Pokistonda uydagi zo'ravonlik

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Pokistonda uydagi zoʻravonlik ijtimoiy va sogʻliqni saqlashning endemik muammosidir. 2009-yilda Human Rights Watch tomonidan oʻtkazilgan tadqiqotga koʻra , Pokistondagi ayollarning 10 dan 20 foizigachasi qandaydir zoʻravonliklarga uchragan.[1] Har yili taxminan 5000 ayol oiladagi zoʻravonlikdan halok boʻladi, minglab ayollar nogiron boʻlib qoladi.[2] Ayollar oila aʼzolari tomonidan jismoniy va psixologik va jinsiy zoʻravonlikgacha boʻlgan hujumlar haqida xabar berishgan.[3] 1974-yilda qayd etilgan qotilliklarning aksariyati oila aʼzolari tomonidan oʻldirilgan.[4] Tomson Reuters jamgʻarmasi tomonidan oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, Pokiston Afgʻoniston va Kongo Demokratik Respublikasidan keyin ayollar uchun dunyodagi eng xavfli uchinchi davlat deb topildi.[5][6] Huquqni muhofaza qilish organlari oiladagi zoʻravonlikni jinoyat deb hisoblamaydi va odatda ularga kelib tushgan har qanday ishni roʻyxatga olishni rad etadi.[6] Mamlakatda ayollar boshpanalarining juda kamligini hisobga olsak, jabrlanganlarning zoʻravonlik holatlaridan qochish imkoniyati cheklangan.[2]

Umumiy koʻrinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taʼrifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti tomonidan taʼriflanganidek, oiladagi zoʻravonlik jismoniy va ruhiy iztirobni, shu jumladan hozirgi yoki sobiq turmush oʻrtogʻi tomonidan birinchi navbatda ayollarga nisbatan jinsiy majburlash xatti-harakatlarini oʻz ichiga oladi.[7]

2012-yilda Pokiston Senati tomonidan qabul qilingan „Oiladagi zoʻravonlik (oldini olish va himoya qilish) toʻgʻrisida“gi qonunda oilaviy zoʻravonlik „respondent tomonidan ayollar, bolalar yoki boshqa zaif shaxslarga nisbatan sodir etilgan jinsga asoslangan va boshqa jismoniy yoki ruhiy zoʻravonlikning barcha harakatlari“[8], keyinchalik taʼrif uydagi zoʻravonlikka kiradigan baʼzi harakatlar sifatida tajovuz, hujumga urinish, jinoiy kuch, jinoiy qoʻrqitish, hissiy, psixologik va ogʻzaki zoʻravonlik, taʼqib qilish, taʼqib qilish, jinsiy zoʻravonlik, jismoniy zoʻravonlik va iqtisodiy zoʻravonlikni belgilaydi.[8]

Statistika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Har yili taxminan 5000 ayol oiladagi zoʻravonlikdan halok boʻladi, minglab ayollar nogiron boʻlib qoladi.[2] Kaliforniya universiteti dotsenti Liza Hajjar Pokistonda ayollarga nisbatan zoʻravonlikni „barcha ijtimoiy sohalarda keng tarqalgan“ deb taʼriflaydi.[9] Pokiston Tibbiyot fanlari jurnalida chop etilgan kuzatuv tadqiqotida uchta kasalxonaning ginekologiya boʻlimidagi 218 ayolning qulay namunasi asosida soʻralgan ayollarning 97 foizi ogʻzaki zoʻravonlik yoki tahdid qilish, kaltaklash yoki roziliksiz jinsiy aloqa qilish kabi turli xil tajovuzlarning qurboni boʻlganliklarini aytishdi.[10] Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, turmush qurgan ayollarning 50 % jinsiy zoʻravonlikka duchor boʻlgan va 90 % psixologik zoʻravonlikka uchragan.[11] Pokistonlik uy xoʻjaliklarida oiladagi zoʻravonlikning yuqori foizi haqidagi bu statistikani tasdiqladi.[11][6]

Tadqiqotlar, shuningdek, birinchi navbatda qishloq jamoalari va Pokistonda yashovchi afgʻon qochqinlarida uydagi zoʻravonlikning yuqori koʻrsatkichlarini koʻrsatdi.[12][13] Pokistondagi reproduktiv yoshdagi qishloq sogʻliqni saqlash markazidan tasodifiy tanlangan 490 nafar ayol oʻrtasida oʻtkazilgan kesma-soʻrov natijalariga koʻra, soʻralganlarning 65 foizi oiladagi zoʻravonlikni boshdan kechirgan.[12] Birlashgan Millatlar Tashkilotining Pokistondagi ayollarga nisbatan zoʻravonlik holati toʻgʻrisidagi maxsus hisobotida afgʻonistonlik qochqinlar Pokiston xizmatlari va Pokiston statistikasidan chetda qolayotgani aytilgan.[13] Hisobotda taʼkidlanishicha, ayollarga nisbatan zoʻravonlik kabi bolalarga nisbatan zoʻravonlik va oiladagi zoʻravonlik ancha yuqori, ammo bu aholi boʻyicha tegishli statistik maʼlumotlarni olish qiyin.[13]

