Usein Kurkchi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Usein Kurkchi
qrim tatarcha: Üsein Osman oğlu Kürkçi, Усеин Осман огълу Куркчи
Tavalludi 1905-yil 23-yanvar
Baxchisaroy, Rossiya imperiyasi
Vafoti 1996-yil 22-noyabr
Margʻilon,Fargʻona
Fuqaroligi SSSR va Oʻzbekiston

Usein Osmanovich Kurkchi (qrim tatarcha: Üsein Osman oğlu Kürkçi, Усеин Осман огълу Куркчи) — Qrim-tatar turkolog-tilshunosi, o‘qituvchi. Filologiya fanlari nomzodi (1934). 1933 — 1937-yillarad Qrim pedagogika instituti o‘qituvchisi boʻlgan.

Biografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1905-yil 23-yanvarda Baxchisaroyda katta hunarmand oilasida tugʻilgan[1]. 1902 — 1978-yillarda Simferopoldagi tatar tibbiyot kolleji direktori boʻlgan[2].

Maktab yillarida shoir va ustoz Yoqub Shokir-Alidan tahsil olgan[3]. Maktabni tugatgach, Baxchisaroy o‘qituvchilar seminariyasiga o‘qishga kirdi. 1924—1926 yillarda Boku universitetining tarix-filologiya fakulteti talabasi boʻlgan[4][5] .

Universitetni tugatgach, yarim orolga qaytib,Ko‘kko‘z qishlog‘idagi maktabda dars beradi. „Oquv ishlari“ jurnalida ishlagan. 1931-yilda u Qrim pedagogika institutining aspiranturasiga oʻqishga kirdi va u yerda ikki yil oʻqidi. 1933-yilda Qrim pedagogika institutida qrim-tatar tili va umumiy tilshunoslik fanidan dars bera boshladi. 1934-yilda u „Qrim-tatar tili asoslari“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilib, filologiya fanlari nomzodi boʻldi. 1934-yilda Qrim lingvistik konferentsiyasida u „Qrim-tatar tili grammatikasi haqida“ maʼruza qildi[6].

NKVD aksilinqilobiy „Milli Firka“ tashkilotida ishtirok etganlikda va Bekir Chobanzoda bilan aloqadalikda gumonlanib, 1937-yil 28-aprelda Usein Kurkchini hibsga olindi. Tintuv chog‘ida 53 ta fotosurat, 250 ta xat, 77 ta daftar vaqrim-tatar tilidagi qo‘lyozmalar jamlangan papka va 248 ta kitob musodara qilingan. Ikkinchi soʻroq paytida, 1937-yil 2-noyabrda Kurkchi, NKVD bosimi ostida, Bokuda mashgʻulot paytida faoliyat yuritgan millatchi aksilinqilobiy guruhda ishtirok etganini tan oldi. Aksilinqilobchilarning faoliyati, Kurkchining fikricha, yangi turkiy lotinlashtirilgan alifboni joriy etishni buzishdan iborat edi. 1938-yil 4-avgustda SSSR NKVD maxsus yigʻilishining qarori bilan Kurkchi " Qrimda til va madaniy qurilishda buzgʻunchilik ishlarini olib borgani " aniqlandi. Kurkchi 58-10,11 moddasi bilan sakkiz yilga mehnat lagerlariga hukm qilingan[7].

1945-yil 28-aprelda lagerni tark etdi. Shundan so‘ng, 1946-yil sentabrgacha Kurkchi Ustvymlagda melioratsiya va yer tuzish bo‘yicha mustaqil ishchi bo‘lib ishladi. Lagerni tark etgach, O‘zbekiston SSRga ko‘chib o‘tdi. Dastlab Fargʻonaga, keyin Margʻilonga koʻchib oʻtadi. Margʻilon shahridagi 12-maktabning 5-10-sinflariga rus tili fanidan dars bergan[8].

Ozodlikka chiqqandan keyin Marg‘ilonda o‘qituvchi bo‘lib ishladi. Kurkchi 1965-yilda nafaqaga chiqqan[9].

1996-yil 22-noyabrda Margʻilonda vafot etdi[10].

Ilmiy faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qrim-tatar tilshunosligi va adabiyotiga oid maqolalari chop etilgan. 1936-yilda qrim-tatar tilining imlo lugʻati va lotin grafikasi asosida darslik tayyorladi[3].

1986-yilda uning „Fikir injillari“ asari Toshkentda chop etildi[11].

U 5 ming iborani oʻz ichiga olgan birinchi qrim-tatar frazeologik lugʻatini yaratish ustida ishlagan. Lugʻatdan parchalar 1987-yilda Toshkentdagi „Yulduz“ jurnalida chop etilgan[12].

