxni oshirish va moslashtirish imkonini beradi[6].

Tanqid va qarama-qarshiliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uyni avtomatlashtirish platformaning boʻlaklanishi va texnik standartlarning yoʻqligidan aziyat chekmoqda [20] [21] [22] [23] [24] [25] uyni avtomatlashtirish qurilmalarining turli xilligi, apparat va dasturiy taʼminotdagi farqlar turli xil mos kelmaydigan texnologiya ekotizimlari oʻrtasida izchil ishlaydigan ilovalarni ishlab chiqish vazifasini qiyinlashtiryapti[26]. Mijozlar oʻzlarining buyumlar interneti kelajagiga pul tikishda ikkilanishlari mumkin, ular oʻchib ketishi yoki sozlash va oʻzaro bogʻlanishi qiyin boʻlishi mumkin boʻlgan xususiy protokollardan foydalanadigan xususiy dasturiy taʼminot yoki apparat qurilmalari[27].

Uyni avtomatlashtirish qurilmalarining tabiati xavfsizlik, maʼlumotlarning xavfsizligi va maxfiyligi uchun muammo boʻlishi mumkin, chunki asosiy operatsion tizimda topilgan xatolarga kiritilgan tuzatishlar eski va arzonroq qurilmalar foydalanuvchilariga yetib bormaydi[28] [29]. Bir nechta tadqiqotchilarning fikricha, sotuvchilar eski qurilmalarni tuzatishlar va yangilanishlar bilan qoʻllab-quvvatlamasligi faol qurilmalarning 87% dan koʻprogʻini himoyasiz qoldiradi[30] [31].

Ijarachilar aqlli uy texnologiyasi bilan jihozlarni yangilashga qaror qilgan uy egalaridan xavotirga tushishyapti[32]. Bu tashvishlar eshik parollarining xavfsizligi va aqlli uy texnologiyalarini uy tarmoqlariga ulash bilan birga keladigan maxfiylikka potentsial tajovuz.

Tadqiqotchilar, uy avtomatlashtirish qurilmalari yoki tizimlarini kundalik hayotga integratsiyalashda isteʼmolchilar uchun nimalar toʻsqinlik qilishini aniqlash uchun foydalanuvchilarni oʻrganishdi. Asosiy maqsadlardan biri foydalanish osonligi boʻlgan, chunki isteʼmolchilar yanada murakkab oʻrnatishlarga nisbatan „ula va oʻyna“ yechimlariga yoʻnaltiriladi[33]. Bir tadqiqotda, qurilmalar aslida qanday ishlashini hisobga olgan holda foydalanuvchilar tomonidan yaratilgan aqlli modellarda katta boʻshliqlar mavjudligi aniqlandi[33]. Xususan, natijalar aqlli qurilmalar tomonidan toʻplangan maʼlumotlar qayerda saqlanishi va qanday ishlatilishi bilan bogʻliq koʻplab notoʻgʻri tushunchalar mavjudligini koʻrsatdi[33]. Masalan, aqlli chiroqni oʻrnatishida, bir ishtirokchi oʻz iPad-ining yorugʻlikka toʻgʻridan-toʻgʻri aloqasi borligini, uni yoqish yoki oʻchirish kerakligini aytadi deb oʻyladi[33]. Aslida, iPad kompaniya tomonidan ishlatiladigan bulut tizimiga (Hue Bridge) signal yuboradi, keyin u toʻgʻridan-toʻgʻri qurilmaga signal yuboradi[33].

Xulosa qilib aytganda, avtomatlashtirish sohasi hali ham rivojlanmoqda va har bir qurilma xususiyatlari doimiy ravishda oʻzgarib bormoqda. Texnologlar xavfsizroq, eng yaxshi va standartlashtirilgan xavfsizlik protokollarini yaratish uchun ishlasalar ham, mijozlar ushbu qurilmalar qanday ishlashini va ularni uylariga oʻrnatish qanday oqibatlarga olib kelishi haqida koʻproq bilishlari kerak. Ushbu sohadagi oʻsish hozirda nafaqat texnologiya, balki foydalanuvchining qurilmaga ishonish va uni kundalik hayotiga muvaffaqiyatli integratsiyalash qobiliyati bilan cheklangan.

Taʼsir[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uyni avtomatlashtirish tizimidan foydalanish energiyani tejashning yanada samarali va aqlli usullarini qoʻllashi mumkin [34] axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini (AKT) quyosh energiyasi yoki shamol energetikasi kabi qayta tiklanadigan energiya tizimlari bilan integratsiyalashgan holda, uylar energiyani saqlash yoki uni maʼlum bir qurilma uchun sarflash toʻgʻrisida mustaqil ravishda qaror qabul qilishlari mumkin, bu esa atrof-muhitga umumiy ijobiy taʼsirga olib keladi. Uy egalari uchun elektr energiyasiga toʻlovlar ancha qisqaradi[34]. Tadqiqotchilar uy ichidagi mijozlar faoliyatiga oid sensorlar maʼlumotlaridan isteʼmolchilar ehtiyojlarini oldindan aniqlash va energiya isteʼmolini muvozanatlash uchun foydalanishni taklif qilishadi[35].

