Marietta Chudakova
| Marietta Chudakova | |
|---|---|
.jpg) | |
| Tavalludi |
20-noyabr 1937-yil Moskva, SSSR |
| Vafoti |
20-noyabr 2021-yil (84 yoshda) Moskva, SSSR |
| Fuqaroligi |
 Sovet Ittifoqi→ Rossiya |
| Kasbi | yozuvchi, adabiyot tarixchisi, adabiy tanqidchi, universitet oʻqituvchisi, adabiyotshunos |
| Sohasi | adabiyotshunoslik |
| Ish joylari | A. M. Gorkiy nomidagi Adabiyot instituti |
| Taʼlimi | Moskva davlat universitetining filologiya fakulteti |
| Ilmiy darajasi | Filologiya fanlari doktori |
Marietta Omarovna Chudakova (qizlik familiyasi – Xan-Magomedova; 1937 yil 2 yanvar – Moskva – 2021-yil 20 noyabr) – sovet-rus adabiyotshunosi, matnshunos, filologiya fanlari doktori. Yozuvchi va memuarchi, jamoat arbobi, oʻqituvchi[1] sifatida ham tanilgan.
Biografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Marietta Chudakova oiladagi toʻrtinchi farzand. Otasi muhandis Omar Kurbanovich Xan-Magomedov, tabasaran, Timiryazev qishloq xoʻjaligi akademiyasining bitiruvchisi. Onasi – Klavdiya Vasilevna Maxova, Suzdal tumani Vishenki qishlogʻida tugʻilgan, maktabgacha taʼlim muassasasi oʻqituvchisi, farzand tarbiyalash haqida „Prosto schaste“ kitobini yozgan. Chudakovaning ukalari – Jan-Bulat (1925—1983), Selim (1928—2011); opa-singillari – Bela va Inna. Selim Xon-Magomedov keyinchalik mashhur meʼmor va meʼmoriy tarixchiga aylangan; Inna Mishina – 2007-yildan 2012-yilgacha Moskva Bulgakov muzeyi direktori.
Chudakova Moskvadagi 367-sonli maktabni, keyin 1959-yilda Moskva davlat universitetining filologiya fakultetini tamomlagan. 1958-yilda nashr etilgan. 1959—1961-yillarda Moskva maktablaridan birida rus tili va adabiyotidan dars bergan. 1964-yilda aspiranturani tugatgach, „Tvorchestvo Effendi Kapiyev“[2] mavzusida filologiya fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan.
1965—1984-yillarda Lenin nomidagi SSSR Davlat kutubxonasining qoʻlyozmalar boʻlimida ishlagan. Moskva komsomol mukofoti laureati (1969). 1970-yildan – SSSR Yozuvchilar uyushmasi aʼzosi. 1980-yilda filologiya fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun „Pechatnaya kniga i rukopis: vzaimodeystvie v protsesse sozdaniya i funksionirovaniya (Na materiale xudojestvennoy prozi i nauki o literature 1920—1930-x godov)“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qiladi[3].
1985-yildan M. Gorkiy nomidagi Adabiyot instituti zamonaviy rus adabiyoti kafedrasida dars bera boshlagan. 1988-yildan Amerika va Yevropaning bir qancha universitetlarida faxriy professor sifatida dars bergan. 1991-yildan – Yevropa akademiyasining aʼzosi.
Koronavirus infeksiyasi sabab 2021-yil 20-noyabrda 85 yoshida vafot etgan[4].
Vidolashuv va dafn marosimi 26-noyabr kuni Sofiya cherkovida boʻlib oʻtgan. Vostryakovskiy qabristonida (77-hudud) erining yoniga dafn etilgan[5][6].
Oila[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eri – Aleksandr Pavlovich Chudakov (1938—2005), adabiyotshunos va yozuvchi.
Birodar – Selim Omarovich Xan-Magomedov (1928—2011) sanʼatshunos, rus avangard arxitekturasi va Dogʻiston xalqlari meʼmorchiligi tadqiqotchisi. Rossiya Federatsiyasining xizmat koʻrsatgan meʼmori.
