Martyanov, Nikolay Nikolaevich
Nikolay Nikolaevich Martyanov (inglizcha: Nicholas Nicholas Martianoff; 1893-yilning 31-avgust Minusinskda tugʻilgan[1].
| Martyanov, Nikolay Nikolaevich | |
|---|---|
| Tavalludi |
1893-yil 31-avgust Minusinsk |
| Vafoti |
1984-yil 15-fevral New-York |
| Fuqaroligi | Rossiya Imperiyasi va AQSh |
| Kasbi | Jurnalist, noshir |
| Partiyasi | Sotsialistik inqilobiy partiya a'zosi |
| Unvoni | Avliyo Georgiy ritsari |
| Otasi | Nikolay Mikhailovich Martyanov |
1984-yil 15-fevral, New-Yorkda vafot etgan. U Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi rus diasporasining jurnalisti hamda noshiri boʻlib ishlagan. Avliyo Georgiy ritsar unvoni sohibi, Birinchi jahon urushi va fuqarolar urushi qatnashchisi. Sotsialistik inqilobiy partiya aʼzosi, V.VA. Leninni oʻldirish boʻyicha fitna ishtirokchisi. Minusinsk oʻlkashunoslik muzeyi asoschisi N. M. Martyanovaning oʻgʻli.
Biografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Dastlabki yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nikolay Martyanov 1893 -yil 31-avgustda Rossiya imperiyasining Yenisey gubernatorligining Minusinsk shahrida tugʻilgan. Uning otasi, farmatsevt Nikolay Mixaylovich Martyanov Minusinsk oʻlkashunoslik muzeyining asoschisi sifatida tanilgan. 1906-yilda Krasnoyarsk gimnaziyasining uchinchi sinfiga oʻqishga kirdi. 1913-yilda gimnaziyani tugatib, Moskva universitetining tarix-filologiya fakultetiga oʻqishga kirdi[1]. U A. F. Kerenskiy bilan tanish boʻlgan va uning taʼsiri ostida Sotsialistik inqilobiy partiya[2] safiga qoʻshilgan.
Birinchi jahon urushida qatnashish
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ikkinchi kurs talabasi sifatida, Birinchi jahon urushi boshlanganidan keyin, Nikolay Martyanov sinfdoshi Sergey Shlixter bilan birgalikda davlat aʼzosi tomonidan Moskvada tashkil etilgan Birinchi Sibir tibbiy va oziq-ovqat ilgʻor otryadiga ixtiyoriy ravishda oʻzi xohlab oʻqishga kirdi. Duma N. V. Nekrasov. Sanitariyani oʻrganish uchun u S. M. Rudnevning jarrohlik shifoxonasida bir oyga yaqin ishladi[3].
1914-yil 28-noyabrda(11-dekabr) Birinchi Sibir otryadi bilan birga Radom guberniyasining Opochno shahriga keldi va „B“ boʻlimiga tayinlandi.[3] 1915-yilning aprel oyining oxirida N. V. Nekrasovning talabiga binoan otryad Galisiyaga koʻchirildi. Dunaets daryosidagi jangda Nikolay Martyanov yaradorlarga yordam berdi, biroq tez orada rus armiyasi boʻlinmalari bilan birga orqaga chekindi.[3] May oyida u bezgak bilan kasallangan va bir necha hafta davomida taʼtilga uyga ketgan. Iyun oxiri — iyul oyi boshida u „B“ reysiga qaytdi.[3]
1915-yil 20-sentabrda (3-oktabr) otryad Minskdan 100 mil uzoqlikda joylashganida, Nikolay Martyanov Sergey Shlixter va yana bir oʻrtogʻi bilan sulh sifatida u yerda yotgan yaradorlarni olib ketish uchun dushman xandoniga yoʻl oldi. Muvaffaqiyatsiz hujumdan 3 kun oʻtgach. Nemislar parlamentariylarga mehr bilan munosabatda bo‘lib, yaradorlarni evakuatsiya qilishga xalaqit bermadi.[3]
Talabalarni harbiy xizmatga chaqirishning kutilayotgan boshlanishi munosabati bilan Nikolay Martyanov 1915-yil noyabr oyi boshida Aleksandr harbiy maktabiga kirish uchun ariza berish uchun Moskvaga joʻnadi. Lekin u yurak xastaligi tufayli harbiy xizmatdan boʻshatilganligi sababli maktabga kira olmadi[3].
Frontda pozitsion urush boʻlganligi va parvozda kam ish boʻlganligi sababli, Nikolay Martyanov va Sergey Shlixter Zemgorga ishonib topshirildi, shundan keyin ular Aleksandrovsk portiga (hozirgi Polyarniy, Murmansk viloyati) joʻnatildi, u yerda ularning vazifalari ham bor edi. Amerikadan olingan tovarlarni joʻnatish[3]. Men Arxangelskda bir yarim oyga yaqin boʻldim[1]. 1916-yil mart oyining oxirida u Bellavengur muzqaymoq kemasida Aleksandrovsk portiga bordi[3]. U yerda u portda ishladi. Aprel oyining oxirida Arxangelskga qaytib keldi[1].
