Sheikh Hasina

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Sheikh Hasina Vazed (shayx Hasina 1947-yil 28-sentyabrda tugʻilgan)[1] — Bangladeshlik siyosatchi, 2009-yil yanvaridan beri Bangladesh Bosh vaziri boʻlib ishlagan. Hasina Bangladeshning asoschisi va birinchi prezidenti Bangabandhu Shayx Mujibur Rahmonning qizi[2]. U avval 1996-yilning iyunidan 2001-yilning iyuligacha bosh vazir lavozimida ishlagan. U Bangladesh tarixidagi eng uzoq vaqt xizmat qilgan bosh vazir bo‘lib, jami 18 yildan ortiq vaqt davomida xizmat qilgan. 20-mart 2023-yil holatiga ko‘ra, u tarixda dunyodagi eng

Hasina Rossiya prezidenti Vladimir Putin bilan 2013 yil yanvar oyida Kremlda

uzoq vaqt xizmat qilgan ayol Bosh vazir hisoblanadi[3][4][5] Shuningdek, u Bosh vazir lavozimida eng uzoq qolgan ayol rekordchi hisoblanadi.

2014-yilda Bangladesh Millatchilar partiyasi tomonidan boykot qilingan saylovda u uchinchi muddatga qayta saylandi. U 2018-yilda muxolifat zoʻravonligi bilan kechgan saylovlardan soʻng toʻrtinchi muddatga gʻalaba qozondi. Shayx Hasina 2018-yil 30-dekabrda o‘tkazilgan 11-milliy parlament saylovlarida uning partiyasi Avami Ligasi boshchiligidagi Buyuk Alyans mutlaq g‘alaba qozonganidan so‘ng, 2019-yil 7-yanvar kuni to‘rtinchi marta Bangladesh Xalq Respublikasi Bosh vaziri sifatida qasamyod qildi. . Shayx Hasina bir qancha reytinglarda dunyodagi eng qudratli ayollardan biri sanaladi[6][7]

Yoshligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hasina 1947-yil 28-sentyabrda Sharqiy Bengaliyadagi Tungipara shahridagi Bengal musulmon shayxi oilasida tugʻilgan. Uning otasi Bangladeshning asoschisi va birinchi prezidenti Shayx Mujibur Rahmon edi. Uning otasi bobosi Shayx Lutfar Rahmon orqali Iroq arablaridan kelib chiqqan boʻlib, u XV asrdagi musulmon voizi Bagʻdodlik Shayx Avvalning bevosita avlodi boʻlgan[8]. Onasi Shayx Fazilatunnisa Mujib edi[9]. U koʻplab intervyularida otasining siyosiy ishlari tufayli qoʻrquvda oʻsganini aytgan[10]. U 1968-yilda fizik MA Vazed Miahga turmushga chiqdi [11] U Dakka universitetining talabalar siyosatida faol ishtirok etgan[12].1975-yil 15-avgustda Bangladesh armiyasining dindan qaytgan ofitserlari tomonidan amalga oshirilgan harbiy to‘ntarishda uning otasi va uning ko‘pchilik oilasi o‘ldirilganida, Hasina Bangladeshda bo‘lmagan.  U Gʻarbiy Germaniyada yadro fizikasi boʻyicha ishlagan eri, MA Vazed Miah bilan birga edi. U 1975-yil oxirida Hindistondan boshpana olgan holda Yangi Dehliga koʻchib oʻtdi. Uning oʻgʻli Sajib Vazed Joy Hindiston maktab-internatlarida tahsil olgan. Hindistonda boʻlgan vaqtlarida Hasina siyosat bilan shugʻullanmadi, lekin Hindistonning boʻlajak

Xasina Buyuk Britaniya Bosh vaziri Devid Kemeron bilan Dauning-strit, 10 (2011 yil yanvar)

prezidenti Pranab Mukerjining rafiqasi Suvra Mukerji bilan yaqin doʻst edi[11][13].

Hasina 1981-yil 16-fevralda Avami ligasini boshqarishga saylanguniga qadar Bangladeshga qaytishi taqiqlangan va 1981-yil 17-mayda uyiga kelgan[10].

Dastlabki siyosiy martabasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Harbiy boshqaruvga qarshi harakat, 1981-1991[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hindistonda surgunda yashayotgan Hasina 1981-yilda Avami Ligasi (AL) prezidenti etib saylandi[14].

Hasina 1980-yillar davomida hibsda edi. 1984-yilda u fevral va noyabrda yana uy qamogʻiga olindi. 1985-yil mart oyida u yana uch oyga uy qamogʻiga oʻtkazildi[15][16].