Mariya ismli qizi bor[7].
Ijtimoiy faoliyat[tahrir | manbasini tahrirlash]
M. S. Gorbachyov islohotlari yillarida Chudakova sovet tuzumini tanqid qilgan. 1993-yil avgust oyida 36 nafar yozuvchilar guruhi orasida Oliy Kengashga muddatidan oldin saylov oʻtkazish talabi bilan murojaatnoma imzolagan[8]. 15 sentyabr B. N. Yeltsin maktub mualliflarini dachaga taklif qilgan. Uchrashuvdan soʻng Chudakova shunday deb yozgan edi: „Yutilish kerak!.. Kuch demokratiyaga zid emas – faqat zoʻravonlik unga zid…“[9][10].
1993-yil oktyabr oyida Chudakova Oliy Kengashning tarqatilishini qoʻllab-quvvatlash uchun „Pismo sorok dvux“ ni imzolagan[11].
1994—2000-yillarda Prezident kengashining (Rossiya Federatsiyasi Prezidenti huzuridagi maslahat organi) aʼzosi boʻlib ishlagan, shuningdek, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti huzuridagi Afv etish boʻyicha komissiyaning aʼzosi boʻlgan[11].
2002-yilda Madaniyat tiklanishi va rivojlanishini qoʻllab-quvvatlash mintaqaviy jamoat fondi – M. A. Bulgakov jamgʻarmasining hammuassisi va bir muddat unga rahbarlik qilgan[11].
2006-yilda „qaynoq nuqtalar“ faxriylari va ziyolilar vakillarini birlashtirgan „VINT“ jamoat tashkilotiga asos solgan. Shu bilan birga, madaniy, maʼrifiy va ijtimoiy maqsadlarda Rossiya boʻylab bir necha bor sayohat qilgan – maʼruzalar oʻqib, viloyat shaharlarida kutubxonalarni yangi kitoblar bilan taʼminlagan[12].
2007-yilda Davlat Dumasiga boʻlib oʻtgan saylovlarda SPS partiyasining eng yaxshi uchta nomzodidan biri boʻlgan[13].
2008-yilda „Pravoye delo“ partiyasi Oliy Kengashiga qoʻshilgan[14].
2010-yilda „Putin doljen uyti“ murojaatini imzolagan[15].
Ukrainani qoʻllab-quvvatlash uchun Rossiyada yozilgan barcha ochiq xatlarni imzolagan[16]. Xususan, 2014-yil mart oyida „Mi s Vami!“ maktubiga imzo chekkan. Kino Ittifoqi Ukraina Yeromaydonini qoʻllab-quvvatlagan[17].
Ilmiy faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
XX asr adabiyoti tarixi, filologiya fani va adabiyotshunoslik tarixi yoʻnalishlarida 200 dan ortiq ilmiy ishlar va maqolalar muallifi. Chudakovaning asosiy ilmiy qiziqishlari sovet davri rus adabiyoti tarixi (xususan , M. A. Bulgakov, E. Zamyatin, M. Zoshchenko, M. Kozyrev asarlari), poetika, rus filologiyasi tarixi, arxivshunoslik (arxiv ishi va uning tarixi), matnshunoslik [18] .
U Butunrossiya Bulgakov jamgʻarmasining raisi, shuningdek , Tynyanov toʻplamlarining ijrochi muharriri edi.
1980-yillarning oxiridan boshlab, u tarixiy va adabiy ish bilan bir qatorda, rus voqeligining dolzarb siyosiy va ijtimoiy muammolari haqida koʻp yozgan.
Asosiy ishlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Эффенди Капиев, ЖЗЛ. М.: Молодая гвардия, 1970. [19]
- Мастерство Юрия Олеши . М.: Наука, 1972.
- Беседы об архивах . М.: Молодая гвардия, 1975.
- Поэтика Михаила Зощенко . М.: Наука, 1979.