Uyni avtomatlashtirish oilaning xavfsizligi bilan bogʻliq katta imkoniyatlarga ega. 2015-yilda iControl tomonidan oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, aqlli va internetga ulangan qurilmalarga boʻlgan talabning asosiy omillari avvalambor „shaxsiy va oilaviy xavfsizlik“, soʻng esa „energiya tejamkorligi haqida“dir[36]. Uyni avtomatlashtirish turli xil aqlli xavfsizlik tizimlari va kuzatuv sozlamalarini oʻz ichiga oladi. Bu mijozlarga uzoqda boʻlganlarida oʻz uylarini kuzatish va biron bir hodisa sodir boʻlgan taqdirda oila aʼzolariga ushbu maʼlumotlardan foydalanish imkonini beradi.

Raqobatchi sotuvchilar koʻp boʻlsa-da, ochiq kodli tizimlarga nisbatan talab ortyapti. Lekin, uyni avtomatlashtirishning hozirgi holati bilan bogʻliq muammolar mavjud, masalan standartlashtirilgan xavfsizlik choralari yoʻqligi va eski qurilmalarning yangilanmasligi.

Uyni avtomatlashtirish shaxsiy xavfsizlik maqsadida oila aʼzolari yoki kerakli shaxslar oʻrtasida maʼlumotlarni almashish uchun yuqori imkoniyatga ega va kelajakda atrof-muhitga ijobiy taʼsir koʻrsatadigan energiya tejash usullarini koʻpaytirishi mumkin.