Zoʻravonlik turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jismoniy zoʻravonlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mahr oʻlimlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan mahr oʻlimlari Pokistonda oilaviy zoʻravonlikning bir koʻrinishi sifatida tasvirlangan.[14] Agar qaynona- qaynota mahrini yetarli emas deb hisoblasa, ayollar koʻpincha hujumga uchraydi va oʻldiriladi.[15] Mahr bilan bogʻliq zoʻravonliklar orasida „pechka oʻlimi“ deb ham ataladigan kelinlarni yoqish[16] keng tarqalgan. 1988-yilda oʻtkazilgan soʻrov shuni koʻrsatdiki, 800 ayol shu tarzda oʻldirilgan boʻlsa, 1989-yilda ularning soni 1100 ga koʻtarildi va 1990-yilda 1800ga etdi. Progressiv Ayollar Assotsiatsiyasiga koʻra, bunday hujumlar tobora ortib borayotgan muammodir va 1994-yilda Xalqaro xotin-qizlar kunida turli nodavlat tashkilotlari bu masala boʻyicha xabardorlikni oshirish uchun qoʻshilishini eʼlon qilgan.[17] Olti oylik davrda (1997) Lahordagi gazetalar oyiga oʻrtacha 15 ta hujum haqida xabar bergan.[18] „Womenʼs eNews“ nashrining xabar berishicha, sakkiz yil davomida Islomobod atrofida 4000 ayol shu tarzda hujumga uchragan va qurbonlarning oʻrtacha yoshi 18 dan 35 gacha boʻlgan, taxminan 30 foizi oʻlim vaqtida homilador boʻlgan.[16] Pokiston Inson huquqlari komissiyasining xabar berishicha, har kuni taxminan toʻrt ayol oila aʼzolari yoki erlari tomonidan shu tarzda oʻldirilmoqda.[19]

Kislota hujumlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pokistondagi kislotali hujumlar Sharmin Obayd-Chinoyning „ Saving Face“ (2012) nomli hujjatli filmi chiqqanidan keyin xalqaro eʼtiborga tushdi.[20] Shahnoz Buxoriyning soʻzlariga koʻra, bunday hujumlarning aksariyati yozda, unib chiqish uchun maʼlum urugʻlarni namlash uchun kislota koʻp ishlatilganda sodir boʻladi.[21] Bunday hujumlar uchun turli sabablar keltirildi, masalan, ayolning notoʻgʻri kiyinishi yoki turmush qurish taklifini rad etishi. Kislota hujumining birinchi maʼlum holati 1967-yilda Sharqiy Pokistonda sodir boʻlgan[22] Acid Survivors Foundation maʼlumotlariga koʻra, har yili 150 tagacha hujum sodir boʻladi. Jamgʻarmaning xabar berishicha, hujumlar koʻpincha uydagi zoʻravonlikning kuchayishiga olib keladi va qurbonlarning aksariyati ayollardir.[20]

Nomus qotilligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yaqinda eʼlon qilingan hisobotda taʼkidlanishicha, Pokistondagi har beshinchi qotillikdan biri nomus qotilligi bilan bogʻliq.[23] Har toʻrt yilda 2000 ga yaqin qotillik sodir etilgani haqida xabar berilgan.[23] Umuman olganda, Pokistonda erkaklar va ayollarning barcha qotilliklarining 21 foizini ayollarni nomus bilan oʻldirishlar tashkil qiladi.[11] Qolaversa, koʻpchilik nomus qotilliklarida aybdor erdir.[23] Bir tadqiqot shuni koʻrsatdiki, barcha nomus qotilliklarining 92 foizi turmush oʻrtogʻi tomonidan sodir etilgan.[23] Turmush oʻrtoqlar oʻrtasidagi nomus oʻldirilishida eng koʻp uchraydigan sabab nikohdan tashqari aloqalar boʻlgan.[23] Maʼlumotlarning katta qismi Pokiston Inson huquqlari boʻyicha komissiyasi tomonidan gazeta xabarlari orqali toʻplangan, ammo sogʻliqni saqlash agentligi tomonidan ushbu sogʻliqni saqlash inqirozini baholash va koʻp hollarda yechimlarni samarali rejalashtirish uchun koʻproq tizimli tadqiqotlar oʻtkazish kerakligi aniqlangan.[23] Ushbu tadqiqotning yana bir tahlili shuni koʻrsatadiki, turmush qurgan ayollarga nisbatan nomus qotilligining yuqori darajasi Pokistondagi oilaviy zoʻravonlikning yuqori statistikasi bilan izohlanishi mumkin.[11]