1916-yil may oyida Nikolay Martyanov hamda Sergey Shlixter 266-Porechenskiy piyoda polkining piyoda skautlari jamoasiga koʻngilli boʻlishdi[3]. 20-iyun, 266-chi Porechenskiy polki Baranovichi yaqinida joylashganida, rus armiyasi butun front boʻylab hujum boshladi[3] (Brusilovskiy yutugʻi)[1]. 20-iyun kuni boʻlib oʻtgan jangda Nikolay Martyanov qoʻlidan yaralanganiga qaramasdan, hushini yoʻqotguncha kompaniyani hujumga boshqargan. Bu jang uchun u 4-darajali Sent-Jorj xochi bilan taqdirlangan[1].
Yaralanganidan soʻng u davolanish uchun Minskda edi. 1916-yil kuzida u Yaltada Umumjahon yordam jamiyatining askarlar sanatoriyasida qoldi. 10 (23)-may 1917-yilda Minusinskdagi shifokorlar komissiyasi uni harbiy xizmatga yaroqsiz deb topdi. 8(21)-iyul 1917-yilda u Moskva universiteti rektoriga uni harbiy xizmatdan boʻshatilgan Avliyo Georgiy kavaleri jarohat tufayli xizmat koʻrsatish sifatida maʼruzalarni tinglash uchun toʻlovdan ozod qilib, uni yuridik fakultetga talaba sifatida qabul qilish toʻgʻrisida ariza bilan murojaat qildi[1].
Leninga suiqasd uyushtirishda ishtirok etish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oktyabr inqilobidan keyin Nikolay Martyanov V. I. Leninni oʻldirish fitnasiga qoʻshildi. Fitnachilar 1917-yil 24-dekabrda Lenin N. K. Krupskaya hamdaM. I. Ulyanovalar bilan birgalikda „Xalila“ sanatoriysiga dam olish maqsadida kelganidan xabar topdilar. Lenin sanatoriyda boʻlganida, u yerga oldindan ikkita revolver va granata etkazib berildi. Nikolay Martyanov va Sergey Tyagunovlar suiqasd uyushtirishi kerak edi. Lekin urinish amalga oshmadi, chunki ular sanatoriyga 28-dekabrda, Lenin ketganidan 2 soat oʻtgach kelishgan.
1-yanvar kuni Petrogradda boshqa jinoyatchilar tomonidan Leninning hayotiga suiqasd qilindi. Uning mashinasi Fontanka daryosi boʻylab Simeonovskiy koʻprigida oʻqqa tutildi, lekin Lenin jarohat olmadi. 1918-yil yanvar oyining oʻrtalarida askar N. Ya. Spiridonov M. D. Bonch-Bruevichning qabuliga kelib, u „Avliyo Georgiy Kavalerlar ittifoqi“ fitnasida qatnashganligini aytdi va ov qilish va qoʻlga olish vazifasini oldi. Leninni tiriklayin. Spiridonovning koʻrsatmasi tufayli 22-yanvarga oʻtar kechasi Cheka fitnachilarni, jumladan Nikolay Martyanovni[4] hibsga oldi. Hibsga olinganlar yanvar oyidagi suiqasd uyushtirganliklariga iqror bo‘lib, qilgan harakatlaridan pushaymon bo‘lishdi. M. D. Bonch-Bruevichning xotiralariga koʻra , 1918-yil 18-fevralda Germaniyaning hujumi haqida bilib, fitnachilar harbiy harakatlarda qatnashish istagini bildirishgan. Leninning buyrugʻi bilan ular frontga joʻnatildi va ish boʻyicha tergov toʻxtatildi. Tez orada Germaniyaning hujumi toʻxtadi va Brest-Litovsk shartnomasi imzolandi[4].
Emigratsiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nikolay Martyanovning 1918 hamda 1919-yillardagi faoliyati haqidagi maʼlumotlar qarama-qarshidir. „Shimoliy Amerikadagi ruslar“ biografik lugʻati muallifi E. A. Aleksandrovning soʻzlariga qaraganda, u Rossiyaning janubiga qochib, u yerda Oq armiyaga qoʻshilgan. Yana ishonchli versiyaga koʻra, Nikolay Martyanov fuqarolar urushida xalq armiyasi, soʻngesa Chexoslovakiya korpusi tarkibida qatnashgan[1].