Hasina va AL 1986-yilda prezident Husayn Muhammad Ershad davrida oʻtkazilgan Bangladeshdagi umumiy saylovda qatnashgan. U 1986-1987-yillarda parlament muxolifati yetakchisi boʻlib ishlagan[9]. U Ershodga qarshi muxolifat sifatida sakkiz partiyadan iborat ittifoqni boshqargan[17]. Hasinaning saylovda ishtirok etish qarori uning raqiblari tomonidan tanqid qilingan, chunki saylov harbiy holat sharoitida oʻtgan va boshqa asosiy muxolifat guruhi soʻrovni boykot qilgan. Biroq, uning tarafdorlari u Ershod hukmronligiga qarshi kurashish uchun parlamentdan samarali foydalanganini taʼkidladilar. Ershod parlamentni 1987-yilning dekabrida Hasina va uning Avami Ligasi neytral hukumat ostida yangi umumiy saylov oʻtkazishga chaqirish maqsadida isteʼfoga chiqqanida tarqatib yubordi. 1987-yilning noyabr va dekabr oylarida Dakkada ommaviy qoʻzgʻolon boʻlib oʻtdi va bir necha kishi, jumladan, Avami Ligasi faoli va Hasinani qoʻllab-quvvatlagan Nur Husayn halok boʻldi[18].

Uning partiyasi Xalida Ziya boshchiligidagi Bangladesh Millatchilar partiyasi (BNP) bilan birgalikda demokratik yoʻl bilan saylangan hukumatni tiklash boʻyicha ishlarni davom ettirdi, ular mamlakatni parlament boshqaruv shakliga qaytarish boʻyicha konstitutsiyaviy

Xasina G7 rahbarlari va mehmonlari bilan, Yaponiyadagi Shima Kanko mehmonxonasi, 2016 yil

referendumdan soʻng erishdilar. 1991-yilgi parlament saylovlarida BNP gʻalaba qozondi.

Muxolifat rahbari, 1991-1996[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bir necha yillik avtokratik boshqaruvdan soʻng, keng tarqalgan norozilik namoyishlari va ish tashlashlar iqtisodiyotni falaj qildi. Hukumat amaldorlari buyruqlarni bajarishdan bosh tortdilar va isteʼfoga chiqdilar. Bangladesh miltiqlari aʼzolari namoyishchilarga qarata oʻq otish oʻrniga qurollarini qoʻyishdi va komendantlik soati ochiqdan-ochiq buzildi. Hasina Xolida Ziyo bilan birga Ershodga muxolifatni tashkil qilishda ishlagan[19]. 1990 yil dekabr oyida boʻlib oʻtgan ommaviy norozilik namoyishi Ershodni oʻz vitse-prezidenti, Bangladesh Oliy sudining bosh sudyasi adliya Shahabuddin Ahmad foydasiga isteʼfoga chiqargach, hokimiyatdan chetlatilgan. Ahmad boshchiligidagi muvaqqat hukumat parlamentga umumiy saylov oʻtkazdi. Xalida Ziyo boshchiligidagi Bangladesh millatchi partiyasi umumiy ko‘pchilik ovozni qo‘lga kiritdi va Hasinaning Avami ligasi eng yirik muxolifat partiyasi sifatida maydonga chiqdi[20]. Hasina ishtirok etgan uchta saylov okrugidan ikkitasida yutqazib, bittasida g‘alaba qozondi. Magʻlubiyatdan soʻng, u partiya prezidenti lavozimidan isteʼfoga chiqishni taklif qildi, ammo partiya rahbarlarining iltimosiga binoan oʻz faoliyatida qoldi. 

Bangladeshdagi siyosat 1994-yilda, oʻsha okrug deputati, Hasina partiyasi aʼzosi vafotidan soʻng oʻtkazilgan Magura-2dagi qoʻshimcha saylovdan soʻng hal qiluvchi burilish yasadi. Avami ligasi oʻz oʻrnini qaytarib olishini kutgan edi, ammo BNP nomzodi soxtalashtirish va manipulyatsiya orqali gʻalaba qozondi[21].

Bangladesh Bosh vaziri, 1996-2001[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hasina AQSh Prezidenti Bill Klinton bilan Dakkadagi Bosh vazirlik idorasida, 2000-yil.

