Ubuntu
| Ubuntu | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ishlab chiquvchi | Canonical Ltd. |
| OT oilasi | Linux (Unixsimon) |
| Negiz kodi | Ochiq manbali dastur[1][2] |
| Ilk e’lon qilinishi | 20-oktyabr, 2004-yil |
| Soʻnggi versiyasi | 24.04.2 LTS[3] va 25.04[4] |
| So’nggi test versiyasi | 24.04.2 LTS[3] va 25.04[4] |
| Yangilanish uslubi | Software Updater |
| Paket menedjerlari | GNOME Software, APT (Debian), dpkg, Snap (package manager), flatpak |
| Yadro tipi | Monolit (Linux yadrosi) |
| Interfeys | GNOME |
| Litsenziya | Bepul dasturiy taʼminot + baʼzi pullik qurilma drayverlari mavjud[5] |
| Holati | Faol |
| Veb sayt | www.ubuntu.com, ubuntu.ru |
Ubuntu ([ʊˈbʊntuː]; zulu tilidan „ubuntu“ – insoniylik demakdir[6]) – Debian GNU/Linux asosidagi distributiv hisoblanadi. Asosiy ishlab chiquvchi va homiy Canonical Ltd. hisoblanadi. Hozirda loyiha faol rivojlanmoqda va erkin hamjamiyat tomonidan qoʻllab-quvvatlanmoqda.
Umumiy maʼlumot
[tahrir | manbasini tahrirlash]Canonical Ltd. bergan maʼlumotga koʻra, Ubuntu butun dunyo boʻylab taxminan 20 million foydalanuvchi tomonidan qoʻllanadi[7]. U veb-serverlar uchun eng mashhur GNU/Linux distributivlari roʻyxatida 1-oʻrinni egalladi. DistroWatch.com saytiga tashrif buyurgan foydalanuvchilar soni boʻyicha 4-oʻrinni egalladi (2017-yil maʼlumoti)[8].
Odatda, distributivning yangi versiyalari har olti oyda chiqariladi va 9 oy davomida xavfsizlik yangilanishlari bilan qoʻllab-quvvatlanadi (13.04 versiyasidan boshlab, bundan oldin qoʻllab-quvvatlash bir yarim yil davomida amalga oshirilgan).
Har 2 yilda chiqarilgan LTS (inglizcha: Long Term Support – „uzoq muddatli qoʻllab-quvvatlash“) versiyalari ham server, ham ish stoli (desktop) versiyalari 5 yil davomida qoʻllab-quvvatlanadi. (12.04 LTS dan oldin desktop LTS versiyalarini qoʻllab-quvvatlash muddati 3 yil edi.) Ubuntu oilasining boshqa LTS naqllari uchun toʻliq qoʻllab-quvvatlash 3 yil, tizim asoslari (Linux yadrosi, Xorg va boshqa komponentlar) uchun esa qoʻllab-quvvatlash 5 yilni tashkil etadi[9][10][11].
Ubuntu server va ish stansiyasi dasturlari tanlovi bilan birga keladi. U Live CD (Desktop versiyasi) yordamida ish stoli shaxsiy kompyuterlariga oʻrnatiladi (DVD va USB drayverlardan foydalanish mumkin).
Ilgari matnli (konsol) oʻrnatuvchidan foydalanish mumkin edi (Alternativ versiya, Ubuntu 12.04.2 gacha taqdim etilgan) va CD va DVD disklari uchun alohida versiyalar taqdim etilgan. Ikkinchisida yana bir nechta imkoniyatlar mavjud edi – nafaqat grafik, balki matnli rejimlarida oʻrnatish, tizimni tiklash rejimida yuklash va toʻliq lokalizatsiya va diskdagi koʻp sonli paketlar bilan yakunlanadi. Rasmiy ravishda qoʻllab-quvvatlanadigan arxitekturalar uchun versiyalar mavjud, masalan, i386 (20.04 gacha; LTSda – 18.04 gacha), AMD64, ARM. Bundan tashqari, 2013-yildan boshlab ARM va x86 arxitekturasida smartfonlar uchun Ubuntu’ning maxsus versiyasini ishlab chiqish boshlandi.