Psixologik zoʻravonlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Psixologik zoʻravonlik odatda qichqiriq, haqorat, xatti-harakatlarni nazorat qilish va tahdid qilishni oʻz ichiga oladi. Zakar va boshqa tashkilotlar tomonidan olib borilgan tadqiqotda, Pokiston kasalxonalarida intervyu qilingan reproduktiv yoshdagi 373 ta tasodifiy tanlangan turmush qurgan ayollarning 60,8 foizi ogʻir psixologik zoʻravonlik qurboni boʻlgan, 15 foizi oʻtmishda qurbon boʻlgan.[6] Hozirgi psixologik zoʻravonlikka duchor boʻlgan ayollar ulushi hozirgi jinsiy (27,3 %) va jismoniy (21,7 %) zoʻravonlikka duchor boʻlgan ayollardan ancha yuqori. Bundan tashqari, ushbu ishtirokchilarning yarmidan koʻpi, yaʼni 54 foizi hozirgi paytda ruhiy salomatlik holati yomon ekanligini maʼlum qildi.

Omillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pokistonning Sind viloyatidagi qishloqda yashovchi yosh qiz oilasi tirikchiligi uchun qilgan bu savatlarni sotmoqda.

Qashshoqlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qashshoqlik savodsizlik va oiladagi zoʻravonlikka qarshi ijtimoiy stigma bilan bogʻliq.[24] Moliyaviy sabablarga koʻra taʼlimning yetishmasligi ayollar huquqlari haqida xabardorlikning yetishmasligi bilan birga keladi.[25] Bundan tashqari, ruhiy salomatlik savodsizligi ayniqsa kam taʼminlangan hududlarda keng tarqalganligi sababli, koʻplab ayollar oilaviy zoʻravonlik oqibatlarini bartaraf etish uchun tegishli davolanishni olmagan.[6]

Patriarxalizm[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zoʻravonliklarning yana bir sababi Pokiston jamiyatidagi patriarxallik boʻlib, bu ayollarning rolini chetga suradi.[4] Baʼzi anʼanaviy jamiyatlarda erkak oʻz xohishiga koʻra turmush oʻrtogʻini jismonan kaltaklash huquqiga ega deb hisoblanadi.[14] Rahel Nardosning soʻzlariga koʻra, bu „ayollarning erkaklar mulki va oila sharafining bayrogʻi sifatidagi ikki tomonlama tuzilmalari zoʻravonlikning madaniy ruxsat etilgan shakllari uchun zamin yaratadi“.[26] Ayrim hollarda ayollar patriarxallikni va uydagi zoʻravonlikni, ayniqsa, qaynona-kelinlarga nisbatan davom ettiradilar.[25] Koʻpgina ayollar uy bekasi boʻlishlari va asosiy uy vazifalarini bajarishlari kutiladi, ammo agar ayol qaynonasining meʼyorlari boʻyicha oʻz vazifalarini bajarmasa, qaynona oʻgʻli orqali ayolni jazolashga harakat qilishi mumkin. 

2012—2013-yillardagi Pokiston demografik va salomatlik tadqiqotida 3867 nafar turmush qurgan yoki avval turmush qurgan ayollarning maʼlumotlarini tahlil qilishda, turmush oʻrtoqlar zoʻravonligining avlodlarga oʻtishi va ayollarning madaniy qarashlari oʻrtasida bogʻliqlik aniqlandi.[27] Ajablanarlisi shundaki, ushbu ayollarning 47 foizi, agar xotin eri bilan janjallashsa, turmush oʻrtogʻini kaltaklash oqlanishiga rozi boʻlgan.[27] Bu kabi statistik maʼlumotlar Pokiston jamiyatidagi patriarxallik koʻplab pokistonlik ayollarni oiladagi zoʻravonlik odatiy yoki hatto baʼzida oqlanishiga ishonishiga olib kelganini isbotlaydi. Bu gʻoya 25 yoshdan 60 yoshgacha boʻlgan 759 nafar pokistonlik ayollar oʻrtasida oʻtkazilgan tadqiqotda tatbiq etilgan boʻlib, ularning 27 foizi turmush oʻrtogʻi tomonidan boshdan kechirgan zoʻravonliklari haqida hech kimga aytmaganliklarini tan olishgan.[28]

Bolalar nikohi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qamberdagi ayollar va qizlar, Shadadkot, shimoli-gʻarbiy Sind, Pokiston

Pokistonda 18 yoshga toʻlmasdan oldin nikoh deb taʼriflangan bolalik nikohi keng tarqalgan va turmush oʻrtoqlarning zoʻravonligi bilan bogʻliq.[29] Bolalar nikohi koʻpincha qishloq va kam taʼminlangan, taʼlim darajasi past boʻlgan oilalarda sodir boʻladi.[29] 2012-yildan 2013-yilgacha oʻtkazilgan Pokiston demografik va salomatlik tadqiqoti shuni koʻrsatdiki, hozirda turmush qurgan 15 yoshdan 24 yoshgacha boʻlgan ayollarning 47,5 foizi 18 yoshga toʻlmasdan turmushga chiqqan[29] Bundan tashqari, ushbu yosh nikohlarning uchdan bir qismi turmush oʻrtogʻi tomonidan zoʻravonlik haqida xabar bergan.[29]

