Turkmanlar: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
EmausBot (munozara | hissa)
Botlar
106 769 edits
k r2.7.2+) (Bot Qoʻshdi: be:Туркмены
Tahrir izohi yoʻq
Qator 3: Qator 3:
|image=[[Image:Turkman girl in national dress.jpg|140px]]<br>A Turkman qizi turkmanlarning milliy kiyimida.
|image=[[Image:Turkman girl in national dress.jpg|140px]]<br>A Turkman qizi turkmanlarning milliy kiyimida.
|poptime= 6.84 million (est.)
|poptime= 6.84 million (est.)
|popplace= {{flagicon|Turkmenistan}} [[Turkmenistan]]:<br> &nbsp;&nbsp; 3,631,000<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html#People CIA World Factbook Turkmenistan</ref><br>
|popplace= {{flagicon|Turkmenistan}} [[Turkmenistan]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 3,631,000<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html#People CIA World Factbook Turkmenistan</ref><br />
{{flagicon|Iran}} [[Iran]]:<br> &nbsp;&nbsp; 1,100,000<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#People CIA World Factbook Iran]</ref><ref>[http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=TCK Ethnologue Turkmen A language of Turkmenistan]</ref><br>
{{flagicon|Iran}} [[Iran]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 1,100,000<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#People CIA World Factbook Iran]</ref><ref>[http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=TCK Ethnologue Turkmen A language of Iran]</ref><br />
{{flagicon|Afghanistan}} [[Afghanistan]]:<br> &nbsp;&nbsp; 932,000<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People CIA World Factbook Afghanistan]</ref><br>
{{flagicon|Afghanistan}} [[Afghanistan]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 932,000<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People CIA World Factbook Afghanistan]</ref><br />
{{flagicon|Pakistan}} [[Pakistan]]:<br> &nbsp;&nbsp; 60,000 <ref>[http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/home/opendoc.pdf?tbl=SUBSITES&page=SUBSITES&id=434fdc702 UNHCR: Census of Afghans in Pakistan]</ref><br>
{{flagicon|Pakistan}} [[Pakistan]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 60,000 <ref>[http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/home/opendoc.pdf?tbl=SUBSITES&page=SUBSITES&id=434fdc702 UNHCR: Census of Afghans in Pakistan]</ref><br />
{{flagicon|Russia}} [[Russia]]:<br> &nbsp;&nbsp; 33,000<ref>2002 [[Russian census]]</ref> <br>
{{flagicon|Russia}} [[Russia]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 33,000<ref>2002 [[Russian census]]</ref> <br />
{{flagicon|Turkey}} [[Turkey]]:<br> &nbsp;&nbsp; 2,034<ref>[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls]</ref> <br>
{{flagicon|Turkey}} [[Turkey]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 2,034<ref>[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls]</ref> <br />
{{flagicon|UK}} [[United Kingdom]]:<br> &nbsp;&nbsp; 300<ref name=OECD>{{cite web|url=http://www.oecd.org/dataoecd/18/23/34792376.xls|title=Country-of-birth database|publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]]|accessdate=2008-09-21}}</ref>
{{flagicon|UK}} [[United Kingdom]]:<br /> &nbsp;&nbsp; 300<ref name=OECD>{{cite web|url=http://www.oecd.org/dataoecd/18/23/34792376.xls|title=Country-of-birth database|publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]]|accessdate=2008-09-21}}</ref>
|rels= [[Sunniy]] [[Islom]].
|rels= [[Sunniy]] [[Islom]].
|langs=[[Turkman tili|Turkmancha]]
|langs=[[Turkman tili|Turkmancha]]
|related=[[Turkiy xalqlar]]
|related=[[Turkiy xalqlar]]
}}
}}
'''Turkmanlar''' ({{lang-tm|Türkmenler}}) — [[Turkiy]] millat. [[Turkman tili]]da gapirishadi. Asosiy xalqi [[Islom]] diniga e'tiqod qiladi. Turkmanlarning bir qismi [[Eron]], [[Afgʻoniston]] va [[Rossiya]]da istiqomat qilishadi. Boshqa [[turkiy xalqlar]] qardosh xalqlar hisoblanishadi. Eng yaqinlari [[turklar]] va [[ozarbayjonlar]]. Asosiy mashg'uloti ko'chmanchi chorvachilikdir. Turkmanlar dunyoga o'zlarining otlari bilan juda mashhurdirlar, ayniqsa [[axaltekin]] otlari.
'''Turkmanlar''' ({{lang-tm|Türkmenler}}) — [[Turkiy]] millat. [[Turkman tili]]da gapirishadi. Asosiy xalqi [[Islom]] diniga eʼtiqod qiladi. Turkmanlarning bir qismi [[Eron]], [[Afgʻoniston]] va [[Rossiya]]da istiqomat qilishadi. Boshqa [[turkiy xalqlar]] qardosh xalqlar hisoblanishadi. Eng yaqinlari [[turklar]] va [[ozarbayjonlar]]. Asosiy mashgʻuloti koʻchmanchi chorvachilikdir. Turkmanlar dunyoga oʻzlarining otlari bilan juda mashhurdirlar, ayniqsa [[axaltekin]] otlari.