IoT qurilmalari va robotlarida ishlay oladigan Ubuntu Core naqli ham mavjud.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ubuntu loyihasining avval boshidagi nomi No-Name-Yet (Hali nomsiz) boʻlgan.
Ubuntu dastlab Debian GNU/Linuxʼning vaqtinchalik tarmogʻi sifatida tuzilgan boʻlib, u har olti oyda bir marta operatsion tizimning yangi versiyasini chiqarishni maqsad qilgan.
Xandros, Linspire va Libranet kabi boshqa umumiy maqsadli Debian naqllaridan farqli oʻlaroq, Canonical Debian falsafasi asosida Ubuntuʼni bepul tarqatishga qaror qildi. Biroq bunda ayrim yopiq kodli dasturiy taʼminotlarni hak kiritdi.
Ubuntu paketlari asosan beqaror (unstable) Debian GNU/Linux paketlar guruhidagi paketlarga asoslangan. Ubuntu oʻrnatilgan paketlarni boshqarish uchun Debianʼning Advanced Packaging Toolʼdan foydalanadi. Biroq, Ubuntu va Debian GNU/Linux uchun paketlar bir-biriga mos kelishi shart emas. Baʼzi Ubuntu ishlab chiquvchilari asosiy Debian GNU/Linux paketlarida ham ishtirok etadilar, shuning uchun kompilyatsiya qilingan dasturlarga oʻzgartirishlar kiritilsa, ular ikkala loyihada ishlashi mumkin. Biroq, 2005-yil aprel oyida Debian GNU/Linux asoschisi Yan Myordok Ubuntuʼni Debian GNU/Linux paketlari bilan nomuvofiqligi uchun tanqid qilib, Ubuntu muvofiqlik boʻyicha Debian Sargeʼdan juda uzoqlashganini aytdi.
Ubuntu hozirda Mark Shattlvort va u asos solgan Canonical kompaniyasi tomonidan moliyalashtiriladi. 2005-yil 8-iyulda Canonical Ubuntu fondi tashkil etilganini eʼlon qildi va 10 million dollarlik dastlabki sarmoya kiritdi. Jamgʻarmaning maqsadi Ubuntuʼning barcha kelajakdagi versiyalari uchun qoʻllab-quvvatlash va ishlab chiqishni kafolatlashdir, ammo 2009-yilda poydevor foydalanilmay qoldi. Shattlvort buni „qora kunga“ favqulodda jamgʻarma sifatida saqlab qoʻyilganligini taʼkidladi.
2011-yil 28-aprelda chiqarilgan 11.04 „Natty Narwhal“ versiyasidan boshlab standart Ubuntu Desktop Edition GNOME ish stoli muhiti Canonical tomonidan ishlab chiqilgan Unity bilan almashtirildi va keyingi versiyalarda X.Org Server Mir bilan almashtiriladi. Ubuntu distributivlarining nomlash tizimi ham oʻzgartirildi: Ubuntu Netbook Edition va Ubuntu Desktop Edition bir versiyaga birlashtirildi, oddiygina „Ubuntu“ („Edition“ soʻzisiz), oʻz navbatida Ubuntu Server Editionʼdan ham bu soʻz olib tashlandi va endi bu shunchaki „Ubuntu Server“ nomini oldi.
2011-yil 13-oktyabrda Ubuntu 11.10 „Oneiric Ocelot“ versiyasi chiqdi. Ubuntu Software Center (Ubuntu dasturiy taʼminot markazi) yangi, yanada jozibali interfeysda taqdim etilgan, har bir ilova besh yulduzli umumiy reytingga ega va dasturiy taʼminot markazining oʻzi GTK 3 ga koʻchirilgan. Shuningdek, yangi LightDM kirish ekrani mavjud. Oldingi GDM bilan solishtirganda, yangisi HTML va Javaʼga asoslangan sezilarli darajada tezroq ishlaydi. Standart interfeys (oldingi versiyada boʻlgani kabi) yanada takomillashtirilgan va yangilangan Unity (kuchsiz kompyuterlar uchun Unity 2D), GNOME standart oʻrnatishga kiritilmagan. Evolution pochta vositasi Thunderbird 7 bilan almashtirildi. Yangi Boshqarish markazi soddalashdi va Mac OS uslubiga koʻproq oʻxshash boʻldi.