- Беседы об архивах, 2-е, испр. , М.: Молодая гвардия, 1980.
- Рукопись и книга. Рассказ об архивоведении, текстологии, хранилищах рукописей писателей. М.: Просвещение, 1986.
- „«Они питали мою музу…»: книги в жизни и творчестве писателей“,«И книги, книги…» : О М. А. Булгакове. М.: Книга, 1986 — 219—247 bet.
- Жизнеописание Михаила Булгакова. М.: Книга, 1988.
- Жизнеописание Михаила Булгакова, 2-е изд., доп , М.: Книга, 1988.
- Избранные работы. Т. 1. Литература советского прошлого . М.: Языки славянской культуры, 2001.
- Новые работы. 2003—2006 . М.: Время, 2007.
- Литература в школе: читаем или проходим? . М.: Время, 2013.
- Нехорошая лестница. М.: Государственный музей М. А. Булгакова, 2009.
- Булгаков и Пастернак . М.: Государственный музей М. А. Булгакова, 2010.
- О "ЗАКАТНОМ РОМАНЕ" МИХАИЛА БУЛГАКОВА. М: Эксмо, 2019. ISBN 978-5-699-96576-2.
Ilmiy ishlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Мирные досуги инспектора Крафта. Рассказы. М.: ОГИ, 2005.
- Дела и ужасы Жени Осинкиной. Путешествие в трёх томах, а также последующие необычные, ужасные и счастливые истории, случившиеся с ней самой и её друзьями. М.: Время, 2007. ISBN 978-5-9691-0239-2.
- Дела и ужасы Жени Осинкиной. Путешествие в трёх томах, а также последующие необычные, ужасные и счастливые истории, случившиеся с ней самой и её друзьями. М.: Время, 2005—2007.
- Дела и ужасы Жени Осинкиной. Путешествие в трёх томах, а также последующие необычные, ужасные и счастливые истории, случившиеся с ней самой и её друзьями. М.: Время, 2005—2007.
- Не для взрослых. Время читать! Полка первая. М.: Время, 2009. ISBN 978-5-9691-0462-4.
- Не для взрослых. Время читать! Полка вторая. М.: Время, 2009. ISBN 978-5-9691-0463-1.
- Не для взрослых. Время читать! Полка третья. М.: Время, 2011. ISBN 978-5-9691-0700-7.
- Егор: Биографический роман. Книжка для смышлёных людей от десяти до шестнадцати лет. М.: Время, 2012. ISBN 978-5-9691-0761-8.
- Рассказы про Россию: 1861-1922. М: Время, 2020. ISBN ISBN 978-5-9691-1930-7.
- Хочешь научиться думать?. М: Время, 2022. ISBN ISBN 978-5-9691-1.
Sanʼat asarlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mukofotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Moskva komsomol mukofoti (1969)
- Rossiya Federatsiyasi Prezidentining minnatdorchiligi – „Rossiya Federatsiyasi Prezidentining afv etish masalalari boʻyicha faoliyatini taʼminlashga va oʻlimga hukm qilinganlarning barchasini afv etish ishlarini yakunlash qoʻshgan katta hissasi uchun“ (1999)[11].
- Rossiya Federatsiyasi Prezidentining minnatdorchiligi (2002-yil 7-yanvar) – „Rossiya Federatsiyasi Prezidenti huzuridagi Afv etish boʻyicha komissiya ishidagi faol ishtiroki uchun“[20]
- „Nezavisimaya Gazeta“ mukofoti „NonkonformizmSudba“ nominatsiyasida (2017)
- „Prosvetitel“ mukofotining „TeenTalk“ maxsus nominatsiyasi – bolalar va oʻsmirlar uchun koʻp yillik taʼlim faoliyati uchun („Rasskazi pro Rossiyu 1861—1922: knijka dlya chteniya“ kitobi uchun (2021)[21]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Литературовед, публицист, общественный деятель“. 2021-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-may.
