Samarqand darvozasi (Buxoro)
| Samarqand darvozasi | |
|---|---|
.jpg) XIX asr oxirlarida olingan surat | |
| Joylashuvi | |
| Hudud | Buxoro |
| Mamlakat |
 Oʻzbekiston |
| Umumiy maʼlumotlar | |
| Qurdirgan hukmdor | Abdulazizxon |
| Taʼmirlatgan hukmdor | Abdullaxon II |
| Taʼmirlangan yili | 1557—1560-yillar |
| Buzilgan yili | 1920-yil buzilgan, 2009-yil qayta tiklangan |
| Qayta tiklagan meʼmor | Mahmud Ahmedov |
| Qalʼa (shahar) | Buxoro |
| Arxitekturasi | |
| Meʼmoriy uslubi | Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi |
| Qurilish materiali | pishgan gʻisht |
| Balandligi | 11,4 metr |
| Kengligi | 13 metr |
 Samarqand darvozasi xaritada | |
| Samarqand darvozasi (Buxoro) | |
Samarqand darvozasi — Buxoro shahrining qadimiy darvozalaridan biri.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Samarqand darvozasi Buxoro shaharining shimoli-sharqiy tomonida joylashgan boʻlib, ushbu darvoza orqali Samarqandga borilgan. Darvoza shayboniy hukmdor Abdulazizxon tomonidan qurdirilgan bo‘lib, 1557—1560-yillarda Abdullaxon II tomonidan qayta taʼmirlangan[1]. Samarqand yo‘li orqali G‘ijduvon, Qo‘qon, Toshkent va boshqa shaharlardan, uzoq xorijdan kelgan savdogarlar, mehmonlar shu darvozadan shaharga kirishgan. Darvoza yaqinida aravasozlik, yog‘och materiallari, deraza, eshik bozori bo‘lgan. Keyinchalik Amir Abdulahadxon (1885—1910), Amir Olimxon (1910—1920) davrida tiklangan yozgi saroy — Sitorai Mohi-Xossaga eltuvchi yo‘l shu darvoza orqali o‘tgani sababli, bu maskan savdogarlar uchun juda ahamiyatli hisoblangan. 1920-yilda Buxoroga qizil armiya hujumi natijasida, darvoza portlatilgan. Ushbu hujum natijasida Buxoro darvozalari ikkitaga kamaygan.
Meʼmorchiligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Darvozaning balandligi 11,4 metr, qadimiy devor balandligiga teng bo‘lib, arka va timpanli, kitebasiz tekis qilib, bir nechta darichalar qo‘yib tiklangan, terakot hamda koshindan belbog‘li qilib jilo berilgan. „Guldasta“lari hamda ustki qismi chiroyli qirrali gultoj bilan bezatilib, qadimiy devorga bir xilda birlashtirilgan. Dilrabo Murodova tadqiqotlariga koʻra, 1959-yilning yanvar oyida ham darvoza mavjud bo‘lgan. Ushbu darvoza yonida Buxoro amirligi qoʻshini toʻplanadigan va harbiy koʻrik oʻtkaziladigan maydon boʻlgan[2]. O‘tgan asrning 60-yillarida shaharni kengaytirish bahonasida inshoot buzib yuboriladi. Oʻzbekiston mustaqilligi tufayli qadimiy Buxoroning Samarqand darvozasi qayta tiklashga kirishildi. Arxivdan topilgan suratlar asosida darvozaning qurilish loyihasi tiklandi. Uning balandligi 11 metr, kengligi 13 metrni tashkil etadi. Darvoza qurilishida ishlayotgan qoʻli gul ustalarga oʻziga xos milliy uslubni saqlab qolish uchun qurilishda 200 mingta „obi gʻisht“ ishlatilishi aniqlandi. 2009-yil yanvar oyidan boshlab muhandis-meʼmor Mahmud Ahmedov loyihasi asosida asl qiyofaga mos qilib qayta tiklandi[3].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Сухарева О.А. К истории городов Бухарского ханства (историко-этнографические очерки). Ташкент: Изд-во академии наук Узбекской ССР, 1958 — 145-bet.
- ↑ Abdusattor Jumanazar. Buxoro taʼlim tizimi tarixi. Toshkent: Akademnashr, 2017 — 592-bet.
- ↑ To'rayev H.H. Buxoro tarixi. Buxoro: Durdona, 2020 — 320-bet. ISBN 978-9943-6571-0-6.