2012-yil 26-aprelda Ubuntuʼning yangi versiyasi – 12.04 LTS „Precise Pangolin“ chiqdi. Unda standart ish stoli muhiti oldingi Unity boʻlib, lekin endi HUD ilovalarida menyu bandlarini topish uchun izlash satri qoʻshilgan edi. Standart musiqa va video ijro etuvchi Banshee oʻrniga Rhythmbox oʻrnatildi. Ushbu naql quyidagi komponentlarni oʻz ichiga oladi: GNOME 3.4.1, Firefox 11, LibreOffice 3.5.2, Thunderbird 11 va boshqalar oʻrnatilgan.
Ubuntu 20.04 da 32 bitli protsessorlarni qoʻllab-quvvatlash toʻxtatildi.
Ubuntu Netbook Edition
[tahrir | manbasini tahrirlash]10.10 gacha va shu jumladan, Ubuntu Netbook Edition versiyasi mavjud boʻlib, unda netbuklar uchun moslashtirilgan interfeys hamda baʼzi maxsus ilovalar mavjud edi. 10.10 dan oldin GNOME paneli va Metacity oyna boshqaruvchisiga asoslangan maxsus interfeys ishlatilgan va 10.10 versiyasi birinchi marta Unity qobigʻini taqdim etdi.
11.04 dan beri Ubuntu Desktop Edition ham Unity qobigʻidan foydalanganligi sababli ikkala versiyani birlashtirishga qaror qilindi.
Xususiyatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ubuntu foydalanish qulayligiga qaratilgan. U „sudo“ yordam dasturidan keng foydalanishni oʻz ichiga oladi, bu foydalanuvchilarga potentsial xavfli superfoydalanuvchi sessiyasini ishga tushirmasdan maʼmuriy vazifalarni bajarishga imkon beradi.
Ubuntu shuningdek, turli til guruhlaridagi odamlarga maksimal darajada kirishni taʼminlash uchun keng qamrovli xalqaro kodlashtirishga ega. 5.04 dan boshlab standart kodlash UTF-8 hisoblanadi.
Ubuntu 4 gigabayt operativ xotira (DDR)dan hamda qattiq disk (hard disk)da besh gigabayt boʻsh joy boʻlishi tavsiya etiladi. Minimal talabnomada esa bundanda kam resurs talab etiladi.
Ubuntu (11.04 gacha) GNOME ish stoli tizimiga asoslangan boʻlib, u bepul, sodda va intuitiv interfeysni taʼminlashga moʻljallangan boʻlib, zamonaviy ish stoli ilovalarining toʻliq spektrini taklif etadi. GNOMEʼga kiritilgan ilovalardan tashqari, Ubuntu qoʻshimcha dasturiy taʼminotlar, jumladan LibreOffice (OpenOffice.org 11.04 gacha), Mozilla Firefox veb-brauzeri shular sirasiga kiradi.
Ubuntuga oid faktlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 2007-yilda Fransiya parlamenti Windows operatsion tizimidan voz kechib, Ubuntuʼga oʻtdi. 2008-yilda fransuz politsiyasining 70 mingdan ortiq kompyuterlarini Ubuntuʼga tizimli ravishda oʻtkazish toʻgʻrisida qaror ham eʼlon qilindi. 2008-yilda Fransiyadagi barcha politsiya boʻlimlarida 5 mingdan 8 mingtagacha kompyuterini, keyingi 4 yil ichida har yili 12-15 ming kompyuterni oʻtkazish rejalashtirildi.
- Ubuntu Gruziya va Shimoliy Makedoniya maktablarida qoʻllanadi (Ubuntuga 180 mingdan ortiq kompyuter oʻtkazish rejalashtirilgan).