Avami Ligasi (AL) boshqa muxolif partiyalar bilan birgalikda navbatdagi umumiy saylovlar neytral muvaqqat hukumat ostida o‘tkazilishini va muvaqqat hukumatlarning saylovlarni boshqarishi sharti konstitutsiyaga kiritilishini talab qildi.  Hukmron Bangladesh millatchilar partiyasi (BNP) bu talablarga amal qilishdan bosh tortdi[22].Hasina Bangladesh Bosh vaziri lavozimida birinchi muddatni 1996 yildan 2001 yilgacha boshqargan. U Bangladesh mustaqillikka erishgandan keyin butun besh yillik muddatini yakunlagan birinchi bosh vazir bo‘ldi. [9] U Hindiston bilan Gang daryosini boshqaradigan 30 yillik suv taqsimoti shartnomasini imzoladi. Uning maʼmuriyati Shayx Mujib, uning otasi va Bangladeshning birinchi prezidentining qotillariga taʼqib qilishdan daxlsizlik bergan tovon toʻlash toʻgʻrisidagi qonunni bekor qildi. Uning hukumati telekommunikatsiya sanoatini xususiy sektor uchun ochdi, shu paytgacha u faqat davlat kompaniyalari bilan cheklangan edi. 1999 yilda hukumat xususiy sektorni mustahkamlash va oʻsishni ragʻbatlantirishga qaratilgan Yangi sanoat siyosatini (NIP) boshladi. [23]

2001-2008: Muxolifat davri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avami ligasi deputatlari keyingi davrda parlamentda tartibsiz qatnashdilar[24]. 2003-yil oxirida Avami ligasi hukumatga qarshi birinchi yirik harakatini boshladi va partiya bosh kotibi Abdul Jolilning hukumat 2004 yil 30 aprelgacha qulashi haqidagi bayonoti bilan yakunlandi. Bu amalga oshmadi va Jalilni bilvosita qoʻllab-quvvatlagan partiya va Hasinaga zarba sifatida qaraldi. 2007-yil aprel oyida Hasinaga 2006-2008-yillardagi siyosiy inqiroz davrida harbiylar tomonidan qoʻllab-quvvatlangan muvaqqat hukumat tomonidan tovlamachilik va tovlamachilikda ayblangan. U tadbirkor Tajul Islom Farukni 1998 yilda uning kompaniyasi elektr stansiyasini qurishdan oldin uni pora berishga majburlaganlikda ayblangan. Faruk oʻz loyihasini maʼqullagani uchun Hasinaga pul toʻlaganini aytdi[25]. Hasina mamlakatni tark etib, avval AQShga, keyin esa Buyuk Britaniyaga qochib ketdi[26].2008-yil 13-yanvarda Hasina ikki qarindoshi, singlisi Shayx Rehana va amakivachchasi Shayx Selim bilan birga maxsus sud tomonidan tovlamachilikda ayblangan[27]. 6-fevral kuni Oliy sud uni favqulodda holat joriy etilgunga qadar sodir etilgan jinoyatlar uchun favqulodda holatlar to‘g‘risidagi qonunlar bo‘yicha jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin emasligi haqidagi qaror bilan sud jarayonini to‘xtatdi. [28]2008-yil 11-iyunda Hasina tibbiy sabablarga koʻra shartli ravishda ozod qilindi. Ertasi kuni u eshitish, koʻz muammolari va yuqori qon bosimi uchun davolanish uchun

Hasina Hindiston Bosh vaziri Narendra Modi bilan, 2018 yil

AQShga uchib ketdi[29]. Uning shaxsiy shifokori Sayid Modasser Ali muvaqqat hukumatni Hasinaning hibsga olingan vaqtida davolanishiga beparvolik qilgani uchun sudga berish bilan tahdid qildi[30].

Bangladesh Bosh vaziri, 2009-yildan hozirgacha[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkinchi premerlik, 2009-2014[tahrir | manbasini tahrirlash]

