Paelya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Paelya (tagalog Tagalog: [paˈɛlja]) yoki paella (ispancha), Valensiya paellasidan olingan Filippin guruchli taomidir. Biroq, u mahalliy glyutinli guruchdan (malagkít) foydalanishda sezilarli darajada farq qiladi, ispan paellasida maʼqullangan al-dentedan farqli oʻlaroq, yumshoq va yopishqoq tuzilishga ega. Bundan tashqari, doimo tuxum qoʻshiladi.[1] Filippin paelyasidan farqli zaʼfaron ishlatilmaydi, balki uning oʻrniga atsuete (anatto), luyang diláw, (zerdeçal) yoki kasubhadan foydalaniladi.[2][3][4]

Paelya - Filippindagi shunga oʻxshash taomlar uchun umumiy atama, ishlatiladigan ingredientlardan qatʼi nazar. U arroz a la valenciana (odatda tovuq va chorizo de bilbao bilan tayyorlanadi), bringhe (kokos suti bilan tayyorlanadi) va paella negra (kalamar siyohidan tayyorlangan) oʻz ichiga oladi.[5][3][6]

Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nomi ispan paellasidan olingan, lekin lleismo qoʻshimchasi bilan talaffuz qilinadi. Filippin tillarida ll digrafining koʻp uchraydigan holatlari singari, u ispancha [ʎ] emas, balki [lj] bilan talaffuz qilinadi. Shuning uchun "pae ly a " ning nativlashtirilgan imlosi.[7]

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Paelya oʻzining ajdodlari, Valensiya paellasi va Lotin Amerikasi arroz a la valenciana kabi tayyorlanadi, ammo u koʻproq mahalliy ingredientlardan foydalanadi. Arroz bomba oʻrniga Filippin paelya arroz bombasiga oʻxshash xususiyatlarga ega Ifugao tinawon guruch kabi yuqori sifatli mahalliy guruch navlarini afzal koʻradi.[1] Import qilingan uzun donli guruch (yasemin guruch kabi) ham ishlatiladi. Bu oxirgi mahsulot qanchalik yopishqoq boʻlishi kerakligiga qarab, oddiy guruchning toʻrtdan bir qismidan teng qismlargacha boʻlgan turli nisbatlarda glyutinli guruch (malagkít) bilan aralashtiriladi.[5][8]

Paelya zaʼfaron oʻrniga atsuete (anatto), luyang diláw, (zerdeçal) yoki kasubha (sapar) ishlatadi.[9][10][3] Baʼzida pandan barglari tugunlari qoʻshiladi va idishga vanil oʻxshash hid qoʻshiladi.[2] Baʼzi oʻzgarishlar, shuningdek, sofritoda (ginisa) tomat sousidan taomni rang va lazzatlanish uchun ishlatadi.[2][11]

Goʻshtli paelya odatda tovuq, choʻchqa goʻshti, mol goʻshti va dudlangan baharatlı kolbasalardan foydalanadi. Paelyada ishlatiladigan kolbasa har qanday mahalliy dudlangan lóngganisa boʻlishi mumkin, lekin bu odatda chorizo de bilbao (nomiga qaramay, mahalliy filippinlik kolbasa).Dengiz mahsulotlari paelyasi odatda midiya (tahong), koʻk qisqichbaqa (alimasag), katta qisqichbaqalar (hipon), mollyuskalar (kabibì) va kalamar (pusít) oʻz ichiga oladi.[8][12]Goʻsht va dengiz mahsulotlari versiyalari odatda aralashtiriladi.[2] Odatda ishlatiladigan sabzavotlar va ziravorlar orasida bolgar qalampiri, piyoz, sarimsoq, pomidor, zanjabil, sabzi, yashil noʻxat, qora qalampir, piyoz, qizil qalampir va mayiz.[2][9][12] Odatda kalamansi va dilimlenmiş qattiq qaynatilgan tuxum bilan bezatilgan.[9] Tanglád (limongrass), patis (baliq sousi) va bagoóng alamang (qisqichbaqa pastasi) kabi boshqa mahalliy ziravorlar va ingredientlar ham qoʻshilishi mumkin.[9]