- Ispaniyada (2008-yil holatiga koʻra) taʼlim muassasalarini Ubuntu bilan 400 mingdan ortiq kompyuterga oʻrnatish amalga oshirilmoqda.
- 2017-yilgacha Google xodimlari Goobuntu deb nomlangan Ubuntuning oʻzgartirilgan distributividan foydalanishgan.
- Ubuntu Vikipediya serverlarida asosiy operatsion tizim sifatida qoʻllanadi.
- 2013-yil may oyida Myunxen shahri 14 000 dan ortiq davlat ish stansiyalarini Linux va bepul dasturiy taʼminotga koʻchirish loyihasi muvaffaqiyatli yakunlanganini eʼlon qildi. Dasturiy taʼminotlarni koʻchirish shaharning turli tumanlaridagi 51 ta muassasada amalga oshirildi. LiMux ishchi distributiv toʻplami sifatida qoʻllandi, bu Ubuntu Linuxning munitsipal muassasalarda foydalanish uchun maxsus moslashtirilgan naqli hisoblanadi.
- 2012-yilda Valve Ubuntu uchun Steam oʻyinlar platformasini ishlab chiqdi.
- 2013-yilda Ukrainaning PrivatBank Ubuntu Linuxni joriy etishini eʼlon qildi. Ushbu tizimning korporativ versiyasi 36,5 ming kompyuterga oʻrnatilgan.
- 2020-yil 5-noyabrda Canonical Rossiyaning MTC aloqa operatori bilan hamkorlikni eʼlon qildi. MTSʼning bulutli infratuzilmasiga ochiq kodli OpenStack platformasi va Ubuntu Linux distributivi oʻrnatildi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „kernel.ubuntu.com“. kernel.ubuntu.com. 21-avgust 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Index of /ubuntu“. archive.ubuntu.com. 11-may 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 3,0 3,1 (unspecified title)
- ↑ 4,0 4,1 (unspecified title)
- ↑ „Explaining Why We Don't Endorse Other Systems“. Free Software Foundation. 24-aprel 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Ubuntu Documentation Team. „About Ubuntu“ (en). 2012-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 9-noyabr.
- ↑ „Canonical launches Ubuntu 11.10 update“. Computerworld UK (2011-yil 14-oktyabr). 2012-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „DistroWatch.com: Put the fun back into computing. Use Linux, BSD.“. distrowatch.com.
- ↑ „LTS“ (en). wiki.ubuntu.com (2011-yil 1-dekabr). — „A new LTS version is released every 2 years. In previous releases, a Long Term Support (LTS) version had 3 years support on Ubuntu (Desktop) and 5 years on Ubuntu Server. Starting with Ubuntu 12.04 LTS, both versions will receive 5 years support. There is no extra fee for the LTS version; we make our very best work available to everyone on the same free terms. Upgrades to new versions of Ubuntu are and always will be free of charge.“.
- ↑ „Ubuntu 12.04 to feature extended support period for desktop users“ (en). Canonical Ltd. (2011-yil 21-oktyabr). — „Canonical today announced it would be extending the support and maintenance period for its upcoming Long Term Support (LTS) release of Ubuntu for desktop users from three years to five years. The move comes in response to increasing demand for Ubuntu desktops in corporate environments where longer maintenance periods are the norm. It brings the desktop product into line with Ubuntu Server which continues with five years of support for LTS releases.“. 2012-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 22-fevral. (WebCite saytida 2012-02-24 sanasida arxivlangan)
- ↑ „Время поддержки десктоп-редакции Ubuntu 12.04 LTS продлено до 5 лет“ (ru). OpenNET (2011-yil 21-oktyabr). — „Компания Canonical объявила о продлении времени поддержки для LTS-релизов десктоп-редакции Ubuntu с трёх до пяти лет. Для серверной версии время поддержки осталось без изменений и также составляет пять лет. Таким образом, обновления с исправлением проблем безопасности для Ubuntu 12.04 LTS Desktop, как и для Ubuntu 12.04 LTS Server, будут выпускаться до апреля 2017 года.“.
