Kontent qismiga oʻtish

Qizil goʻsht

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Yupqa toʻgʻralgan xom goʻsht
Toʻq jigarrang rangli qovurilgan mol goʻshti

Qizil goʻsht – sut emizuvchilar va qushlarning goʻshti, oq goʻshtdan farqli oʻlaroq, mioglobin oqsili mavjudligi sababli qizil rangga ega. Pazandachilik sanʼatida qizil goʻsht pishirishdan oldin (va keyin) rangi oqargan oq goʻshtdan farqli oʻlaroq, xom holatida ham qizil rangda boʻladi[1][2]. Oshpazlarning fikriga koʻra, faqat sutemizuvchilar yoki parranda goʻshti (baliq bundan mustasno) qizil yoki oq goʻsht deb ataladi[3][4]. Qayta ishlanmagan va ayniqsa qayta ishlangan turdagi qizil goʻshtni muntazam isteʼmol qilish salomatlik uchun salbiy oqibatlarga olib keladi.

Kartoshka bilan pishirilgan oʻrdak goʻshti

Taʼrif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mioglobinning massa ulushi boʻyicha konsentratsiyasi
Nomi Mioglobin USDA toifasi
Mol goʻshti 0.40 – 1.00%[5] Qizil goʻsht
Choʻchqa goʻshti 0.10 – 0.30%[5] Qizil goʻsht
Buzoq goʻshti 0.10 – 0.30%[5] Qizil goʻsht
Kurka oyoqlari 0.25 – 0.30%[5] Qora goʻsht
Tovuq oyoqlari 0.18 – 0.20%[5] Qora goʻsht
Kurka koʻkrak qismi 0.008%[6] Oq goʻsht
Tovuq koʻkrak qismi 0.005%[5] Oq goʻsht

Oshpazlarning taʼriflashiga koʻra, katta sutemizuvchilarning goʻshti (masalan, mol, ot, qoʻy, kiyik, choʻchqa, quyon) qizil goʻsht, yosh sutemizuvchilar (quyon, buzoq, qoʻzichoq) goʻshtlari esa oq, lekin baʼzan quyon goʻshti qizil goʻsht hisoblanadi. Parranda goʻshti – oq rangga ega, tuyaqush kabi baʼzi qushlar bundan mustasno[7]. Choʻchqa goʻshtining koʻp qism qizil, bosh qismi oq[8].

Amerika Qoʻshma Shtatlari Qishloq xoʻjaligi Departamenti (USDA) maʼlumotlariga koʻra, sut emizuvchilar (tovuq goʻshtidan tashqari[5])dan olingan barcha goʻshtlar (kesimi yoki yoshidan qatʼiy nazar) qizil goʻshtdir[9], chunki ular baliq yoki oq goʻshtga nisbatan tarkibida koʻproq mioglobin bor, bu esa ularga qizil rang beradi[10][11]. Choʻchqa goʻshtining baʼzi boʻlaklari oshpazlar taʼrifiga koʻra oq goʻsht hisoblanadi, ammo ovqatlar boʻyicha oʻtkazilgan tadqiqotlar natijasiga koʻra barcha choʻchqa goʻshti qizil goʻsht deb topilgan[12][13].

Tarkibi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qizil goʻshtda koʻp miqdorda temir, kreatin, rux va fosfor kabi minerallar va B-vitaminlari mavjud: ( niatsin, vitamin B12, tiamin va riboflavin)[14]. Qizil goʻsht tioktat kislota manbai hisoblanadi.

Qizil goʻsht tarkibida oz miqdorda D vitamini mavjud[15]. Jigar kabi sub mahsulotlar hayvonning boshqa qismlariga qaraganda ancha yuqori miqdorni oʻz ichiga oladi[16].

2011-yilda USDA MyPlateni ishga tushirdi, u goʻshtni turlarga ajratmadi, lekin har hafta kamida 8 oz (230 g) baliq isteʼmol qilishni tavsiya qildi[17][18]. Garvard sogʻliqni saqlash maktabi 2011-yilda USDA tavsiyalarining nomuvofiqligi sabab, qisman sogʻlom ovqatlanish plastinkasini qayta ishlab chiqdi[17]. Sogʻlom ovqatlanish plastinkasi isteʼmolchilarni qayta ishlangan goʻshtdan voz kechishga va qizil goʻsht isteʼmolini haftasiga ikki martaga kamaytirishga chaqirdi, chunki koʻp isteʼmol qilingan qizil goʻsht yurak kasalliklari, diabet va yoʻgʻon ichak saratoni kasaliklarini olib kelishi mumkinligi takidlashdi. Ushbu goʻshtlarni almashtirish uchun baliq, parranda goʻshti, loviya yoki yongʻoqlarni isteʼmol qilish tavsiya qilindi[17].

Sogʻliqqa taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Umuman olganda, qizil va qayta ishlangan goʻshtlarni koʻp miqdorda isteʼmol qilish diabet, yurak-qon tomir kasalliklari, saraton (ayniqsa, yoʻgʻon ichak saratoni) kasaliklarini olib keladi va bu barcha sabablarga koʻra oʻlim xavfini oshishi bilan bogʻliq[19][20][21][22].