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Hill, Jim. „The smart home: a glossary guide for the perplexed“ (en). T3 (2015-yil 12-sentyabr). Qaraldi: 2017-yil 27-mart.
  2. ↑ Home Automation & Wiring, 1 (en), New York: McGraw-Hill/TAB Electronics, 1999-03-31. ISBN 978-0-07-024674-4. 
  3. ↑ „1.5 Million Home Automation Systems Installed in the US This Year“. ABI Research (2012-yil 19-noyabr). Qaraldi: 2016-yil 22-noyabr.
  4. ↑ „Smart Home - United States | Statista Market Forecast“ (en). Statista. Qaraldi: 2019-yil 7-noyabr.
  5. ↑ Caccavale. „The Impact Of The Digital Revolution On The Smart Home Industry“ (en). Forbes (2018-yil 24-sentyabr). Qaraldi: 2019-yil 7-noyabr.
  6. ↑ 6,0 6,1 Mandula, K. „Mobile based home automation using Internet of Things(IoT)“,. 2015 International Conference on Control, Instrumentation, Communication and Computational Technologies (ICCICCT), December 2015 — 340–343 bet. DOI:10.1109/ICCICCT.2015.7475301. ISBN 978-1-4673-9825-1. 
  7. ↑ Preville, Cherie. „Control Your Castle: The Latest in HVAC Home Automation“. ACHRNews (2013-yil 26-avgust). Qaraldi: 2015-yil 15-iyun.
  8. ↑ Asadullah, Muhammad. An Overview of Home Automation Systems. Conference Paper. IEEE (2016-yil 22-dekabr), s. 27–31.
  9. ↑ Jin, M.; Jia, R.; Spanos, C. (2017-01-01). "Virtual Occupancy Sensing: Using Smart Meters to Indicate Your Presence". IEEE Transactions on Mobile Computing PP (99): 3264–3277. doi:10.1109/TMC.2017.2684806. ISSN 1536-1233. 
  10. ↑ Jin, M.; Bekiaris-Liberis, N.; Weekly, K.; Spanos, C. J.; Bayen, A. M. (2016-01-01). "Occupancy Detection via Environmental Sensing". IEEE Transactions on Automation Science and Engineering PP (99): 443–455. doi:10.1109/TASE.2016.2619720. ISSN 1545-5955. 
  11. ↑ Berger, Lars T.. Smart Grid Applications, Communications, and Security, Devices, Circuits, and Systems. CRC Press, February 2014. ISBN 978-1-4665-5752-9. 
  12. ↑ „Tips: Smart Appliances | Department of Energy“. energy.gov. 2015-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-aprel.
  13. ↑ Griffiths. „Smart Home Security“. Homebuilding & Renovating (2016-yil iyun). Qaraldi: 2012-yil 27-fevral.
  14. ↑ „Sure Flap - Smart Cat Flap Coming Soon! - News - Smart Home Geeks“ (en-GB). Smart Home Geeks (2017-yil 6-aprel). Qaraldi: 2017-yil 11-avgust.
  15. ↑ Kamel Boulos, Maged N; Al-Shorbaji, Najeeb M (2014). "On the Internet of Things, smart cities and the WHO Healthy Cities". International Journal of Health Geographics 13 (1): 10. doi:10.1186/1476-072x-13-10. PMID 24669838. PMC 3987056. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3987056. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Brush, A. J.; Lee, Bongshin; Mahajan, Ratul; Agarwal, Sharad; Saroiu, Stefan; Dixon, Colin (2011-05-01). "Home Automation in the Wild: Challenges and Opportunities". Microsoft Research. https://www.microsoft.com/en-us/research/publication/home-automation-in-the-wild-challenges-and-opportunities/. 
  17. ↑ Sriskanthan, N.; Tan, F.; Karande, A. (August 2002). "Bluetooth based home automation system" (en). Microprocessors and Microsystems 26 (6): 281–289. doi:10.1016/S0141-9331(02)00039-X. https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S014193310200039X. 
  18. ↑ „2015 State of the Smart Home Report“. iControl Networks. 2021-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-noyabr.
  19. ↑ Rout, Kshirod Kumar „Design and Implementation of an Internet of Things based Prototype for Smart Home Automation System“,. 2018 International Conference on Recent Innovations in Electrical, Electronics & Communication Engineering (ICRIEECE). Bhubaneswar, India: IEEE, July 2018 — 67–72 bet. DOI:10.1109/ICRIEECE44171.2018.9008410. ISBN 978-1-5386-5995-3. 
  20. ↑ „IoT experts fret over fragmentation“ (en-US). Mobile World Live (2016-yil 25-fevral). Qaraldi: 2016-yil 22-noyabr.
  21. ↑ „Fragmentation is the enemy of the Internet of Things“. Qualcomm (2016-yil 19-fevral). Qaraldi: 2016-yil 22-noyabr.
  22. ↑ „Internet of Things: Opportunities and challenges for semiconductor companies“. McKinsey & Company. Qaraldi: 2016-yil 22-noyabr.
  23. ↑ „IOT Brings Fragmentation in Platform“. 2016-yil 7-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-mart.
  24. ↑ „Countering Fragmentation with the Web of Things“.
  25. ↑ Steve Kovach. „Android Fragmentation Report“. Business Insider (2013-yil 30-iyul). Qaraldi: 2013-yil 19-oktyabr.
  26. ↑ Brown. „Who Needs the Internet of Things?“. Linux.com (2016-yil 13-sentyabr). Qaraldi: 2016-yil 22-noyabr.
  27. ↑ „21 Open Source Projects for IoT“. Linux.com (2016-yil 20-sentyabr). Qaraldi: 2016-yil 22-noyabr.
  28. ↑ Franceschi-Bicchierai. „Goodbye, Android“. Motherboard. Vice (2015-yil 29-iyul). Qaraldi: 2015-yil 2-avgust.
  29. ↑ Kingsley-Hughes. „The Android 'toxic hellstew' survival guide“. ZDnet (2014-yil 9-iyun). Qaraldi: 2015-yil 2-avgust.
  30. ↑ Tung. „Android security a 'market for lemons' that leaves 87 percent vulnerable“. zdnet.com. ZDNet (2015-yil 13-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 14-oktyabr.
  31. ↑ Thomas, Daniel R.. Proceedings of the 5th Annual ACM CCS Workshop on Security and Privacy in Smartphones and Mobile Devices - SPSM '15. Computer Laboratory, University of Cambridge, 2015 — 87–98 bet. DOI:10.1145/2808117.2808118. ISBN 978-1-4503-3819-6. 2015-yil 14-oktyabrda qaraldi. 
  32. ↑ Ng. „Your landlord turns your apartment into a smart home. Now what?“ (en). CNET (2019-yil 7-mart). Qaraldi: 2020-yil 2-oktyabr.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 Kaaz, Kim J. „Understanding user perceptions of privacy, and configuration challenges in home automation“,. 2017 IEEE Symposium on Visual Languages and Human-Centric Computing (VL/HCC). Raleigh, NC: IEEE, October 2017 — 297–301 bet. DOI:10.1109/VLHCC.2017.8103482. ISBN 978-1-5386-0443-4. 
  34. ↑ 34,0 34,1 Risteska Stojkoska, Biljana L.; Trivodaliev, Kire V. (January 2017). "A review of Internet of Things for smart home: Challenges and solutions" (en). Journal of Cleaner Production 140: 1454–1464. doi:10.1016/j.jclepro.2016.10.006. https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S095965261631589X. 
  35. ↑ Heierman, E.O. „Improving home automation by discovering regularly occurring device usage patterns“,. Third IEEE International Conference on Data Mining. Melbourne, FL, USA: IEEE Comput. Soc, 2003 — 537–540 bet. DOI:10.1109/ICDM.2003.1250971. ISBN 978-0-7695-1978-4. 
  36. ↑ Kaaz, Kim J. „Understanding user perceptions of privacy, and configuration challenges in home automation“,. 2017 IEEE Symposium on Visual Languages and Human-Centric Computing (VL/HCC). Raleigh, NC: IEEE, October 2017 — 297–301 bet. DOI:10.1109/VLHCC.2017.8103482. ISBN 978-1-5386-0443-4. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Uyni_avtomatlashtirish&oldid=4181118" dan olindi