Kurkchi vafotidan keyin uning arxivi (qoʻl yozmalari) Farg‘onadagi Ervin Jeparovning kuyovida saqlangan. 1999-yilda Qrimga O‘zbekistondan Kurkchi asarlari arxivi yetkazildi. Materiallar saqlash uchun kutubxonaning arxiv bo‘limiga topshirildi[3][13].

Ishlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Grammatika. Oliy maktab uchun darslik. 2-qism: Sintaksis. Simferopol, 1935-yil
  • Qrim-tatar tilining imlo lugʻati . Simferopol: Davlat. Qrim nashriyot uyi. ASSR, 1936-yil
  • Aql marvaridlari: bugungi kunning koʻrinishi. lang. Toshkent, 1986-yil

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Р. И. Хаяли. Усеин Османович Куркчи – автор первого крымскотатарского орфографического словаря // Культура народов Причерноморья. — 2009. — ISSN 1562-0808. Архивировано 8 iyun 2020 года.
  2. ↑ Svod pamyatnikov istorii, arxitekturi i kulturi krimskix tatar. Tom III. g. Simferopol. — Belgorod: „KONSTANTA“, 2018. — s. 197. — 392 s.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Бекирова Гульнара. „Научный подвиг Усеина Куркчи“. Крым.Реалии (2016-yil 21-noyabr). 2016-yil 22-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 8-iyun.
  4. ↑ Р. И. Хаяли. Усеин Османович Куркчи – автор первого крымскотатарского орфографического словаря // Культура народов Причерноморья. — 2009. — ISSN 1562-0808. Архивировано 8 iyun 2020 года.
  5. ↑ „Усеин Куркчи | Alem-i Medeniye“. medeniye.org. 2020-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 8-iyun.
  6. ↑ Р. И. Хаяли. Усеин Османович Куркчи – автор первого крымскотатарского орфографического словаря // Культура народов Причерноморья. — 2009. — ISSN 1562-0808. Архивировано 8 iyun 2020 года.
  7. ↑ Р. И. Хаяли. Усеин Османович Куркчи – автор первого крымскотатарского орфографического словаря // Культура народов Причерноморья. — 2009. — ISSN 1562-0808. Архивировано 8 iyun 2020 года.
  8. ↑ Р. И. Хаяли. Усеин Османович Куркчи – автор первого крымскотатарского орфографического словаря // Культура народов Причерноморья. — 2009. — ISSN 1562-0808. Архивировано 8 iyun 2020 года.
  9. ↑ Р. И. Хаяли. Усеин Османович Куркчи – автор первого крымскотатарского орфографического словаря // Культура народов Причерноморья. — 2009. — ISSN 1562-0808. Архивировано 8 iyun 2020 года.
  10. ↑ Р. И. Хаяли. Усеин Османович Куркчи – автор первого крымскотатарского орфографического словаря // Культура народов Причерноморья. — 2009. — ISSN 1562-0808. Архивировано 8 iyun 2020 года.
  11. ↑ Р. И. Хаяли. Усеин Османович Куркчи – автор первого крымскотатарского орфографического словаря // Культура народов Причерноморья. — 2009. — ISSN 1562-0808. Архивировано 8 iyun 2020 года.
  12. ↑ Р. И. Хаяли. Усеин Османович Куркчи – автор первого крымскотатарского орфографического словаря // Культура народов Причерноморья. — 2009. — ISSN 1562-0808. Архивировано 8 iyun 2020 года.
  13. ↑ Николай Семена. „Возвращение Усеина Куркчи“. Зеркало недели (1999-0806). 2020-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 8-iyun.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Alyadin Sh. Aql marvaridlari // Qrim ovozi. 1995 yil 3 mart.
  • Emirova A. Qrim-tatar leksikografiyasi // Qrim ovozi. 1998 yil 18 sentyabr.
  • Деятели крымскотатарской культуры (1921—1944 гг.): Биобиблиографический словарь, 1000 экз, Бильги чокърагъы = Источник знаний, Симферополь: Доля, 1999 — 119—121 bet. ISBN 966-95494-4-2. 
  • Odamlar va taqdirlar: Sharqshunoslarning biobibliografik lugʻati — Sovet davridagi siyosiy terror qurbonlari (1917-1991). Ed. Ya. V. Vasilkov, M. Yu. Sorokina tomonidan tayyorlangan. Sankt-Peterburg: Peterburg sharqshunoslik, 2003. 496 b. (Sharq haqidagi mahalliy fanning ijtimoiy tarixi)
  • Belialova M. A. Oʻqituvchi va fuqaroga minnatdorchilik bilan // Zamonaviy taʼlim tizimi: oʻtmish tajribasi, kelajakka qarash. — 2016 yil.
  • Yunusov Sh. E. Usein Kurkchi hikoyalarida dunyo surati // Qrim ilmiy xabarnomasi. — 2019. — No 2 (20).

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Usein_Kurkchi&oldid=3974653" dan olindi