Paelya odatda paellera, ikki tutqichli sayoz va keng panada pishiriladi. Garchi uni kavalida (vok) ham pishirish mumkin.[13] Idishning va uning tarkibiy qismlarining murakkabligi tufayli paelya kamdan-kam hollarda kundalik ovqatlarda xizmat qiladi. U hashamatli hisoblanadi, maxsus holatlar uchun ajratilgan. Paelya odatda Rojdestvo arafasida Nochebuena (Rojdestvo kechki ovqati) paytida xizmat qiladi.[5][14][8]

Variantlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taomni oʻzgartirish oson siz qoʻlingizdagi bor mahsulotlarga qarab paelyaning koʻplab variantlarini yaratishingiz mumkin. Ularga quyidagilar kiradi:

Arroz a la valenciana[tahrir | manbasini tahrirlash]

Arroz a la valenciana yoki arroz valenciana baʼzan alohida taom sifatida qabul qilinadi. Bu paella turi Lotin Amerikasidan kelib chiqqan. Ammo boshqa filippin paelyalari singari, u glyutinli guruchdan tayyorlanadi. Uni tayyorlashda asosan tovuq va chorizo de bilbaodan foydalaniladi, lekin choʻchqa goʻshti yoki mol goʻshtini ham qoʻshish mumkin.[6]

Biringi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Biringi (shuningdek, bringhi, beringhe, biringhe, biringye, biringyi yoki kalame manuc nomi bilan ham malum) Pampanga provinsiyasidan kelib chiqgan paelya variantidir. Bu asl Valensiya taomiga oʻxshaydi, lekin gata (kokos suti) da safron yoki zerdeçal (Kapapangandagi ange) bilan pishirilgan guruch va yopishqoq guruch aralashmalaridan foydalanadi va bu unga oʻziga xos lazzat va rang beradi. Odatda tovuq, bulgʻor qalampiri, yashil noʻxat, sabzi, mayiz va chorizo de bilbao bilan birga tayyorlanadi. Biroq, uni dengiz mahsulotlari va boshqa goʻshtlardan ham tayyorlash mumkin. Bundan tashqari, xarakterli ravishda qaynatilgan tuxum bilan toʻldiriladi.[15] Baʼzan qoʻshimcha xushboʻy hid uchun banan barglarida pishiriladi.[16]

Biringi mustamlakadan oldingi davrda kelib chiqqan va bu nom Janubiy Osiyo biryani taomlari uchun bir xil boʻlsa-da, u oʻshandan beri ispan paellasini anglatadi. Chorizo, tuxum yoki boshqa paelya ingredientlarisiz tayyorlangan asl nusxa nasing biringye yoki nasing biringye sifatida farqlanadi, bu Malayziya va Singapurning nasi briyaniga koʻproq oʻxshaydi.[7][17]

Paella al horno con queso[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pishloq, tovuq toʻshi va qovurilgan bulgʻor qalampiri bilan paelyaning pishirilgan varianti.[7]

Paella de adobo[tahrir | manbasini tahrirlash]

1954-yilda tashkil etilgan Maniladagi mashhur ispan-filipin restorani Alba Restaurante Español tomonidan ishlab chiqilgan nisbatan zamonaviy paelya turi. Bu ispan paellasini Filippin adobo bilan birlashtirgan ajoyib taomdir.[18]

Paella parillada[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Gril" soʻzi uchun nomlangan bu variant panjara yoki mangalda pishirilgan goʻsht yoki dengiz mahsulotlaridan tayyorlanadi.[7]

Paella negra[tahrir | manbasini tahrirlash]

Filippin paella negra

Paella negra, shuningdek, arroz negro deb ataladi, siyohli kalmar va kalamardan tayyorlanafigan taom varianti. Idish qora rangga ega, shuning uchun nomiga Negra soʻzi qoʻshib aytiladi.[19]