Katta oila doirasidagi nikohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qarindoshlik nikohlari yoki qon munosabatlaridagi birinchi va ikkinchi amakivachchalar koʻplab Pokiston submadaniyatlarida biraderi yoki birodarlik nikohlari hisoblanadi.[30] Xabar qilingan tadqiqotlarga asoslanib, Pokistondagi barcha nikohlarning uchdan ikki qismi oilalar ichidadir.[30] 2012-yildan 2013-yilgacha Pokistonda oʻtkazilgan Sogʻliqni saqlash demografik soʻrovi tahlili shuni koʻrsatdiki, qarindoshlar oʻrtasidagi nikohda boʻlgan ayollar uydagi psixologik zoʻravonlikka koʻproq duch kelishadi.[30] Biroq, ushbu tadqiqot natijalari, shuningdek, Pokiston aholisining koʻpligi ichida oiladagi zoʻravonlikning tarqalishini ham koʻrsatdi.[30]

Urbanizatsiyaning kuchayishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uydagi zoʻravonlikning oʻsishiga sabab boʻlgan yana bir omil urbanizatsiyaning kuchayishi bilan bogʻliq. Odamlar qishloqlardan koʻchib, katta oiladan uzoqroq yashashlari sababli, oʻtmishda koʻpincha uydagi nizolarga aralashgan oila aʼzolarining aralashuvi bilan tajovuzlarning oldini olish ehtimoli kamroq.[31] Xususan, turmush qurgandan soʻng oʻz oilasidan uzoqroqqa shahar yoki tumanlarni koʻchiradigan ayollar koʻproq oiladagi zoʻravonlikka duchor boʻlishadi.[6] Bu ayollar ota-ona va oilaviy yordamsiz qolmoqdalar, chunki ular bilan faqat er va erining oilasi bilan aloqa qilish mumkin.[6] Turmush oʻrtoqlar oʻrtasidagi zoʻravon munosabatlar jabrlanuvchining izolyatsiyasi va ijtimoiy yordamning yetishmasligi bilan davom etadi.[6]

Ayollarga taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jismoniy va psixologik salomatlik natijalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oiladagi zoʻravonlik jiddiy depressiya, distimiya, xulq-atvorning buzilishi va giyohvand moddalarni isteʼmol qilish kabi baʼzi sogʻliq oqibatlariga olib keladigan xavfni oshiradi.[11] Bundan tashqari, ayollar Pokistonda asosiy gʻamxoʻrlik qilishlari sababli, bolalar ham ruhiy tushkunlik va xatti-harakatlar bilan bogʻliq muammolarga duch kelishadi.[6] Zakar va boshqalar oʻz tadqiqotida aniqlanishicha, soʻrovda qatnashganlarning (Pokiston kasalxonalaridan 373 nafar ayol), shu jumladan ogʻir oiladagi zoʻravonlikni boshdan kechirgan ayollarning 54 foizi hozirgi paytda ruhiy salomatlik yomonlashganini qayd etgan. Ruhiy sogʻligʻi yomon boʻlgan ayollarning ushbu oʻz-oʻzidan maʼlum qilingan statistikasi bilan bogʻliq boʻlib, ruhiy salomatlik kasalliklarining yuqori tarqalishi ham tashvish va depressiya eng keng tarqalgan boʻlgan.[6]

Xususan, jismoniy zoʻravonlik ruhiy salomatlik stigmasi boʻlgan ayollarga uzoq muddatli salbiy psixologik taʼsir koʻrsatadi va davolanishga toʻsqinlik qiladi.[11][6] Baʼzida jismoniy zoʻravonlik tananing doimiy deformatsiyasiga olib kelishi mumkin, bu esa depressiya kabi turli xil psixologik kasalliklarga olib keladigan jismoniy kasalliklarga olib kelishi mumkin.[6][26] Bundan tashqari, ayollar koʻpincha psixologik kasalliklar uchun davolanishga qodir emaslar, chunki Pokistonning madaniy sohasida ruhiy salomatlik salomatlik masalasi deb hisoblanmaydi.[6][19] Ruhiy salomatlik savodsizligi ruhiy kasalliklarni xurofot yoki umuman davolashga olib keladi.[6][26]