== Tarix ==
== Tarix ==


[[Image:Turkmen man with camel.jpg|left|280px|thumb|Turkman kishisi milliy turkman kiyimida 1905–1915.]]
[[Image:Turkmen man with camel.jpg|left|280px|thumb|Turkman kishisi milliy turkman kiyimida 1905—1915.]]
* Eramizdan oldinga 2000-yillarda hozirga [[Turkmaniston]] hududida [[Margʻiyona]] davlati tashkil topgan.
* Eramizdan oldinga 2000-yillarda hozirga [[Turkmaniston]] hududida [[Margʻiyona]] davlati tashkil topgan.
* [[VI asr|VI]]—[[IV asr|IV]] asrlarda bu hudud [[Ahamoniylar]] keyin esa, [[Iskandar Zulqarnayn]] qo'li ostida bo'lgan.
* [[VI asr|VI]]—[[IV asr|IV]] asrlarda bu hudud [[Ahamoniylar]] keyin esa, [[Iskandar Zulqarnayn]] qoʻli ostida boʻlgan.
* [[Eramizdan oldingi III-asr]]da [[Parfiya|Parfiya qirolligi]] tarkibida (poytaxti - [[Nisa]]), keyinchalik [[Sosoniylar]] imperiyasi tarkibida. 
* [[Eramizdan oldingi III-asr]]da [[Parfiya|Parfiya qirolligi]] tarkibida (poytaxti — [[Nisa]]), keyinchalik [[Sosoniylar]] imperiyasi tarkibida. 
* [[V asr|V]]-[[VIII asr|VIII]] asrlarda [[eftaliylar]]ga qaram bo'lgan, keyin [[Turk xoqonligi]] tarkibiga kirgan, keyin esa [[arablar]] tomonidan bosib olingan. [[776]]—[[783]]-yillarda xalq [[Muqanna]] boshchiligida arablarga qarshi qo'zg'alon lo'targan ([[Muqanna qoʻzgʻaloni]]).
* [[V asr|V]]-[[VIII asr|VIII]] asrlarda [[eftaliylar]]ga qaram boʻlgan, keyin [[Turk xoqonligi]] tarkibiga kirgan, keyin esa [[arablar]] tomonidan bosib olingan. [[776]]—[[783]]-yillarda xalq [[Muqanna]] boshchiligida arablarga qarshi qoʻzgʻalon loʻtargan ([[Muqanna qoʻzgʻaloni]]).
* [[IX asr|IX]]-[[X asr|X]]asrlarda [[Toxiriylar]] va [[Somoniylar]] tarkibiga kirgan.
* [[IX asr|IX]]-[[X asr|X]]asrlarda [[Toxiriylar]] va [[Somoniylar]] tarkibiga kirgan.
* [[XI asr|XI]]da Turkmaniston hududini [[oʻgʻuzlar]] ishgʻol qilishadi va mahalliy eroniy xalqlar bilan aralshgan holda turkman etnosini vijudga keltirishadi.[[XI asr]]da birinchi turkman davlati tashkil topadi va bu davlatni nomi [[Saljuqiylar imperiyasi]] deb atalgan poytaxti [[Marv]] shahri bo'lgan.
* [[XI asr|XI]]da Turkmaniston hududini [[oʻgʻuzlar]] ishgʻol qilishadi va mahalliy eroniy xalqlar bilan aralshgan holda turkman etnosini vijudga keltirishadi.[[XI asr]]da birinchi turkman davlati tashkil topadi va bu davlatni nomi [[Saljuqiylar imperiyasi]] deb atalgan poytaxti [[Marv]] shahri boʻlgan.