Paella sotanghon[tahrir | manbasini tahrirlash]

Paelyaning xitoylar oʻylab topgan guruch oʻrniga shisha noodle (sótanghon) yordamida tayyorlanadigan turi.[20][21]  

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Cruz, Cesar, Jr.. „Viva Paella at Arrozeria Manila“. Business Mirror (8-avgust 2015-yil). Qaraldi: 15-dekabr 2018-yil.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Diego, Arlene. Step by Step Cooking Filipino: Delightful Ideas for Everyday Meals. Marshall Cavendish International Asia Pte Ltd, 2011 — 48 bet. ISBN 9789814435154. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Miranda. „This Is The Local + Easy Version Of The Spanish Paella That You Should Try“. Yummy.ph. Qaraldi: 15-dekabr 2018-yil.
  4. ↑ Uy, Amy A.. „Paella: A Spanish fiesta in a pan“. GMA News Online (3-iyul 2012-yil). Qaraldi: 16-dekabr 2018-yil.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Taylor-Gross. „Philippine Paella“. Saveur. Qaraldi: 15-dekabr 2018-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Arroz Valenciana“. Panlasang Pinoy Meaty Recipes. Qaraldi: 14-dekabr 2018-yil.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Polistico, Edgie. Philippine Food, Cooking, & Dining Dictionary. Anvil Publishing, Incorporated, 2017. ISBN 9786214200870. [sayt ishlamaydi]
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Lardizabal-Dado. „Paella, Filipino Style for Christmas or Noche Buena“. Pinoy Food Recipes (6-dekabr 2017-yil). 2022-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-dekabr 2018-yil.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Boi, Lee Geok. Asian Seafood. Marshall Cavendish International Asia Pte Ltd, 2017 — 82 bet. ISBN 9789814794084. 
  10. ↑ Veneracion. „Seafood Arroz a la Valenciana (Filipino-style Paella)“. Casa Veneracion. Qaraldi: 16-dekabr 2018-yil.
  11. ↑ „Paella Ala Afritada“. Maggi.ph. 16-dekabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-dekabr 2018-yil.
  12. ↑ 12,0 12,1 „Easy Seafood Paella“. Pinoy Kitchentte. Qaraldi: 16-dekabr 2018-yil.
  13. ↑ „Differences between Filipino dishes and Spanish dishes“. My Filipino Kitchen. 23-iyul 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-dekabr 2018-yil.
  14. ↑ Pamaran, Maan D'Asis. „The Filipino-Spanish food connection“. Philippine Daily Inquirer (12-oktabr 2016-yil). Qaraldi: 16-dekabr 2018-yil.
  15. ↑ Kirhsenblatt-Gimblet, Barbara; Fernandez, Doreen G. (2003). „Culture Ingested: On the Indigenization of Philippine Food“ (PDF). Gastronomica. 3-jild, № 1. 58–71-bet. doi:10.1525/gfc.2003.3.1.58.
  16. ↑ „Bringhe (Bringhi)“. Pinoy Recipe at iba pa.. Qaraldi: 12-dekabr 2016-yil.
  17. ↑ Pangilinan. „Násîng Biringyi, a Kapampángan Pre-colonial Dish“. Siuálâ ding Meángûbié. Qaraldi: 5-iyul 2019-yil.
  18. ↑ „How to make Paella de Adobo by Senor Anastacio de Alba“. Asian in America (23-mart 2013-yil). Qaraldi: 16-dekabr 2018-yil.
  19. ↑ „Paellitos Negritos (Squid Ink Paella)“. Panlasang Pinoy Meaty Recipes. Qaraldi: 15-dekabr 2018-yil.
  20. ↑ „Paella Sotanghon“. Panlasang Pinoy Meaty Recipes. Qaraldi: 16-dekabr 2018-yil.
  21. ↑ „Paella (Sotanghon) Vermicelli“. My Yummy Menu Foods. Qaraldi: 16-dekabr 2018-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Paelya&oldid=3913047" dan olindi