Pokistonlik ayollar oʻrtasida oiladagi zoʻravonlik va homiladorlikni oʻrgangan yana bir tadqiqot shuni koʻrsatdiki, respondentlarning 51 foizi homiladorlikdan oldin yoki undan keyin olti oy ichida oiladagi zoʻravonlikni boshdan kechirganliklarini xabar qilishgan.[32] Ushbu tadqiqotning tadqiqotchilari va boshqalar homilador ayollarda oiladagi zoʻravonlik keng tarqalganligi sababli, antenatal parvarish paytida oiladagi zoʻravonlikni tekshirishni taklif qilishdi.[32][33]

Savdo kuchi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oiladagi zoʻravonlik munosabatlarida boʻlgan ayollar koʻpincha jinoyatchi tomonidan qotillikdan qoʻrqib, qochib qutula olmaydilar.[34] Buning yorqin misoli vatta satta yoki kelin almashish amaliyotidir, bu orqali[30] bir oilaning qizi boshqasining qiziga aka-singil juftligida almashtiriladi.[34] Oilalar oʻrtasidagi kuch dinamikasi qasosga asoslangan modelga amal qiladi. Agar er oʻz xotiniga qattiqqoʻl boʻlsa, erning qaynogʻi singlisiga nisbatan qattiqqoʻl boʻlishidan oʻzaro tahdid mavjud.[34] Bu oʻzaro tahdidlar ayollarni hech qanday savdolasha olmaydigan lavozimlarda qoldiradi.[34] Bu ayollarni nikohdan qochib qutula olmaydigan holatda qoldiradi, chunki oʻzaro kelin almashish oilaviy chigallik.[34][6] Murakkablikka qoʻshimcha ravishda, ajralish ham Pokiston madaniyatida juda qoralanadi.[34][6][25]

Oiladagi zoʻravonlik munosabatlarida ayollarning savdolashish qobiliyati ham erning oilasi bilan yashashi sababli minimaldir.[34] Ayniqsa, qishloq joylarida oilada zoʻravonlik holatida boʻlgan ayol erining oilasi bilan yashayotgan boʻlsa, yordam soʻrash yoki qochishning iloji yoʻq.[30][34] Pokistonda oiladagi zoʻravonlikka munosabat boʻyicha olib borilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, qishloq joylaridagi bu oilalar qiziga yordam berishni xohlasalar ham, uni doimiy ravishda koʻrish qimmatga tushadi.[30] Boshqa hollarda, oilada zoʻravonlik sodir etgan oilalar adolat izlayotganlarni masxara qilishlari yoki masxara qilishlari koʻrsatilgan.[30]

Siyosiy tashabbuslar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oilaviy zoʻravonlikka qarshi umumiy qonunchilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

2009-yilda Pokiston Xalq partiyasi vakili Yasmin Rahman tomonidan „Oiladagi zoʻravonlikdan himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonun loyihasi taklif qilingan edi. U Milliy Assambleyada[35] qabul qilingan, ammo keyinchalik parlamentning ikkinchi palatasi — Senatda belgilangan muddatda qabul qilinmagan.[36] Islom Mafkurasi Kengashi qonun loyihasiga eʼtiroz bildirib, hozirgi koʻrinishida ajralishlar koʻpayadi va qonun loyihasida keksalar va zaif erkaklar eʼtibordan chetda qolgan ayollar va bolalar oiladagi zoʻravonlikning yagona qurboni sifatida koʻrib chiqilishini ilgari surdi.[37] Kengash qonun loyihasida nazarda tutilgan jazolar boshqa qonunlar bilan allaqachon kuchga kirganini daʼvo qilib, oiladagi zoʻravonlik holatlarining koʻpayishiga sabab sifatida ushbu qonunlar boʻyicha chora koʻrilmaganini koʻrsatdi.[38] Oʻn sakkizinchi konstitutsiyaviy tuzatish qabul qilingandan soʻng, qonun loyihasi bilan bogʻliq masala viloyat masalasiga aylandi.[39] U 2012-yilda qayta koʻrib chiqildi, biroq diniy huquqning qattiq qarshiliklari tufayli parlamentda boshi berk koʻchaga tushib qoldi. Islomiy tashkilotlar vakillari taklif etilayotgan qonun loyihasiga qarshilik koʻrsatishga vaʼda berib, uni „islomga qarshi“ va Pokistonda „Gʻarb madaniy qadriyatlarini“ targʻib qilishga urinish sifatida taʼrifladi. Ular qonun loyihasini parlament maʼqullashdan oldin koʻrib chiqishni soʻrashdi.[40] Qonun loyihasi Islomobod poytaxt hududi uchun qabul qilindi.[39]

Ayrim huquqbuzarliklarga qarshi maxsus qonun hujjatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mahr oʻlimlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1976-yilda Pokiston hukumati bu odatni yoʻq qilish maqsadida sep va kelinlik sovgʻalari toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi, ammo madaniy va ijtimoiy meʼyorlar hukumatning samarasizligi bilan birga, yetarli boʻlmagan seplar tufayli bunday qotilliklar davom etmoqda.[4]