* [[XII asr]] boshlarida [[moʻgʻullar]] tomonidan bosib olinadi va [[Ilxonlar]] davlati tarkibiga kiradi. Keyin esa [[Temuriylar]] davlati tarkibiga kiradi.
* [[XII asr]] boshlarida [[moʻgʻullar]] tomonidan bosib olinadi va [[Ilxonlar]] davlati tarkibiga kiradi. Keyin esa [[Temuriylar]] davlati tarkibiga kiradi.
* [[XVI asr|XVI]]-[[XVII asr|XVII]] asrlarda [[Xiva xonligi|Xiva]] va [[Buxoro xonligi|Buxoro]] xonliklari tarkibida bo'lgan.
* [[XVI asr|XVI]]-[[XVII asr|XVII]] asrlarda [[Xiva xonligi|Xiva]] va [[Buxoro xonligi|Buxoro]] xonliklari tarkibida boʻlgan.
* [[1869]]—[[1885]] yillarda [[Rossiya imperiyasi|Rossiya]] tomonidan bosib olinadi ([[Kaspiyorti viloyati]]).
* [[1869]]—[[1885]] yillarda [[Rossiya imperiyasi|Rossiya]] tomonidan bosib olinadi ([[Kaspiyorti viloyati]]).
* [[1917]]-yilning noyabr-dekabr oylarida sovet tuzumi o'rnatilgan.[[1921]]-yilning 7-avgustida Turkmaniston hududi [[Turkiston ASSR]] tarkibiga kiritiladi.[[1924]]-yilning 27-oktabrida milliy chegaralanish tufayli [[Turkmaniston SSR]]ga aylantiriladi.
* [[1917]]-yilning noyabr-dekabr oylarida sovet tuzumi oʻrnatilgan.[[1921]]-yilning 7-avgustida Turkmaniston hududi [[Turkiston ASSR]] tarkibiga kiritiladi.[[1924]]-yilning 27-oktabrida milliy chegaralanish tufayli [[Turkmaniston SSR]]ga aylantiriladi.
* [[1991]]-yilda Turkmaniston erkinlika erishadi.
* [[1991]]-yilda Turkmaniston erkinlika erishadi.


==Tili==
== Tili ==
[[Turkman tili]] ([[turkmancha]]) [[Oltoy tillar oilasi]]ning [[Turkiy tillar]] bo'limi [[Oʻgʻuz guruxi]]ga mansubdir. Turkmanchaning [[Arab imlosi]]dagi, [[Lotin imlosi]]dagi va [[Kirill imlosi]]dagi yozuvlarini uchratish mumkin. [[Mustaqillik]]dan so'ng hukumat [[Kirill alifbosi]]dan [[Lotin alifbosi]]ga o'tishga qaror berdi va ayni paytda bu davom etmoqda.
[[Turkman tili]] ([[turkmancha]]) [[Oltoy tillar oilasi]]ning [[Turkiy tillar]] boʻlimi [[Oʻgʻuz guruxi]]ga mansubdir. Turkmanchaning [[Arab imlosi]]dagi, [[Lotin imlosi]]dagi va [[Kirill imlosi]]dagi yozuvlarini uchratish mumkin. [[Mustaqillik]]dan soʻng hukumat [[Kirill alifbosi]]dan [[Lotin alifbosi]]ga oʻtishga qaror berdi va ayni paytda bu davom etmoqda.


