Ozarbayjon ayollari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Ozarbayjonda ayollar erkaklar bilan bir xil qonuniy huquqlardan foydalanadilar; biroq, ijtimoiy kamsitish muammo hanuz saqlanib qolmoqda.[1]

Ovoz berish huquqi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ozarbayjonda 1919-yilda Ozarbayjon Demokratik Respublikasi tomonidan umumiy saylov huquqi joriy qilingan va shu tariqa Ozarbayjon ayollarning koʻpchiligini musulmon davlatlari ichida birinchi ovoz berish huquqini qoʻlga kiritganlar.[2]

Siyosiy vakillik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ozarbayjon Respublikasi Oila, ayollar va bolalar masalalari boʻyicha davlat qoʻmitasi mamlakatda ayollar huquqlarini himoya qilish boʻyicha faoliyatni nazorat qiluvchi asosiy davlat organi hisoblanadi. Xotin-qizlarning siyosatda ishtirok etishi uchun qonuniy cheklovlar yoʻq. 2020-yil holatiga koʻra, 125 oʻrinli parlamentda 22 ayol, shu jumladan Milliy Assambleya spikeri ham bor. 2005-yildan 2020-yilgacha parlamentdagi ayollar ulushi 11 foizdan 17,6 foizgacha oshgan.[3]

2017-yilda Mehribon Aliyeva (prezidentning rafiqasi) Ozarbayjon vitse-prezidenti etib tayinlandi, bu oxirgi marta Lola Shovkat egallab turgan Davlat kotibi lavozimi 1994-yilda bekor qilinganidan beri Ozarbayjonda ayol kishi egallagan eng yuqori lavozimdir.

2020-yilda Sohiba Gafarova Ozarbayjon Milliy Assambleyasi spikeri etib tayinlangan edi. Oʻsha yilning oʻzida Ozarbayjonda ayol vazirlar mahkamasi (taʼlim vaziri Mahabbat Valiyeva), bir mintaqaviy vazirlar mahkamasi (Naxchivan madaniyat vaziri Natavan Gadimova),[4] davlat qoʻmitasi raisi (Bahar Murodova, rais) boʻlgan. Oila, xotin-qizlar va bolalar masalalari boʻyicha davlat qoʻmitasi, bir nafar viloyat ijroiya hokimiyati rahbari (Irada Gulmammadova, Absheron tumani rahbari),[5] Inson huquqlari boʻyicha vakil (Sabina Aliyeva), uch nafar elchi va bir nafar davlat rahbari diplomatik idora vakillari ayollardan iboratdir.[6] Markaziy saylov komissiyasining 16 aʼzosidan 3 nafari[7] va 125 ta okrug saylov komissiyasining 4 tasiga raislik qilgan ayollardan iborat.[8] 2016-yil holatiga koʻra, mamlakatdagi professional sudyalarning 11 foizi ayollar (jumladan, Konstitutsiyaviy sud raisining oʻrinbosari Sona Salmanova) boʻlganiga qaramay[9] bu Yevropadagi eng past nisbat boʻlib qolmoqda.[10]

2021-yil may oyida Xalqaro Amnistiya Ozarbayjonda ayollarga nisbatan gender asosidagi repressiyalar haqida brifing eʼlon qildi, unda tuhmat, ayblovlar, shuningdek, ularning ijtimoiy tarmoqlardagi akkauntlarini buzish va nashr etish orqali faol ayollar va ularning sheriklarini tuhmat qilish va ularning faoliyatini cheklashga qaratilgan tizimli urinishlar hujjatlashtirildi.[11] Xalqaro Amnistiya tashkilotining Janubiy Kavkaz boʻyicha tadqiqotchisi Natalya Nozadze shunday dedi: „Ushbu gender qatagʻonlarining namunasi va usullari hamda nishonga olinganlar inson huquqlari poymol qilingan yoki hokimiyatni tanqid qilgan ayollar ekani Ozarbayjon hukumati bu holatdan dalolat beradi. Bu iflos usullardan aynan Ozarbayjonning repressiv hukumati foyda koʻradi“.[12]

Mehnat bozorida ishtirok etish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Garchi ozarbayjon ayollarining aksariyati uydan tashqarida ishlasa-da, ayollar yuqori darajadagi ishlarda, jumladan, yuqori biznes lavozimlarida kam vakillik qilishadi.[1]