- ↑ „Чудакова, Мариэтта Омаровна - Творчество Эффенди Капиева : диссертация ... кандидата филологических наук : 10.00.00 - Search RSL“ (ru-RU). search.rsl.ru. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
- ↑ „Чудакова, Мариэтта Омаровна - Печатная книга и рукопись: взаимодействие в процессе создания и функционирования [Текст : (На материале худож. прозы и науки о лит. 1920-х - 1930-х гг.) : Автореф. дис. на соиск. учен. степ. д-ра филол. наук : (05.25.04) - Search RSL“] (ru-RU). search.rsl.ru. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
- ↑ „Чудакова Мариэтта Омаровна - Биография“. www.biografija.ru. 2023-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
- ↑ „Чудакова Мариэтта Омаровна | Filologicheskiy nekropol“ (ru-RU) (2021-yil 26-noyabr). 2023-yil 10-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-dekabr.
- ↑ „ЧУДАКОВА Мариэтта Омаровна (1937 – 2021)“ (ru). moscow-tombs.ru. 2022-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-iyun.
- ↑ „Чудакова Мариэтта Омаровна - Биография“. www.biografija.ru. 2023-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
- ↑ Moskva. Osen-93: Xronika protivostoyaniya. – M.: Respublika, 1994. – S. 6.
- ↑ Shoxina V. Prezident i intelligensiya ( at www.ng.ru Error: unknown archive URL 20211107064119 sanasida arxivlangan) // Независимая газета. – 6 yanvarya 2000.
- ↑ Shoxina V. Na vsex parax cherez boloto ( at www.ng.ru Error: unknown archive URL 20211107142425 sanasida arxivlangan) // Независимая газета. – 27 oktyabrya 2000.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 „Биография литературоведа и критика Мариэтты Чудаковой - ТАСС“. TACC. 2022-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-noyabr.
- ↑ M. O. Chudakova v Lentapedii ( at www.lenta.ru Error: unknown archive URL 20211105115614 sanasida arxivlangan).
- ↑ Sʼezd SPS utverdil federalnuyu „troyku“ ( at lenta.ru Error: unknown archive URL 20211124211359 sanasida arxivlangan).
- ↑ „О партии "Правое дело"“ (2009-yil 2-aprel). 2009-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Умерла литературовед и общественный деятель Мариэтта Чудакова“. Настоящее время (2021-yil 21-noyabr). 2022-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Мастер и Мариэтта. Как знаменитый учёный помогает российским детям любить Украину“. Фокус (2016-yil 19-may). 2022-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Мы с вами!“. kinosoyuz.com (2014-yil 8-mart). 2017-yil 21-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
- ↑ „Краткая биография“. 2021-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-may.
- ↑ „РГБ. Каталожная карточка: Чудакова, Мариэтта Омаровна - Эффенди Капиев“.
- ↑ „Распоряжение Президента Российской Федерации от 7 января 2002 года № 4-рп «О поощрении»“. 2018-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-dekabr.
- ↑ „Премия «Просветитель»“. www.livelib.ru. Qaraldi: 2024-yil 12-mart.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- История литературы. Поэтика. Кино. Сборник в честь Мариэтты Омаровны Чудаковой, 2012. (Novie materiali i issledovaniya po istorii russkoy kulturi. Vip. 9). – Bez ukaz. tiraja.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Grani.ru veb-saytidagi nashrlar
- Marietta Chudakova Grani-TV veb-saytida
- Chudakova, Marietta Omarovna
- Rossiya jurnalidagi nashrlar
- Buning iloji yoʻq: Ittifoqning parchalanishiga dissidentlar hissa qoʻshganmi? //" Moskva aks-sadosi "
- Vladimir Paperniy bilan intervyu Arxivnaya kopiya -da
- Marietta Chudakova „Skandal maktabi“ filmida
- Marietta Omarovna Chudakova
- „Мариэтта Чудакова в программе "Культ личности". Ведущий — Леонид Велехов“. Радио «Свобода» (2015-yil 27-iyun). Qaraldi: 2015-yil 28-iyun.