2008-yil 6-noyabrda Hasina 29-dekabrga belgilangan 2008-yilgi umumiy saylovda ishtirok etish uchun Bangladeshga qaytib keldi[31]. U parlament saylovlarida Husayn Muhammad Ershod boshchiligidagi Jatiya partiyasi bilan „Buyuk ittifoq“ shiori ostida uning asosiy hamkori sifatida ishtirok etishga qaror qildi. 2008-yil 11-dekabrda Hasina matbuot anjumanida oʻz partiyasining saylovoldi manifestini rasman eʼlon qildi va 2021-yilgacha „Raqamli Bangladesh“ni qurishga vaʼda berdi[32].Hasina oʻz partiyalarining avvalgi muvaqqat hukumat tomonidan amalga oshirilgan islohotlarni qoʻllab-quvvatlagan koʻplab siyosatchilarni lavozimidan chetlatdi. U 2009-yilda Bangladesh miltiqlari qoʻzgʻoloni koʻrinishidagi yirik milliy inqirozga qarshi turishi kerak edi, natijada Bangladesh armiyasi zobitlari, shu jumladan 75 kishi halok boʻldi[33][34]. Bangladesh armiyasining baʼzi ofitserlari oʻlimda Hasinani aybladilar, chunki ular ilgari armiyaga yuborilmagan[35]. 2011-yilda parlament partiyasiz muvaqqat hukumatga saylovlar oʻtkazishni talab qiluvchi qonunni olib tashladi[36]. 2012-yilda u qatʼiy pozitsiyani saqlab qoldi va 2012-yilgi Rakxayn shtatidagi tartibsizliklar paytida Myanmadan qochgan rohinja qochqinlariga kirishga ruxsat bermadi[37].

Shaxsiy hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

1968-yilda Xasina bangladeshlik fizik, yozuvchi va Bangladesh Atom energiyasi komissiyasi raisi MA Wazed Miahga (1942-2009) turmushga chiqdi[1][38] Uning Sajib Vazed ismli oʻgʻli va Saima Vazed ismli qizi bor[1]. Hasinaning yagona tirik ukasi Shayx Rehana 2017-yilda Gopalganjdagi Avami ligasi Tungipara upazila bo‘limining maslahatchisi etib tayinlangan[39]. Sheikh Hasina o‘zining siyosiy faoliyati davomida jami 19 marta o‘z hayotiga suiqasddan omon qolgan[40].