2017-yil holatiga koʻra, Ozarbayjonda barcha professor-oʻqituvchilarning 78,1 foizi (jumladan, barcha universitet oʻqituvchilarining 51,9 foizi), barcha tibbiyot xodimlarining 64,9 foizi va sportchilarning 40,2 foizi ayollardir. Biroq, xuddi shu davrda ayollar davlat xizmatchilarining atigi 28,7 foizini va roʻyxatdan oʻtgan tadbirkorlarning 20,9 foizini tashkil etdi.[13]

Harbiy[tahrir | manbasini tahrirlash]

1931-yilda Bokuda tugʻilgan Leyla Mammadbeyova Kavkaz va Yaqin Sharqda birinchi sovet ayol aviatorlari va parashyutchilaridan biri boʻldi. Ozarbayjonning 600 mingga yaqin aholisi Ikkinchi jahon urushida Qizil Armiya tarkibida qatnashgan, ulardan 10 000 nafari ixtiyoriy ravishda harbiy xizmatga qoʻshilib, harbiy va tibbiyot xodimlari boʻlib xizmat qilgan ayollar boʻlib, eng koʻzga koʻringanlari snayper Ziba Gʻaniyeva va uchuvchi Zuleyxa Seyidmammadovadir .[14] 1990-yillardagi birinchi Togʻli Qorabogʻ urushining faol bosqichida Ozarbayjondagi 74 ming harbiy xizmatchidan 2000 nafari ayollar boʻlib, ulardan 600 nafari harbiy amaliyotlarda bevosita ishtirok etgan. Ayollar uchun harbiy xizmat ixtiyoriydir; Hozirda Ozarbayjon armiyasida 1000 ga yaqin ayol xizmat qilmoqda.[15]

Din[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ozarbayjon dunyoviy davlat boʻlishiga qaramay, diniy marosimlarni bajaruvchi odamlar uchun sertifikat va roʻyxatdan oʻtishni talab qiladi. Ozarbayjondagi musulmon ayollar sertifikatlangan mulla(otinoyi) boʻlish uchun oʻqishlari va faqat ayollar yigʻinlarini olib borishlari mumkin, bu koʻp asrlarga borib taqaladigan noyob mahalliy anʼana.[16] 2016-yil holatiga koʻra, Ozarbayjonda bitta mahalliy ayol lyuteran pastori bor edi.[17]

Oiladagi zoʻravonlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

2010-yil 22-iyunda Ozarbayjon parlamenti „Oiladagi zoʻravonlikning oldini olish toʻgʻrisida“gi qonunni qabul qildi.[18]

2000-yilda Ozarbayjon Ayollarga nisbatan kamsitishlarga barham berish boʻyicha qoʻmitaning vakolatini tan olgan holda CEDAW Fakultativ Protokolini imzoladi, shundan soʻng u oʻz yurisdiktsiyasi doirasidagi shaxslar yoki guruhlarning shikoyatlarini qabul qilishi va koʻrib chiqishi mumkin.[19]

Ozarbayjonda zoʻrlash noqonuniy hisoblanadi va maksimal 15 yillik qamoq jazosini oladi.[1] 2010-yilda oiladagi zoʻravonlik toʻgʻrisidagi yangi qonun kuchga kirdi, unda turmush oʻrtogʻi tomonidan zoʻravonlik, shu jumladan, nikohda zoʻrlash uchun jinoiy javobgarlik belgilandi.[20] Shunga qaramay, boshqalarning taʼkidlashicha, aslida Ozarbayjonda koʻpchilik buni jinoyat deb hisoblamaydi va hukmron madaniyat nikohda zoʻrlash haqida shikoyat qilishni ragʻbatlantirmaydi.[21]

2011-yilda parlamentning ayol deputatlari hamda Xotin-qizlar va bolalar boʻyicha davlat qoʻmitasi rahbari oiladagi zoʻravonlikka qarshi kurashni kuchaytirdi. Ommaviy axborot vositalarida oiladagi zoʻravonlik muammolarini yoritish ham muammodan xabardorlikni oshira boshladi. 2010-yilda qabul qilingan qonun oiladagi zoʻravonlik haqidagi shikoyatlarni tekshirish asoslarini oʻrnatadi, cheklash toʻgʻrisida buyruq berish jarayonini belgilaydi va jabrlanuvchilar uchun boshpana va reabilitatsiya markazini tashkil etishga chaqiradi.[1]