==Din==
== Din ==
[[File:Turkmen Ersari Carpet.jpg|thumb|Turkman Ersari gilami]]
[[File:Turkmen Ersari Carpet.jpg|thumb|Turkman Ersari gilami]]
Arablar kelguniga qadar turkmanlar [[Tangritanlik]], [[Zardushtiylik]], [[Buddizm]] dinlariga sig'inar edi. Milodiy 8-asrlardan boshlab turkmanlar [[Islom dini]]ni qabul qila boshladilar. Ayni paytda turkmanlar musulmonlikning [[Sunniylik]] mazhabidadir.
Arablar kelguniga qadar turkmanlar [[Tangritanlik]], [[Zardushtiylik]], [[Buddizm]] dinlariga sigʻinar edi. Milodiy 8-asrlardan boshlab turkmanlar [[Islom dini]]ni qabul qila boshladilar. Ayni paytda turkmanlar musulmonlikning [[Sunniylik]] mazhabidadir.


== Manbalar ==
== Manbalar ==

17-Sentyabr 2012, 04:57 dagi koʻrinishi

Turkman
[[Fayl:
A Turkman qizi turkmanlarning milliy kiyimida.|300px]]
Umumiy aholi soni

6.84 million (est.)

Katta aholiga ega mintaqalar
Turkmaniston Turkmenistan:
   3,631,000[1]

Eron Iran:
   1,100,000[2][3]
Afgʻoniston Afghanistan:
   932,000[4]
Pokiston Pakistan:
   60,000 [5]
Rossiya Russia:
   33,000[6]
Turkiya Turkey:
   2,034[7]
Birlashgan Qirollik United Kingdom:
   300[8]

Tillar
Turkmancha
Dinlar
Sunniy Islom.
Qarindosh etnik guruhlar
Turkiy xalqlar

Turkmanlar (turkm. Türkmenler) — Turkiy millat. Turkman tilida gapirishadi. Asosiy xalqi Islom diniga eʼtiqod qiladi. Turkmanlarning bir qismi Eron, Afgʻoniston va Rossiyada istiqomat qilishadi. Boshqa turkiy xalqlar qardosh xalqlar hisoblanishadi. Eng yaqinlari turklar va ozarbayjonlar. Asosiy mashgʻuloti koʻchmanchi chorvachilikdir. Turkmanlar dunyoga oʻzlarining otlari bilan juda mashhurdirlar, ayniqsa axaltekin otlari.

Tarix

Turkman kishisi milliy turkman kiyimida 1905—1915.

Tili

Turkman tili (turkmancha) Oltoy tillar oilasining Turkiy tillar boʻlimi Oʻgʻuz guruxiga mansubdir. Turkmanchaning Arab imlosidagi, Lotin imlosidagi va Kirill imlosidagi yozuvlarini uchratish mumkin. Mustaqillikdan soʻng hukumat Kirill alifbosidan Lotin alifbosiga oʻtishga qaror berdi va ayni paytda bu davom etmoqda.

Din

Turkman Ersari gilami

Arablar kelguniga qadar turkmanlar Tangritanlik, Zardushtiylik, Buddizm dinlariga sigʻinar edi. Milodiy 8-asrlardan boshlab turkmanlar Islom dinini qabul qila boshladilar. Ayni paytda turkmanlar musulmonlikning Sunniylik mazhabidadir.

Manbalar

  1. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html#People CIA World Factbook Turkmenistan
  2. ↑ CIA World Factbook Iran
  3. ↑ Ethnologue Turkmen A language of Iran
  4. ↑ CIA World Factbook Afghanistan
  5. ↑ UNHCR: Census of Afghans in Pakistan
  6. ↑ 2002 Russian census
  7. ↑ [1]
  8. ↑ „Country-of-birth database“. Organisation for Economic Co-operation and Development. Qaraldi: 2008-yil 21-sentyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Turkmanlar&oldid=689211" dan olindi