Kislota hujumlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1999-yilda Pokiston Senati oila shaʼni uchun ayollarni oʻldirish amaliyotini qoralovchi rezolyutsiyani rad etdi.[41] 2011-yilda Senat mamlakatda kislotali hujumlarni bostirish uchun kislota nazorati va kislotali jinoyatlarning oldini olish toʻgʻrisidagi qonun loyihasini qabul qildi; senat, shuningdek, ayollarga qarshi amaliyotlarning oldini olish toʻgʻrisidagi qonun loyihasini ham qabul qildi.[42]

Nomus qotilligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2001-yil 21-aprelda milliy hukumat rahbari Parvez Musharraf nomus qotilligi hukumat tomonidan „qatʼiy qoralangan“ va qotillik sifatida baholanishini eʼlon qildi.[43] Xotin-qizlar taraqqiyoti vazirligi tomonidan oiladagi zoʻravonlik qurbonlariga yordam berish va aholining bu boradagi xabardorligini oshirish maqsadida oʻnta inqiroz markazlari tashkil etilgan.[44] Xususan, 2004-yilda Pokistonning Jinoyat qonuni (tuzatish) qabul qilindi, u ayollarni oila aʼzolarining shaʼni uchun sodir etgan har qanday huquqbuzarlikdan huquqiy himoya qilishni taʼminlaydi.[11] Biroq, Pokiston huquq tizimi bu qonunchilikni qoʻllab-quvvatlash uchun kam ish qildi.[11][45] Ayollar maqomi boʻyicha milliy komissiyaning xabar berishicha, Pokiston jinoyatchilarga adolat taʼminlash uchun unchalik koʻp harakat qilmayapti.[45] Agar jabrlanuvchining oilasi jinoyatchini kechirsa, Pokiston qonunlari aniq buzilganiga qaramay, jinoyatchi ozod qilinadi.[45] Koʻpincha, nomus qotilligi ishi boʻyicha qoʻlga olingan oilalar qishloq joylardan keladi, bu erda oilalar yashash uchun har kuni qishloqda birga ishlashlari kerak.[45] Nomus qotilligi sodir boʻlganda, jabrlanuvchining oilasi qishloq oqsoqollarining maslahatiga koʻra jinoyatchini kechirishi mumkin.[46]

Yordamchi tashkilotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pokistonda oiladagi zoʻravonlikka chidagan yoki unga chidagan ayollarga yordam koʻrsatadigan turli NNTlar xalqaro va ichki mablagʻlar hisobidan mavjud.