Jahonda[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 2018-yilda Hasina Rezaur Rahman Xon Piplu rejissorligidagi "Hasina: Qizning ertagi" hujjatli dramasida bosh rolda paydo boʻladi[41][42].
  • 2021-yil 1-fevralda Hasina Al-Jazira telekanalining 64 daqiqalik "Barcha Bosh vazirning odamlari" hujjatli filmida havola etildi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „PM's birthday today“. The Daily Star (29-sentabr 2019-yil). Qaraldi: 29-sentabr 2019-yil.
  2. ↑ „Sheikh Hasina“. BTRC. 8-avgust 2019-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 15-avgust 2019-yil.
  3. ↑ „Sheikh Hasina longest serving female leader in world: Survey“. Uniindia.com (9-sentabr 2019-yil). Qaraldi: 25-iyun 2022-yil.
  4. ↑ „Survey: Sheikh Hasina tops as longest serving female leader in world“ (11-sentabr 2019-yil).
  5. ↑ „Sheikh Hasina world's longest serving female leader“.
  6. ↑ „The World's 100 Most Powerful Women“. Forbes (4-dekabr 2018-yil). 20-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 4-dekabr 2018-yil.
  7. ↑ „The World's 100 Most Powerful Women“. Forbes (1-noyabr 2017-yil). 25-dekabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2-noyabr 2017-yil.
  8. ↑ Haque Khoka, Mominul. অস্তরাগের স্মৃতি সমুজ্জ্বল : বঙ্গবন্ধু, তাঁর পরিবার ও আমি (bn). Dhaka: Shahitya Prakash, 1998 — 24 bet.  Wayback Machine saytida arxivlandi (2021-04-21).
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 „Sheikh Hasina Wazed“. Encyclopædia Britannica. 6-aprel 2016-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 28-mart 2016-yil.
  10. ↑ 10,0 10,1 „Sheikh Hasina: They 'should be punished'“. Al Jazeera (23-sentabr 2013-yil). Qaraldi: 16-noyabr 2014-yil.
  11. ↑ 11,0 11,1 „The time Delhi gave shelter to Sheikh Hasina“. dna (7-aprel 2017-yil). Qaraldi: 8-fevral 2019-yil.
  12. ↑ Mohiuddin, Yasmeen (Spring 2008). "Sheikh Hasina and Khaleda Zia". International Journal 63 (2): 464. doi:10.1177/002070200806300215. 
  13. ↑ „Hasina revisits Delhi, her home from 1975–81“. bdnews24.com. Qaraldi: 8-fevral 2019-yil.
  14. ↑ „Sheikh Hasina Wajed“. Forbes. 10-aprel 2019-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 28-mart 2016-yil.
  15. ↑ „Sheikh Hasina –“. Archives of Women's Political Communication. 8-avgust 2019-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-avgust 2019-yil.
  16. ↑ বিটিআরসি“. BTRC. 8-avgust 2019-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-avgust 2019-yil.
  17. ↑ Ap. „Bangladesh Storms Kill 200 in Week; 3,000 Are Missing“. The New York Times (29-avgust 1987-yil). Qaraldi: 8-fevral 2019-yil.
  18. ↑ „Hossain, Shahid Nur - Banglapedia“ (en). en.banglapedia.org. Qaraldi: 20-iyul 2022-yil.
  19. ↑ Crossette, Barbara. „Revolution Brings Bangladesh Hope“. The New York Times (9-dekabr 1990-yil). Qaraldi: 8-fevral 2019-yil.
  20. ↑ „Analysis: A tale of two women“. BBC News (2-oktabr 2001-yil). Qaraldi: 28-mart 2016-yil.
  21. ↑ „Magura: Polls then and now“. The Daily Star (7-aprel 2014-yil). Qaraldi: 2-yanvar 2017-yil.
  22. ↑ Haidar, Suhasini. „Before his pen went dry, Pranab Mukherjee wrote on 1971, love for Sheikh Mujibur Rahman family“. The Hindu (17-oktabr 2020-yil). Qaraldi: 7-noyabr 2020-yil.
  23. ↑ „Hasina, Sheikh“. Banglapedia. 12-oktabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2-yanvar 2017-yil.
  24. ↑ „Assassination Attempt on Hasina: Ten Huji men get death by shooting“ (en). The Daily Star (21-avgust 2017-yil). Qaraldi: 7-noyabr 2020-yil.
  25. ↑ „Bangladesh police to investigate graft allegation against former PM Hasina“. International Herald Tribune. Associated Press (9-aprel 2007-yil).
  26. ↑ Baker, Luke. „Bangladesh's ex-PM Hasina barred from flying home“. Reuters (22-aprel 2007-yil). Qaraldi: 29-avgust 2021-yil.
  27. ↑ „Bangladesh court indicts Hasina, two others in extortion case“. The Times of India (13-yanvar 2008-yil). Qaraldi: 30-sentabr 2013-yil.
  28. ↑ „Bangladesh court quashes Hasina's trial“. The Hindu (6-fevral 2008-yil). Qaraldi: 30-sentabr 2013-yil.
  29. ↑ „Sheikh Hasina goes to US for medical treatment“. Gulf News. Qaraldi: 15-fevral 2015-yil.
  30. ↑ „Hasina wants to return end of Sept: doctor“. bdnews24.com. Qaraldi: 21-avgust 2008-yil.
  31. ↑ Pasricha, Anjana. „Sheikh Hasina Returns to Lead Her Party in Bangladesh“. VOA News (6-noyabr 2008-yil).
  32. ↑ „Hasina plays on people's expectation for a change“. The Daily Star. Qaraldi: 28-mart 2016-yil.
  33. ↑ Ramesh, Randeep. „Bangladeshi army officers' bodies found as death toll from mutiny rises to more than 75“. The Guardian (28-fevral 2009-yil). Qaraldi: 8-fevral 2019-yil.
  34. ↑ Sengupta, Somini. „Bangladeshi Premier Faces a Grim Crucible“. The New York Times (13-mart 2009-yil). Qaraldi: 8-fevral 2019-yil.
  35. ↑ Nelson, Urmee Khan and Dean. „Bangladeshi army officers blame prime minister for mutiny“. The Telegraph (13-mart 2009-yil). Qaraldi: 8-fevral 2019-yil.
  36. ↑ „Bangladesh ends 'caretaker' polls“. BBC News (30-iyun 2011-yil). Qaraldi: 8-fevral 2019-yil.
  37. ↑ PM says Bangladesh cannot help Rohingya YouTubeda
  38. ↑ „Sheikh Hasina Wazed“ (en). www.britannica.com. Qaraldi: 27-mart 2022-yil.
  39. ↑ „Sheikh Rehana becomes adviser of Tungipara AL“. Dhaka Tribune (30-iyul 2017-yil). Qaraldi: 26-mart 2022-yil.
  40. ↑ Karim. „A life haunted by assassins all along“. The Business Standard (27-sentabr 2021-yil). 22-avgust 2022-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 22-avgust 2022-yil.
  41. ↑ Karim, Elita. „'Hasina: A Daughter's Tale' to Premiere Soon“. The Daily Star (29-sentabr 2018-yil). Qaraldi: 3-oktabr 2018-yil.
  42. ↑ „'Hasina: A Daughter's Tale' awaits release“. Dhaka Tribune (28-sentabr 2018-yil). Qaraldi: 2-oktabr 2018-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sheikh_Hasina&oldid=3558274" dan olindi