2021-yil Soyabon tekshiruvi natijasiga koʻra qizil goʻshtning 100 g/kun isteʼmol qilish saraton xavfini 11-51% ga oshgani va qayta ishlangan goʻshtning 50 g/kun saraton xavfi 8-72% ga oshgani haqida xabar berdi.

Saraton[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining (JSST) Saraton kasalliklarini oʻrganish boʻyicha xalqaro agentligi (IARC) „Odamlarda qayta ishlangan goʻshtni meyoridan ortiq isteʼmol qilish yoʻgʻon ichak saratonini keltirib chiqarishi toʻgʻrisida yetarli dalillar“ga asoslanib, qayta ishlangan goʻshtni odamlar uchun kanserogen (1-guruh) deb tariflaydi[23].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Red Meat“. thefreedictionary.com.
  2. ↑ „White Meat“. thefreedictionary.com.
  3. ↑ „Color Confusion: Identifying Red Meat and White Meat“. Academy of Nutrition and Dietetics (2013-yil 2-yanvar). 2016-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-aprel.
  4. ↑ Larousse Gastronomique, first edition
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 „Red Meats: Nutrient Contributions to the Diet“. Iowa State Animal Science (1990-yil sentyabr). 2009-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 16-sentyabr.
  6. ↑ Çelen, Mehmet Fatih; Söğüt, Bünyamin; Zorba, Ömer; Demirulus, Hüsrev; Tekeli, Ahmet (August 2016). "Comparison of normal and PSE turkey breast meat for chemical composition, pH, color, myoglobin, and drip loss" (en). Revista Brasileira de Zootecnia 45: 441–444. doi:10.1590/S1806-92902016000800003. ISSN 1516-3598. http://www.scielo.br/j/rbz/a/xPhkznw5VGbVmyLX6D5bHkD/?lang=en. 
  7. ↑ „Are ratites "red" or "white" meat?“. AskUSDA. US Department of Agriculture (2019-yil 17-iyul).
  8. ↑ Larousse Gastronomique, 1961, s.v. pork
  9. ↑ „The color of meat depends on myoglobin: Part 1“ (en-us). MSU Extension (2014-yil 10-oktyabr). Qaraldi: 2023-yil 24-avgust.
  10. ↑ „USDA-Safety of Fresh Pork...from Farm to Table“. Fsis.usda.gov (2008-yil 16-may). 2013-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 16-sentyabr.
  11. ↑ „Red Meat - an overview | ScienceDirect Topics“. www.sciencedirect.com. Qaraldi: 2023-yil 24-avgust.
  12. ↑ Dougherty, Philip H. „Dressing Pork for Success“. The New York Times (1987-yil 15-yanvar). 2017-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  13. ↑ Hall, Trish „And This Little Piggy Is Now on the Menu“. The New York Times (1991-yil 13-noyabr). 2017-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  14. ↑ „Red Meats: Nutrient Contributions to the Diet“. Kansas State University Agricultural Experiment Station and Cooperative Extension Service (1990-yil sentyabr). 2006-yil 12-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  15. ↑ „Nutritional composition of red meat“. University of Wollongong (2007-yil sentyabr). 2011-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan.
  16. ↑ "Natural vitamin D content in animal products". Advances in Nutrition 4 (4): 453–62. July 2013. doi:10.3945/an.113.003780. PMID 23858093. PMC 3941824. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3941824. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 „Food Pyramids: What Should You Really Eat“. Harvard School of Public Health (2012). 2009-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  18. ↑ „MyPlate Protein foods“. USDA. 2013-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  19. ↑ Abete, Itziar; Romaguera, Dora; Vieira, Ana Rita; Munain, Adolfo Lopez de; Norat, Teresa (September 2014). "Association between total, processed, red and white meat consumption and all-cause, CVD and IHD mortality: a meta-analysis of cohort studies" (en). British Journal of Nutrition 112 (5): 762–775. doi:10.1017/S000711451400124X. ISSN 0007-1145. PMID 24932617. 
  20. ↑ Neuenschwander, Manuela; Ballon, Aurélie; Weber, Katharina S.; Norat, Teresa; Aune, Dagfinn; Schwingshackl, Lukas; Schlesinger, Sabrina (3 July 2019). "Role of diet in type 2 diabetes incidence: umbrella review of meta-analyses of prospective observational studies" (en). BMJ 366: l2368. doi:10.1136/bmj.l2368. ISSN 0959-8138. PMID 31270064. PMC 6607211. https://www.bmj.com/content/366/bmj.l2368.long. 
  21. ↑ Mozaffarian, Dariush (12 January 2016). "Dietary and Policy Priorities for Cardiovascular Disease, Diabetes, and Obesity". Circulation 133 (2): 187–225. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.115.018585. PMID 26746178. PMC 4814348. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4814348. 
  22. ↑ Qian, Frank; Riddle, Matthew C.; Wylie-Rosett, Judith; Hu, Frank B. (2020). "Red and Processed Meats and Health Risks: How Strong is the Evidence?". Diabetes Care 43 (2): 265–271. doi:10.2337/dci19-0063. PMID 31959642. PMC 6971786. https://doi.org/10.2337/dci19-0063. 
  23. ↑ „Q&A on the carcinogenicity of the consumption of red meat and processed meat“. World Health Organization (2015-yil 1-oktyabr). Qaraldi: 2019-yil 7-avgust. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qizil_goʻsht&oldid=4450675" dan olindi