Biroq, jamiyatdagi munosabatlar ortda qolmoqda: 2012-yilda soʻrovda qatnashgan ozarbayjonlarning 40 % hali ham ayollar oʻz oilalarini saqlab qolish uchun oiladagi zoʻravonlikka chidashlari kerak, degan fikrga qoʻshiladi, 22 foizi esa ayol kaltaklanishiga loyiq boʻlgan paytlar borligiga rozi.[22] 2006-yilda Xotin-qizlar masalalari davlat qoʻmitasi nomining Oila, ayollar va bolalar ishlari boʻyicha davlat qoʻmitasi (Oila, ayollar va bolalar masalalari boʻyicha davlat qoʻmitasi) deb oʻzgartirilishi ham baʼzilar tomonidan ayollarni mustaqil shaxslar emas, balki zaif „reproduktiv birliklar“ sifatida koʻradigan protektsionistik yondashuv sifatida talqin qilingan[19].[19]

2021-yil iyul oyida ayollar huquqlari faollari soʻnggi paytlarda ayollarga nisbatan oiladagi zoʻravonlik holatlari koʻpayib borayotganidan norozilik bildirish va xabardorlikni oshirish maqsadida Ichki ishlar vazirligiga tobut olib kelishdi. Politsiya uch nafar faolni hibsga oldi, qolganlarini esa hududdan olib chiqdi. Hibsga olinganlar koʻp oʻtmay qoʻyib yuborildi.[23]

Fohishalik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fohishalik jinoyat emas, balki maʼmuriy huquqbuzarlik hisoblanadi va 102 dollargacha (88 AZN) jarima bilan jazolanadi.[1] Sutenyorlar va fohishaxona egalari olti yilgacha qamoq jazosiga hukm qilinishi mumkin.[1]

Ayollarning emansipatsiyasining xronologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eʼtibor bering, bu Ozarbayjon Sovet Ittifoqining bir qismi boʻlgan davrni oʻz ichiga oladi, yaʼni Ozarbayjon Sovet Sotsialistik Respublikasi