  • Bedari (Birlashgan Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot Dasturi tomonidan moliyalashtiriladi)[47]
  • Oq lenta kampaniyasi Pokiston[48]
  • Inson huquqlari va yuridik yordam boʻyicha advokatlar — LHRLA[49]
  • Madadgaar milliy ishonch telefoni 1098[50]
  • Pokiston zoʻrlashga qarshi urush
  • Pokiston kislotadan omon qolganlar fondi[51]
  • Chayn[52]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Cited in: Gosselin, Denise Kindschi. Heavy Hands: An Introduction to the Crime of Intimate and Family Violence, 4th, Prentice Hall, 2009 — 13 bet. ISBN 978-0136139034. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Hansar, Robert D. „Cross-Cultural Examination of Domestic Violence in China and Pakistan“,. Encyclopedia of Domestic Violence, 1st Nicky Ali Jackson: , Routledge, 2007 — 211 bet. ISBN 978-0415969680. 
  3. ↑ Ajmal, Umer Bin. „Domestic violence“. Dawn (2012-yil 25-aprel). Qaraldi: 2012-yil 28-iyul.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Zaman, Habiba. Family, Law and Politics: Encyclopedia of Women and Islamic Cultures: 2 Suad Joseph: . Brill, 2004 — 124 bet. ISBN 978-9004128187. 
  5. ↑ Anderson. „Trustlaw Poll: Afghanistan is most dangerous country for women“. Thomson Reuters Foundation (2011-yil 15-iyun). 2012-yil 31-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 31-iyul.
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 Zakar, Rubeena; Zakar, Muhammad; Mikolajczyk, Rafael; Kraemer, Alexander (2013). „Spousal Violence Against Women and Its Association With Women's Mental Health in Pakistan“. Health Care for Women International. 34-jild, № 9. 795–813-bet. doi:10.1080/07399332.2013.794462. PMID 23790086.
  7. ↑ WHO (2005).WHO Multi-Country Study on Womenʼs Health and Domestic Violence against Women. Geneva: World Health Organization
  8. ↑ 8,0 8,1 „Domestic Violence Prevention and Protection Act“ (2012).
  9. ↑ Hajjar, Lisa „Domestic Violence and Sharía: A Comparative Study of Muslim Societies in the Middle East, Africa and Asia“,. Women's Rights and Islamic Family Law: Perspectives on Reform Lynn Welchman: . Zed Books, 2004 — 265 bet. ISBN 978-1842770955. 
  10. ↑ Shaikh, Masood Ali (2003). „Is domestic violence endemic in Pakistan: perspective from Pakistani Wives“ (PDF). Pakistan Journal of Medical Sciences. 19-jild, № 1. 23–28-bet. Cited in: Hanser, Robert D. „Cross-cultural examination of domestic violence in China and Pakistan“,. Encyclopedia of Domestic Violence, 1st Nicky Ali Jackson: , Routledge, 2007 — 211 bet. ISBN 978-0415969680. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 Nasrullah, Muazzam; Haqqi, Sobia; Cummings, Kristin (2009). „The epidemiological patterns of honour killing of women in Pakistan“. European Journal of Public Health. 19-jild, № 2. 193–197-bet. doi:10.1093/eurpub/ckp021. PMID 19286837.
  12. ↑ 12,0 12,1 Zakar, Rubeena; Zakar, Muhammad Z.; Abbas, Safdar (11 June 2015). „Domestic Violence Against Rural Women in Pakistan: An Issue of Health and Human Rights“. Journal of Family Violence. 31-jild, № 1. 15–25-bet. doi:10.1007/s10896-015-9742-6.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 „Violence Against Women: Mission to Pakistan and Afghanistan“ (PDF). United Nations Economic and Social Council. 2000.
  14. ↑ 14,0 14,1 Van Wormer, Katherine. Human Behavior and the Social Environment, Macro Level: Groups, Communities, 2nd, Oxford University Press, 2010 — 149 bet. ISBN 978-0199740574. 
  15. ↑ Pickup, Francine. Ending Violence Against Women: A Challenge for Development and Humanitarian Work. Oxfam, 2000 — 91 bet. ISBN 978-0855984380. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Terzieff, Juliette. „Pakistan's Fiery Shame: Women Die in Stove Deaths“. Women's eNews (2002-yil 27-oktyabr).
  17. ↑ Rappaport, Helen. Encyclopedia of Women Social Reformers, Volume 1. ABC-CLIO, 2001 — 115 bet. ISBN 978-1576071014. 
  18. ↑ Jilani, Hina „Violence against Women: The Legal System and Institutional Responses in Pakistan“,. Violence, Law and Women's Rights in South Asia Savitri Goonesekere: . Sage, 2004 — 161 bet. ISBN 978-0761997962. 
  19. ↑ 19,0 19,1 Kapoor, Sushma (June 2000). „Domestic Violence Against Women and Girls“ (PDF). Innocenti Digest. № 6. 7-bet. ISSN 1028-3528.
  20. ↑ 20,0 20,1 Rodriguez, Alex. „Pakistan offers little justice for victims of acid attacks“. Los Angeles Times (2012-yil 29-may).
  21. ↑ Ali, Sahar. „Acid attack victim demands justice“. BBC (2003-yil 28-iyul).
  22. ↑ Weightman, Barbara A.. Dragons and Tigers: A Geography of South, East, and Southeast Asia, 3rd, Wiley, 2012 — 77 bet. ISBN 978-0470876282. 
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 Dobson, Roger (2009). „"Honour killings" are a public health problem for Pakistan“. British Medical Journal. 338-jild. 739-bet.
