Rayta bint As-Saffoh
| Rayta bint al-Saffoh رايته بنت السفاح | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Zavjat ul-xalifa | |||||
| Abbosiylar xalifasining rafiqasi | |||||
| Oʻtmishdoshi |
| ||||
| Davomchisi | Al-Xayzuran bint Atta | ||||
| Tugʻilishi |
Taxminan 751-753-yillar Abbosiylar xalifaligi, Kufa yoki Anbar shahri | ||||
| Vafoti |
780-yillar Abbosiylar xalifaligi, Bagʻdod shahri | ||||
| Turmush oʻrtogʻi | Al-Mahdi (761) | ||||
| Farzandlari |
| ||||
| |||||
| Sulola | Abbosiylar saltanati | ||||
| Otasi | As-Saffoh | ||||
| Onasi | Umm Salama bint Ya'qub al-Maxzumiy | ||||
| Dini | Islom | ||||
Rayta bint As-Saffoh (arabcha: رايته بنت السفاح) — Abbosiylar malikasi, birinchi Abbosiy xalifasi As-Saffohning qizi (hukmronligi 750-754-yillar), ikkinchi Abbosiy xalifasi Al-Mansurning jiyani (hukmronligi 754-775-yillar) va uchinchi Abbosiy xalifasi Al-Mahdining birinchi xotini boʻlgan (hukmronligi 775-785-yillar).
Biografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rayta As-Saffohning Quraysh qabilasining Banu Maxzum urugʻiga mansub mashhur xotini Ummu Salama binti Yaʼqub al-Maxzumiydan qizi edi[1]. Uning otasi birinchi Abbosiy xalifasi boʻlib, 750—754-yillarda hukmronlik qilgan.
Raytaning onasi tomondan Umaviylar shahzodasi Maslama ibn Hishom bilan birinchi nikohidan Said ibn Maslama ismli oʻgay akasi bor edi. Said Umaviylar xalifasi Hishomning nabirasi (hukmronligi 724-743-yillar) edi. Said Abbosiylar davridagi tarixiy anʼanalarning ogʻzaki tashuvchisi boʻlgan[2].
Otasi vafot etganida Rayta juda yosh edi. As-Saffahning ukasi Al-Mansur hijriy 136-yil Zulhijjadan 158-yil Zulhijjagacha (milodiy 754-775-yillar) qariyb yigirma ikki yil hokimiyatni boshqarib, Abbosiylar xalifaligini mustahkamlash masʼuliyatini oʻz zimmasiga olgan edi[3][4].
761-yilda Abbosiy xalifasi Al-Mahdi Xurosondan qaytgach, Raytaga birinchi xotini sifatida uylandi[5]. U Ubaydalloh va Ali ismli ikki oʻgʻilni dunyoga keltirgan[5][6].
Rayta turmush oʻrtogʻi Al-Mahdi Hijozda tugʻilgan yamanlik arab ayoli Al-Xayzuron bintu Atta bilan turmush qurguniga qadar uning eng suyukli rafiqasi boʻlgan. Al-Xayzuron Al-Mahdini ozod qilishga va unga uylanishga koʻndirib, Raytani imtiyozlaridan mahrum qildi, shuningdek u garchi oʻsha paytdagi odatlar qulning oʻgʻillarini merosxoʻr deb atashga ruxsat bermagan uning Rayta tomonidan oʻgʻllarini valiahdlikdan (taxt vorisi) mahrum qilishga, uning oʻrniga oʻzining oʻgʻllarini merosxoʻr deb eʼlon qilishga koʻndirgan. Shu paytdan boshlab u xalifaning eng nufuzli xotini boʻlgan.
Oila[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rayta xalifalikning hukmron xonadoni boʻlgan Abbosiylar sulolasi bilan ona va ota tomondan qarindosh boʻlgan. U bir qancha Abbosiy xalifalari, Abbosiy shahzodalari va malikalariga zamondosh edi.
| No. | Oila aʼzolari | Qarindoshligi |
|---|---|---|
| 1 | As-Saffoh | Otasi |
| 2 | Al-Mansur | Amakisi va Qaynatasi |
| 3 | Al-Mahdi | Turmush oʻrtogʻi |
| 4 | Al-Hadi | Oʻgay oʻgʻli |
| 5 | Horun ar-Rashid | Oʻgay oʻgʻli |
| 6 | Ubaydallah ibn al-Mahdi | Toʻngʻich oʻgʻli |
| 7 | Ali ibn al-Mahdi | Ikkinchi oʻgʻli |
| 8 | Abbasa bint al-Mahdi | Oʻgay qizi |
| 9 | Ulayya bintu Al-Mahdiy | Oʻgay qizi |
| 10 | Ibrahim ibn al-Mahdi | Oʻgay oʻgʻli |
| 11 | Mansur ibn al-Mahdi | Oʻgay oʻgʻli |
| 12 | Aliyah bint al-Mahdi | Oʻgay qizi |
| 13 | Abdallah ibn al-Mahdi | Oʻgay oʻgʻli |
| 14 | Isa ibn al-Mahdi | Oʻgay oʻgʻli |
| 15 | Banuqa bint al-Mahdi | Oʻgay qizi |
| 16 | Zubaidah bint Jaʼfar | Jiyani |
| 17 | Saʼid ibn Maslama | Oʻgay akasi |
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Abbott 1946, s. 11.
- ↑ Bosworth 1994, ss. 279–280.
- ↑ Sanders, P. (1990). The Meadows of Gold: The Abbasids by MASʻUDI. Translated and edited by Lunde Paul and Stone Caroline, Kegan Paul International, London and New York, 1989 ISBN 0 7103 0246 0. Middle East Studies Association Bulletin, 24(1), 50-51. doi:10.1017/S0026318400022549
- ↑ Michael Axworthy (2008); Eron tarixi; Basic, AQSh; ISBN 978-0-465-00888-9. p. 81.
- ↑ 5,0 5,1 Abbott 1946, s. 25.
- ↑ Al-Xatib al-Bag'dodiy 2011, s. 310; Ibn Hazm 1982, s. 22.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Abbott, Nabia. Bog'dodning ikki malikasi: Horun Al Rashidning onasi va xotini. University of Chicago Press, 1946. ISBN 978-0-86356-031-6.
- Bosvort, C. Edmund. „Abū Hafṣ Umar al-Kirmoniy va Barmakiylarning yuksalishi“. Sharq va Afrikashunoslik maktabi axborotnomasi. 5-jild, № 2. 268–282-bet. doi:10.1017/S0041977X0002485X. JSTOR 620573.
{{cite magazine}}: Unknown parameter|data=ignored (|date=suggested) (yordam) - Sanders, P. (1990). Oltin oʻtloqlari: MAS’UDI tomonidan Abbosiylar. Lunde Pol va Stoun Karolin tomonidan tarjima qilingan va tahrirlangan, Kegan Pol International, London va Nyu-York, 1989 ISBN 0 7103 0246 0. Yaqin Sharq tadqiqotlari uyushmasi byulleteni, 24(1), 50-51. doi: 10.1017/S0026318400022549
- Ibn Hazm, Abu Muhammad ibn Ali ibn Ahmad ibn Said al-Andalusiy. Jamharat Ansab al-'Arab (ar) 5th: . Qohira: Dar al-Maarif, 1982.
- Al-Xatib al-Bag'dodiy, Abu Bakr Ahmad ibn Ali. Tarix Bag'dod/Madinat as-Salom (ar). Bayrut: Dar al-Kutub al-'Ilmiyya, 2011. .