Kontent qismiga oʻtish

Muhammad Yoqubxon

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Muhammad Yoqubxon
محمد يعقوب خان
[[Afgʻoniston davlati rahbarlari roʻyxati |Afgʻoniston amiri]]

Muhammad Yoqubxon
Afgʻoniston amiri
Saltanat 1879-yil 21-fevral – 12-oktyabr
Coronation yoʻq
Oʻtmishdoshi Sheralixon
Davomchisi Ayubxon
Tugʻilishi 1849-yil
Kobul, Afgʻoniston amirligi
Vafoti 15-noyabr 1923-yil
Shimla, Britaniya Hindistoni
Farzandlari Abdulshokirxon[1]
Abdulalixon[1]
Abdulkarimxon[1]
Abdulazizxon[1]
Nurmuhammadxon[1]
Sulola Barakzoi sulolasi
Otasi Sheralixon
Onasi Maryam begim

Muhammad Yoqubxon (pushtu/dariy : محمد يعقوب خان; 1849[2] – 1923-yil 15-noyabr) – 1879-yil 21-fevraldan 12-oktyabrgacha Afgʻoniston amiri. U pushtun boʻlib, avvalgi hukmdor Sheralixonning oʻgʻli boʻlgan.

Muhammad Yoqubxon 1863-yilda Hirot viloyatiga hokim etib tayinlangan 1870-yilda u otasiga qarshi isyon koʻtarishga qaror qildi, ammo muvaffaqiyatsizlikka uchradi va 1874-yilda qamoqqa tashlandi.

Ikkinchi ingliz-afgʻon urushi 1878-yilda boshlanib, Sheralixon Afgʻoniston poytaxtidan qochib ketdi va oxir-oqibat 1879-yil fevral oyida mamlakat shimolida vafot etdi. Sheralining vorisi sifatida Yoqub 1879-yil may oyida Buyuk Britaniya bilan Gandamak shartnomasini imzoladi va Afgʻonistonning tashqi ishlari ustidan yagona nazoratni Britaniya imperiyasiga topshirdi. Shu yilning oktyabr oyida Ayubxon boshchiligidagi bu kelishuvga qarshi qoʻzgʻolon Yoqubxonning taxtdan ketishiga olib keldi[3]. Uning oʻrniga yangi hukmdor Amir Ayubxon oʻtirdi.

Gandamak shartnomasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gandamak, Afgʻoniston, 1879-yil may. Chapdan oʻngga oʻtirganlar: Britaniya zobitlari janob Jenkins va mayor Kavagnari, Amir Yoqubxon (markazda), general Dovudshoh va Habibulla Mustafi.

Ikkinchi ingliz-afgʻon urushi paytida inglizlar amir Sherali qoʻshinlarini magʻlub etishdi, Jalolobodda qishlashdi va yangi Amir Yoqubxon oʻz shartlarini qabul qilishlarini kutdilar. Muzokaralardagi asosiy shaxslardan biri Per Lui Napoleon Kavagnari edi, u Sharqiy Hindiston armiyasida 1-Bengal Fusiliersda xizmat qilgan va keyin siyosiy xizmatga oʻtgan, Peshovarda komissar oʻrinbosari boʻlgan va vitse-qirol Lord Litton tomonidan elchi etib tayinlangan. 1878-yilda Kobulga topshirilgan missiyani afgʻonlar davom ettirishdan bosh tortdilar. Ushbu rad etish ikkinchi afgʻon urushiga olib kelgan bir qator voqealardan biri edi.

Amir Yoqubxonning Mustanfi Habibullaxon

1879-yil may oyida Yoqubxon Jalolobod yaqinidagi Gandamak qishlogʻiga borib, Kavagnari bilan muzokaralar olib bordi, natijada Gandamak shartnomasi imzolandi, buning natijasida Amir Britaniyaga hududlarni berdi va Kobuldagi Britaniya elchisini qabul qildi. Kavagnari 1879-yil iyul oyida Kobulda Britaniya rezidenti lavozimini egalladi. U ehtiyotkorlikdan koʻra beparvo va takabbur ekanligi maʼlum boʻldi va uning elchi sifatidagi roli hatto baʼzi inglizlar tomonidan adolatsiz deb hisoblangan. Kobuldagi vaziyat keskin edi va oxir-oqibat amir tomonidan maosh olmagan baʼzi afgʻon qoʻshinlari isyon koʻtarib, 1879-yil sentyabr oyida Kavagnari va uning missiyasini oʻldirishdi. Shartnomaga qaramay, urush hali tugamagan edi va Britaniya qoʻshinlari Kobulni bosib olish, xavfsizlikni taʼminlash va afgʻonlarga qarshi jazo choralarini koʻrish uchun togʻlarda chaqirildi. Yoqubxon taxtdan voz kechib, Britaniya lagerida panoh topdi va dekabr oyida Hindistonga yuborildi[3].

Ommaviy madaniyatda eslanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muhammad Yoqubxon MM Kayening 1978-yildagi "The Far Pavilions" romanida paydo boʻladi. Roman 1984-yilgi mini-seriya tomonidan moslashtirilgan boʻlib, unda Atul Tandon Xon obrazini tasvirlaydi.

Eʼtiborli iqtiboslari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Men Afg‘oniston hukmdori bo‘lgandan ko‘ra, xizmatkoring bo‘lib, o‘t o‘rib, bog‘ingni parvarish qilganim ma’qul[4] – Yoqubxon, Britaniya vitse-qiroliga aytgan gapi, 19-asr.

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Adamec, Ludwig W.. Historical and Political Who's who of Afghanistan (en). Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, 1975 — 220-bet. ISBN 9783201009218. 
  2. McChesney, Robert. The History of Afghanistan (6 vol. set): Fayż Muḥammad Kātib Hazārah's Sirāj al-tawārīkh (en). BRILL, 2012-12-19. ISBN 978-90-04-23498-7. 
  3. 3,0 3,1  Chisholm, Hugh, ed. (1911) "Yakub Khan" Encyclopædia Britannica 28 (11chi nashri) Cambridge University Press p. 898 Chisholm, Hugh, ed.
  4. Raofi, Wahab (November 25, 2007), The Orange Grove: Peace plan for Afghanistan, Orange County Register[sayt ishlamaydi]
Humkdorlik unvoni
Oʻtmishdoshi:
Sheralixon
Barakzoi sulolasi
Afgʻoniston amiri

1879
Vorisi:
Ayubxon