Qozogʻiston Respublikasi Milliy arxivi
| Qozog'iston Respublikasi Milliy arxivi | |
|---|---|
| Asos solingan sana | 2006-yil |
| Joylashuvi | Nur-Sulton (Ostona) |
| Sayt | http://ulttykmuragat.kz |
Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты Qozogʻiston Respublikasi Milliy arxivi-davlatchilik shakllaridan biri boʻlib, jamiyatning maʼnaviy, madaniy, ilmiy, ijtimoiy va huquqiy ehtiyojlarini qondirish maqsadida Qozogʻiston xalqining tarixiy va madaniy hujjatli merosini saqlaydigan arxivlardir.
Davlatning sivilizatsiya darajasi aholining xotira estalik hujjatlarini saqlaydigan arxivlarga munosabati bilan baholanadi
Yangi poytaxtda milliy arxiv tashkil etish gʻoyasi bugungi kun talablariga javob beradi.Qozogʻiston Respublikasi Prezidenti Nursulton Nazarboyev koʻmagida 2002-yil 12-dekabrdagi 01-8.15-sonli tarixiy protokol qarori bilan Milliy arxiv 2003-yilda Ostona shahrida quriladigan davlat obyektlari roʻyxatiga kiritildi.[1]
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1994-yilda Qozogʻiston Respublikasi davlat arxivchilari Astraxan arxividan “Boʻkey arxivi 1794 -yilda Ichki Qirgʻiz Oʻrdasida (Qozoq) tashkil etilgan va u yerda yashagan” deb topdilar.Bu rekvizit Qozogʻiston arxivlari tarixini II asrga koʻtardi.Shunday qilib,Qozogʻiston arxivlarining ikki asrlik tarixi dunyoga ma’lum boʻldi.Ichki Oʻrdadan tashqari, Qozogʻistonning 1917-yilgacha mintaqadagi tarixiga oid maʼlumotlar Orenburg,Turkiston, Choʻl gubernatorlari va Chor hukumatining chegara komissiyalarida, Ichki ishlar vazirligi, Yer va jamoat vazirligida saqlangan. Taʼlim va boshqa idoraviy arxivlar. Ushbu hujjatlarning bir qismi 1921-yilda Qozogʻiston arxiviga topshirilgan. Ya’ni 1921-yil 5-aprelda Qozogʻiston oʻlka bosh arxivi tashkil etilib, 1922 -yil kuzida viloyat markaziy arxivi deb nomlandi.
1921-yilda tashkil etilgan birinchi boʻlib Markaziy viloyat arxivi tarixiy muhim hujjatlarni toʻplash, saqlash bilan shugʻullanib, bugungi kunda Markaziy davlat arxivining asosini tashkil etadi.
Qozogʻiston Respublikasi Markaziy davlat arxivi-Qozogʻistondagi eng yirik va eng keng qamrovli arxiv boʻlib, qariyb 1,5 million ish va Sovet davridagi hujjatlarning mamlakatdagi yagona ombori hisoblanadi.
Sovet davridan oldingi hujjatlar, asosan, chor mustamlaka maʼmuriyati tashkilotlari:
- Orenburg chegara komissiyasi,
- Ichki Qozoq Oʻrdasining vaqtinchalik kengashi,
- Tuman buyruqlari, viloyat hokimliklari,
- Dala general-gubernatorligi,
- Viloyat hokimliklari,
- Statistika qoʻmitalari,
- Migratsiya idoralari,
- Sanoq komissiyalari,
- Viloyat va tuman sudlari,
- Jandarm va politsiya boʻlimlari,
- Konchilik tumanlari,
- Xalq maktablari,
- Taʼlim muassasalari inspektorlari va boshqalar. b. zaxiralar.
Sovet davri
[tahrir | manbasini tahrirlash]Arxivda sovet davridan oldingi 770 dan ortiq kolleksiyalar mavjud.Arxivning Semipalatinsk bojxona fondida saqlanayotgan eng qadimiy hujjatlari 1732-yilga toʻgʻri keladi, fond hujjatlarida Jungʻor, Xitoy va Oʻrta Osiyo xonliklari bilan savdo aloqalari tarixi aks etgan. Sovet Ittifoqidan oldingi davr hujjatlarining xronologik chegarasi XVIII asr oxiridan 1917-yilgacha boʻlgan davrni oʻz ichiga oladi.
Arxivning asosiy vazifasi inqilobgacha boʻlgan tarixiy hujjatlarning saqlanishini taʼminlashdan iborat.Milliy arxiv fondi qonun hujjatlarida milliy qadriyat sifatida e’tirof etilgan tarixiy, ijtimoiy, ilmiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy ahamiyatga ega boʻlgan barcha arxivlar, arxiv fondlari va hujjatli yodgorliklarining toʻplamidir.
Chunki faqat tarix avlodlar uygʻunligini davom ettirib, zamonlar oʻrtasidagi oʻzaro bogʻliqlik va oʻzaro ta’sirni ta’minlay oladi.Boʻkey xonligi tarixi bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan ilk milliy qadriyatlar markaziga aylangan arxivlar bir necha asrlik tarixni oʻtkazdi.