Nikolay Martyanov Chexoslovakiya korpusi bilan birgalikda Evropaga suzib ketdi hamda Chexoslovakiyada joylashdi. 1919-yildan 1921-yilgacha 3 semestr davomida u Charlz universitetida koʻngilli sifatida darslarda qatnashdi. 1920-yilda maxsus topshiriqlar boʻyicha maʼmuriy markazning aʼzosi, taftish komissiyasi xodimi boʻlib ishlagan. 1921-yilda Parijda tashabbuskor guruh aʼzosi, 1921-yil dekabrdan „Rossiya irodasi“ muhojir gazetasining xodimi. Konsullikdagi diplomatik xodimlar kurslarini tamomlagan. 1921-yil yanvar hamda 1922-yil yanvar oylarida Parijda boʻlib oʻtgan Butunrossiya Taʼsis majlisining sobiq aʼzolarining yigʻilishlarida texnik xodim shu qatorda xavfsizlik xodimi sifatida ham qatnashdi. 1922-yil boshida u vaqtincha Germaniyaga koʻchib oʻtdi. 1922-yilning 14-aprelidan to 1922-yil oxirigacha Berlinda nashr etilgan „Rossiya ovozi“ muhojir gazetasining bosh muharriri[1] edi. U Berlinda nashr etilgan 1922-yil 19-maydagi „Inqilobiy Rossiya“ jurnalining muharriri edi[1].
Keyin Martyanov AQShga joʻnadi. 1923-yil 3-oktyabrda Nyu-Yorkka keldi. 1925-yilda Konnektikutda yoʻl boʻyidagi kafega egalik qilgan. 1927-yilda Kolumbiya universiteti biznes maktabiga oʻqishga kirdi. Uni 1929-yilda biznes boshqaruvi boʻyicha Master of Science[en] ega boʻldi. Universitetni tugatgach, u New Yorkda nashr etiladigan muhojirlarning „New Russian Word“ gazetasiga ishga oʻrnashdi. Uning noshiri Viktor Shimkin Nikolay Martyanovni eng yaqin yordamchisiga aylantirdi. Bunga parallel ravishda u rus tilida muhojirlar uchun moʻljallangan kitoblarni nashr etish va sotishni boshladi. 1931-yilda u oʻzining birinchi stol taqvimini yaratdi. 1932-yilda u 100 dan ziyod fotosuratlarni oʻz ichiga olgan „Amerikadagi rus rassomlari“ ingliz tilidagi albomini chop etdi[2]. 1938-yilda AQSh fuqaroligini oldi[1]. AQShda yashab, u A. F. Kerenskiy bilan aloqada boʻlgan. 1943-yilda Nikolay Martyanov nashriyoti rus diasporasida juda muvaffaqiyatli boʻlgan yillik jadval hamda yirtiq kalendarlarni ishlab chiqarishni boshladi. Yirtilgan kalendarlar 10 000 nusxada nashr etilgan — emigrant standartlari boʻyicha juda katta[2]. 1945-yilda Nikolay Martyanov nashriyoti oq va qora otkritkalarni ishlab chiqara boshladi. 1946-yilda birinchi rangli otkritkalar nashr etildi. 1949-yilda nashriyot xromolitografiya texnikasidan foydalangan holda tayyorlangan otkritkalarni chiqara boshladi. Pochta kartalarining har biri 3000 nusxada chop etilgan[2].
1970-yillarning soʻngida u „Novoe Russkoe slovo“ gazetasidagi ishini tark etdi, lekin umrining soʻngiga qadar nashriyot bilan shugʻullandi. Manxettenda yashagan. U 1984-yil 15-fevralda New-Yorkdagi Mount Sinay kasalxonasida yurak yetishmovchiligidan vafot etdi. Martyanovning oʻlimidan soʻng ham bir necha oʻn yillar davomida uning nomi bilan otkritkalar va yirtiq kalendarlar chiqarila boshlandi[1][2].
Bir oila
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qoʻshma Shtatlarda u maktab oʻqituvchisi Jeyn Xyustonga uylandi. Ularning 2 farzandi bor edi: oʻgʻli Nikolay va qizi Nina[2].
Mukofotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Eslatmalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Izohlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tibbiyot xodimlarining maxsus shtatiga ega boʻlgan va oldingi pozitsiyalarga yaqin joyda ishlaydigan otryadning kiyinish stantsiyasi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Adabiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Timofeev A. N., Rubtsov S. N. Martyanov — Brusilovning yutugʻining oddiy ishtirokchisi (tarjimai holni qayta tiklash) // Urush va shaxsiyat: urushlar tarixidagi shaxsning roli va oʻrni: Butunrossiya materiallari (xalqaro ishtirok bilan).) Brusilovskiy yutugʻining 100 yilligiga bagʻishlangan ilmiy konferentsiya (Novosibirsk, 2016 yil 12-13 may) / Ed. V. I. Bayandina va A. V. Zaporojchenko. — Novosibirsk: NGPU nashriyoti, 2016. — S. 24-28.
- Shlikhter S. A. Hayot ostonasida: (tibbiyot talabasining xatlari va kundaligidan). — Krasnoyarsk, 1917 yil.
- Jupp M. E. N. N. Martyanov — chet elda rus otkritkalarini nashr etuvchi // otkritka ixlosmandlari jurnali (Juk). — 2011. — No 2. — S. 44-45.