  24. ↑ „Poverty, illiteracy termed causes of domestic violence“. Dawn (2006-yil 3-mart). Qaraldi: 2012-yil 6-sentyabr.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Bibi, Seema; Ashfaq, Sanober; Shaikh, Farhana; Qureshi, Mohammad (2014). „Prevalence, instigating factors and help seeking behavior of physical domestic violence among married women of Hyderabad, Sindh“. Pakistani Journal of Medicine Science. 30-jild.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Nardos, Rahel „Cultural, Traditional Practices and Gender-Based Violence“,. Overcoming Violence Against Women and Girls: The International Campaign to Eradicate a World-wide Problem. Rowman & Littlefield Publishers, 2003 — 87–88 bet. ISBN 978-0742525009. 
  27. ↑ 27,0 27,1 Aslam, Syeda; Zaheer, Sidra; Shafique, Kashif (2015). „Is Spousal Violence Being "Vertically Transmitted" through Victims? Findings from the Pakistan Demographic and Health Survey 2012-13“. PLOS ONE. 10-jild, № 6. e0129790-bet. Bibcode:2015PLoSO..1029790K. doi:10.1371/journal.pone.0129790. PMC 4470804. PMID 26083619.
  28. ↑ Ali, Tazeen; Mogren, Ingrid; Krantz, Gunilla (2013). „Intimate Partner Violence and Mental Health Effects: A Population-Based Study among Married Women in Karachi, Pakistan“. International Journal of Behavioral Medicine. 20-jild, № 1. 131–139-bet. doi:10.1007/s12529-011-9201-6. PMID 22037921.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 Nasrullah, Muazzam; Zakar, Rubeena; Zakar, Muhammad (2014). „Child Marriage and Its Associations With Controlling Behaviors and Spousal Violence Against Adolescent and Young Women in Pakistan“. Journal of Adolescent Health. 55-jild, № 6. 804–809-bet. doi:10.1016/j.jadohealth.2014.06.013. PMID 25123525.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 30,5 30,6 30,7 Shaikh, Masood (2016). „Domestic violence in consanguineous marriages - findings from Pakistan Demographic and Health Survey 2012-13“. Journal of Pakistan Medical Association. 66-jild.
  31. ↑ Weiss, Anita M. „Pakistan: Some progress, sobering challenges“,. India and Pakistan: The First Fifty Years Selig S. Harrison: . Cambridge University Press, 1998 — 146 bet. ISBN 978-0521645850. 
  32. ↑ 32,0 32,1 Karmaliani, Rozina; Irfan, Farhana; Bann, Carla; Mcclure, Elizabeth; Moss, Nancy (2008). „Domestic violence prior to and during pregnancy among Pakistani women“. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica. 87-jild, № 11. 1194–1201-bet. doi:10.1080/00016340802460263. PMID 18951219.
  33. ↑ Mufiza, Farid; Saleem, Sarah; Karim, Mehtab; Hatcher, Juanita (2008). „Clinical Article: Spousal abuse during pregnancy in Karachi, Pakistan“. International Journal of Gynecology and Obstetrics. 101-jild, № 2. 141–145-bet. doi:10.1016/j.ijgo.2007.11.015. PMID 18289536.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 34,5 34,6 34,7 Jacoby, Hanan; Mansuri, Ghazala (2010). „"Watta Satta": Bride Exchange and Women's Welfare in Rural Pakistan“ (PDF). American Economic Review. 100-jild, № 4. 1804–1825-bet. doi:10.1257/aer.100.4.1804.
  35. ↑ Ghauri, Irfan. „NA passes law against domestic violence“. Daily Times (2009-yil 5-avgust). 2013-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  36. ↑ Zahid Gishkori. „Opposition forces government to defer women domestic violence bill“. The Express Tribune (2012-yil 6-aprel). Qaraldi: 2012-yil 28-iyul.
  37. ↑ Brightman, Sara (2015). „Rights, women, and the state of Pakistan“. Contemporary Justice Review. 18-jild, № 3. 334–351-bet. doi:10.1080/10282580.2015.1057706.
  38. ↑ Nasir Iqbal. „Domestic Violence Bill to push up divorce rate: CII“. Dawn (2009-yil 24-avgust). Qaraldi: 2012-yil 4-sentyabr.
  39. ↑ 39,0 39,1 Ayesha Shahid. „Domestic violence bill gets new look“. Dawn (2012-yil 7-aprel). Qaraldi: 2012-yil 6-sentyabr.
  40. ↑ Gishkori, Zahid. „Citing 'controversial' clauses: Clerics vow to resist passage of Domestic Violence Bill“. The Express Tribune (2012-yil 17-aprel).
  41. ↑ Ajmal, Umer Bin. World:South Asia Bride burning 'kills hundreds'. Dawn (1999-yil 25-avgust).
  42. ↑ Human Rights and Democracy: The 2011 Foreign and Commonwealth Office Report. TSO, 2012 — 292 bet. ISBN 978-0101833929. 
  43. ↑ Kapoor, Sushma (June 2000). „Domestic Violence Against Women and Girls“ (PDF). Innocenti Digest. № 6. 6-bet. ISSN 1028-3528.
  44. ↑ Shahina Imran. „Pakistan: Domestic violence endemic, but awareness slowly rising“. Integrated Regional Information Networks (2008-yil 11-mart). Qaraldi: 2012-yil 4-sentyabr.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 Muhammad, N; Omer, F; Mushtaq, A; Shah, M (2012). „Honor killing in Pakistan: An Islamic perspective“. Asian Social Science. 10-jild. 180–185-bet.
  46. ↑ Jamal, A (2015). „Piety, Transgression, and the Feminist Debate on Muslim Women: Resituating the Victim-Subject of Honor-Related Violence from a Transnational Lens“. Signs: Journal of Women in Culture and Society. 41-jild. 55–79-bet. doi:10.1086/681771.
  47. ↑ „Bedari: Awakening for human rights“.
  48. ↑ „White Ribbon Pakistan“.
  49. ↑ „LHRLA Pakistan“.
  50. ↑ „MNH 1098 Pakistan“. 2020-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-oktyabr.
  51. ↑ „Acid Survivors Pakistan“. 2008-yil 27-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  52. ↑ „Domestic violence: Within the four walls - The Express Tribune“ (en-US). The Express Tribune (2013-yil 4-sentyabr). Qaraldi: 2017-yil 29-sentyabr.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pokistonda_uydagi_zo%27ravonlik&oldid=3998154" dan olindi