Inqilobdan oldingi davrda Qozogʻiston tarixiga oid tarqoq tarixiy muhim hujjatlar asosan idoraviy arxivlarda joylashgan edi.Sovet Ittifoqining dastlabki yillarida yuzaga kelgan siyosiy vaziyat Qozogʻiston bilan chegaradosh respublika va viloyatlarda bir qator muhim tarixiy hujjatlarning qolib ketishiga sabab boʻldi.
Markaziy davlat arxivi binosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yangi poytaxtda Milliy murgʻat qurish loyihasi bugungi vaqt talabiga javoban Prezident N.A.Nazarotning qoʻllab-quvvatlashi bilan 2002-yil 12-dekabrdagi № 01- 8.15 tarixiy xattamaviy qaror bilan Milliy murgʻat tizimining 2003-yili Ostona shahrida joylashgan davlat obyektlari tiklandi.
Bu MDH-da xalqaro standartlar va talablarga muvofiq yuqori texnologiyali arxiv vositalari bilan jihozlangan yagona-muassasa hisoblanadi.
Binoning tavsifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu zamonaviy va koʻrkam bino boʻlib, uning toʻqqiz qavatli, koʻk gumbazli ombori sharqona uslubning cheksizligi va barqarorligini ifodalaydi, ma’muriy qismining yevropacha uslubi esa Ishim daryosining chap qirgʻogʻidagi yangi ma’muriy markazni toʻldiradigandek tuyuladi.
Agarda vazirlik binosini osmonda uchayotgan qush timsoliga qiyoslasak, Milliy arxiv binosi oʻtmishdan kelajakka boʻlgan tasavvurga oʻxshaydi.Umumiy maydoni 12 725 kvadrat metr boʻlgan bino anʼanaviy va elektron tashuvchilarda hujjatlarni arxiv saqlash uchun ikkita blokdan iboratdir.
- 1-blok - 9 qavatli arxiv ombori (vertikal dominant gumbaz shaklida);
- 2-blok maʼmuriy va tadqiqot uchun 4 qavatli kamar shaklida qoʻllanadi.
Bu yerda bir nechta oʻquv zallari, sinxron tarjimaga ega anjumanlar zali, kino, koʻrgazma va internet zallari, Milliy arxiv uchun koʻrgazma zallari mavjud.Hujjatlarni konservalash, qayta ishlash, mikrofilmga olish va nusxalash laboratoriyalari mavjud. Binoning ichki namligini kuzatish uchun yongʻin signalizatsiyasi, gazli yongʻinga qarshi vositalar, video kuzatuv kameralari, elektron kirish tizimlari va boshqalar. b. asboblar bilan jihozlangan.
Umuman olganda, arxiv xodimlariga aholining hujjatli xotiralarini saqlash va toʻplash hamda kelgusi asr uchun qimmatli hujjatlarni saqlash va yetkazib berish uchun sharoit yaratilgan.2001—2005-yillarda arxiv ishini rivojlantirish dasturini amalga oshirishda arxiv ishi, boshqaruv faoliyatini hujjatlashtirish va hujjatlashtirish tizimini rivojlantirish boʻyicha 70 dan ortiq meʼyoriy-huquqiy hujjatlar va uslubiy hujjatlar tayyorlandi
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Armaniston milliy arxivi
- Arab Misr Respublikasi Milliy arxivi (Wayback Machine saytida 24-oktabr 2012-yil sanasida arxivlangan)
- Germaniya Milliy arxivi
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- „Milliy arxiv fondi va arxivlar toʻgʻrisida“gi Qozogʻiston Respublikasi qonuni, 1998-yil
- Arxiv byulleteni 2002-yil №1
- „Qozoq Sovet Entsiklopediyasi“
- Qozogʻiston Respublikasi Davlat kotibi huzurida tashkil etilgan 2004—2006-yillarga moʻljallangan “Madaniy meros” Davlat dasturini amalga oshirish boʻyicha Jamoatchilik kengashi toʻgʻrisidagi nizom.
- Qozogʻiston Respublikasi Hukumatining 2008-yil 24-noyabrdagi 1083-son qarori.
- Qozogʻiston Respublikasi Hukumatining 2007-yil 6-noyabrdagi 1044-son “Tarix va madaniyat yodgorliklarini muhofaza qilish va saqlash qoidalarini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi qarori.
- QAZOQISTON RESPUBLIKASI Madaniyat va AXBOROT Vazirining 2007-yil 20-avgustdagi 218-son buyrugʻi.
- Qozogʻiston Respublikasi Prezidentining Farmoni "2004—2006-yillarga moʻljallangan „Madaniy meros“ Davlat dasturi toʻgʻrisida" Qozogʻiston Respublikasi Prezidentining 2004-yil 13-yanvardagi N 1277 Farmoni.
- „Arxiv va tarix“ Risti Sarieva 2004-yil