Yil Tadbir Shahar
1889-yil Nigar Shixlinskaya oliy maʼlumotga ega boʻlgan birinchi ozarbayjon ayoli boʻldi.[24] Tiflis
1901- yil Birinchi ozarbayjon qizlar maktabi va Rossiya imperiyasida birinchi boʻlgan imperator Aleksandra maktabi ochildi. Boku
1908- yil Sankt-Peterburg ayollar tibbiyot kolleji bitiruvchisi Sona Valixon birinchi sertifikatlangan ozarbayjon ayol shifokoriga aylandi.[25] Sankt-Peterburg
1908- yil Filantrop Həmidə Cavanşir birinchi ozarbayjon qoʻshma maktabiga asos solgan. Qahrizli
1910- yil Aktrisa Govhar Gaziyeva sahnaga chiqqan ilk ozarbayjon ayoliga aylandi. Tiflis
1911- yil Xadicha Alibeyova ozarbayjon tilidagi birinchi ayollar jurnali „Ishiq“ni nashr etdi.[26] Tiflis
1912- yil Birinchi ozarbayjon ayol opera xonandasi Shovkat Mammadova oʻzining ilk sahna koʻrinishini namoyish etdi.[27] Boku
1919- yil Ozarbayjon ayollariga saylov huquqi berildi.
1929- yil Izzat Oʻrujova badiiy filmda rol oʻynagan birinchi ozarbayjonlik ayol aktrisa boʻldi.
1930-yil Ginekolog Adila Shahtaxtinskaya ozarbayjonlik birinchi ayol boʻlib, doktorlik darajasini qoʻlga kiritdi.[28]
1931- yil Leyla Mammadbeyova birinchi parvozini amalga oshirdi va birinchi ozarbayjonlik ayol aviatorga aylandi. Boku
1932-yil Birinchi ozarbayjonlik balerina Gamar Almaszoda Shax- Senemda debyut qildi.[29] Boku
1938-yil Adliya xalq komissari Ayna Sultonova Ozarbayjon hukumatining birinchi ayol vaziri boʻldi.[30]
1949- yil Biolog Valida Tutayug Ozarbayjon Milliy Fanlar Akademiyasining (1945-yilda tashkil etilgan) birinchi ozarbayjon ayol aʼzosi boʻldi.
1964- yil Sakina Aliyeva Naxchivan Oliy Kengashi raisi etib saylandi va birinchi ozarbayjonlik ayol parlament rahbari boʻldi. Naxchivan
2007- yil Manzar Ismoilova birinchi ozarbayjon ayol pastor boʻldi.[31]
2009- yil Natavan Mirvatovaga general-mayor unvoni berildi, bu Ozarbayjondagi uchinchi oliy harbiy unvon va ayollar uchun koʻtarilgan eng yuqori harbiy unvondir.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Country Reports on Human Rights Practices: Azerbaijan (2011).
  2. ↑ Tadeusz Swietochowski.
  3. ↑ 2015 Parliamentary Election Results.
  4. ↑ New Female Minister in Nakhchivan.
  5. ↑ Şəhər və rayonların icra başçıları: Doğulduğu yer, tarix və vəzifəsinin icrasına başladığı il.
  6. ↑ Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdəki səfirlik, daimi nümayəndəlik və konsulluqları.
  7. ↑ Mərkəzi Seçki Komissiyasının tərkibi
  8. ↑ DSK Komissiyalar.
  9. ↑ Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi: Tərkib.
  10. ↑ Proportion of female judges in UK among lowest in Europe.
  11. ↑ „AZERBAIJAN: GENDER-BASED REPRISALS AGAINST WOMEN MUST STOP“. www.amnesty.org (2021-yil 12-may). Qaraldi: 2021-yil 16-dekabr.
  12. ↑ „Azerbaijan: Stop the vicious campaign of gendered smears and reprisals against women activists“ (en). Amnesty International (2021-yil 12-may). Qaraldi: 2021-yil 16-dekabr.
  13. ↑ Anar Samadov (www.anarsamadov.net). „Statistical database | The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan“ (en). The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. Qaraldi: 2017-yil 19-oktyabr.
  14. ↑ Jenщini Azerbaydjana v Velikoy Otechestvennoy voyne
  15. ↑ Around 1,000 Women in Azerbaijani Army.
  16. ↑ Şeyx Azərbaycanda qadın mollalardan danışdı.
  17. ↑ Anar Alizadeh.
  18. ↑ „Law of the Azerbaijan Republic "About prevention of domestic violence"“ (en). cis-legislation.com. Qaraldi: 2017-yil 3-noyabr.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 „Policy Attitudes towards Women in Azerbaijan: Is Equality Part of the Agenda? | Gunda-Werner-Institute“. www.gwi-boell.de. 2019-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-aprel.
  20. ↑ „Home“. Gender Equality. Qaraldi: 2018-yil 14-aprel.
  21. ↑ „Gender based violence in Azerbaijan“. www.peace.ax. 2018-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-aprel.
  22. ↑ Crrc. „Deserving to be beaten and tolerating violence: Attitudes towards violence against women in Azerbaijan“. Social Science in the Caucasus (2015-yil 2-mart). Qaraldi: 2016-yil 12-aprel.
  23. ↑ „Activists bring coffin to Azerbaijani ministry following spate of women’s killings“ (en-US). OC Media (2021-yil 30-iyul). Qaraldi: 2021-yil 2-sentyabr.
  24. ↑ Azerbaijan Soviet Encyclopedia (1987), vol. 10, p. 551.
  25. ↑ Female Activity at the Turn of the Century.
  26. ↑ Azerbaijani Woman in Historical Retrospective.
  27. ↑ Shovkat Mammadova, Audacious Challenge by Fuad Akhundov.
  28. ↑ Adila Shahtakhtinskaya (Wayback Machine saytida 2016-06-24 sanasida arxivlangan).
  29. ↑ Center Stage: My Life as Azerbaijanʼs First Ballerina by Gamar Almaszadeh.
  30. ↑ Hidden Facts about Ayna Sultanova (Wayback Machine saytida 2010-02-11 sanasida arxivlangan).
  31. ↑ First Azerbaijani Female Cleric.

Qoʻshimcha adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ozarbayjon_ayollari&oldid=3153483" dan olindi