Kurkumin

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Kurkumin - Curcuma longa turidagi o'simliklar tomonidan ishlab chiqarilgan yorqin sariq rangli kimyoviy modda. Bu zanjabil oilasiga mansub Zingiberaceae zerdeçalining ( Curcuma longa ) asosiy kurkuminoididir . U biologik faol qo'shimcha, o'simlik qo'shimchasi, kosmetika tarkibiy qismi, oziq-ovqat xid beruvchisi va oziq-ovqat bo'yoqlari sifatida sotiladi.[1]

Kimyoviy jihatdan, kurkumin sariq rangi uchun mas'ul bo'lgan fenolik pigmentlar bo'lgan kurkuminoidlar guruhiga mansub diarilheptanoiddir .

Laboratoriya va klinik tadqiqotlar kurkumin uchun hech qanday tibbiy foydalanishni tasdiqlamagan bo'lsada xalq tabobatida u qadim zamonlardan beri ishlatilinib keliniladi. Dori vositalarini ishlab chiqish uchun foydali emas deb topilgan, bunga sabab uning kimyoviy jihatdan noturg'unligidir.[2]

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kurkumin nomi 1815 yilda Anri Ogyust Vogel va Per Jozef Pelletier zarchava ildizpoyalaridan birinchi bo'lib "sariq rang beruvchi modda" ning ajratilishi haqida xabar berganlarida nomlangan.. Keyinchalik, u qatron va zarchava moyi aralashmasi ekanligi aniqlandi. 1910 yilda Milobedzka va Lampe kurkuminning kimyoviy tuzilishini diferuloilmetanga o'xshashligini xabar qildilar. Keyinchalik 1913 yilda xuddi shu guruh birikma kimyoviy sintezini amalga oshirdi.

Ishlatilinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kurkumin kukuni

Eng keng tarqalgan dieta qo'shimchalarining tarkibiy qismi sifatida, kosmetikada qo'llaniladi. Janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyodagi zarchava xushbo'y ichimliklar kabi oziq-ovqatlar uchun xushbo'y hid sifatida,[1] va kori kukunlari, xantal, sariyog'lar kabi oziq-ovqat uchun rang berish va pishloqlar ishlab chiqarishda ishlatilinadi. Tayyorlangan ovqatlarda to'q sariq-sariq rang berish uchun oziq-ovqat qo'shimchasi sifatida tasdiqlangan. Uning E raqami Evropa Ittifoqida E 100. Shuningdek, u AQShda oziq-ovqat bo'yoqlari sifatida foydalanish uchun AQShda FDA tomonidan tasdiqlangan.[3]

Kimyo[tahrir | manbasini tahrirlash]

A bright red substance in a small glass flask, held by gloved fingers
Kurkumin fosfolipid plyonkasi bilan elektrostatik ta'sir o'tkazganda yorqin qizil rangga ega bo'ladi.

Kurkumin ettita uglerod bog'lovchisini va uchta asosiy funktsional guruhni o'z ichiga oladi: bular

a,b-to'yinmagan b-diketon qismi

va aromatik O-metoksi-fenol guruhi.[4]

Fenollar bo'lgan aromatik halqa tizimlari ikkita a,b-to'yinmagan karbonil guruhi bilan bog'langan. Bu organik erituvchilarda enol shaklida va suvda keto shaklida mavjud bo'lgan diketon tautomeridir. Diketonlar barqaror enollarni hosil qiladi va enolatlar hosil qilish uchun osongina deprotonlanadi; a,b-to'yinmagan karbonil guruhi Mayklning yaxshi qabul qiluvchisi bo'lib, nukleofil qo'shilishdan o'tadi.  Hidrofobik tabiati tufayli curcumin suvda yomon eriydi. Biroq, u organik erituvchilarda oson eriydi.

Kurkumin bor uchun kompleksometrik ko'rsatkich sifatida ishlatiladi. U borik kislotasi bilan reaksiyaga kirishib, qizil rangli birikma, rozosiyanin hosil qiladi.Andoza:Annotated image 4

Farmakologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kurkumin ultrabinafsha nurlari ostida yashil flyuroessensiya beradi

Dori-darmonlarni aniqlash bo'yicha ko'plab tahlillarda ijobiy natijalarni ko'rsatadigan kurkumin chalg'ituvchi sifatida qabul qilinadi. Bu haddan tashqari eksperimental e'tiborni o'ziga jalb qiladi, ammo yashovchan terapevtik yoki dori vositasi sifatida rivojlantirishning imkoni yo'q,[2][5] shunga qaramay EF-24 kabi kurkuminning ba'zi hosilalari ustida keng ko'lamli tadqiqotlar olib borilgan.[6]

Kurkumin yoki uning analoglarining bioaktivligini cheklovchi omillarga kimyoviy beqarorlik, suvda erimasligi, kuchli va selektiv maqsadli faollikning yo'qligi, past biosamaradorlik, cheklangan to'qimalarning tarqalishi va uning keng metabolizm kiradi.[2] Kurkumin oshqozon-ichak traktidan juda oz miqdorda chiqariladi va ko'p qismi o'zgarmagan holda najas bilan chiqariladi.[7] Agar curcumin plazmaga oqilona miqdorda kirsa, toksiklik xavfi yuqori bo'ladi, chunki u hERG, sitoxrom P450s va glutation S-transferaza kabi muxim oqsillar bilan bog'lanadi.[2]

Tadqiqot firibgarligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bharat Aggarval Texas universiteti MD Anderson saraton markazida saraton kasalligi bo'yicha tadqiqotchi bo'lib, 2021 yil Iyul oyida uning tadqiqot firibgarligi uchun qaytarib olingan 29 ta maqolasi bor edi.[8][9][10] Aggarvalning tadqiqotlari o'tlar va ziravorlar, xususan, kurkuminning saratonga qarshi potentsial xususiyatlariga qaratilgan edi va 2016 yil mart oyida Xyuston yilnomasida chop etilgan maqolaga ko'ra uning ishlari "milliy ommaviy axborot vositalarining qiziqishini uyg'otdi va davom etayotgan klinik sinovlar uchun zamin yaratdi".[11][12][13] Aggarval 2004 yilda Shimoliy Karolinadagi Research Triangle Parkda joylashgan Curry Pharmaceuticals nomli kompaniyaga asos solgan bo'lib, u kurkuminning sintetik analoglari asosida dori-darmonlarni ishlab chiqishga intilgan.[12][14] SignPath Pharma, kurkuminning liposomal formulalarini ishlab chiqmoqchi bo'lgan kompaniya, 2013 yilda MD Anderson tomonidan ushbu yondashuv bilan bog'liq Aggarval tomonidan ixtiro qilingan uchta patentga litsenziyalangan[15]

Tabobat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kurkuminni terapiya sifatida ishlatish xavfsizligi yoki samaradorligi haqida hech qanday dalil yo'q bo'lsa-da,[2][5] ba'zi muqobil tibbiyot amaliyotchilari uni ko'plab kasalliklarni davolash uchun tomir ichiga yuborishadi.[16][17][18] 2017 yilda kurkumin yoki zarchava mahsulotlaridan ikkita jiddiy nojo'ya ta'sirlar qayd etilgan - biri kuchli allergik reaksiya va bitta o'lim[16] - bu kurkumin -polietilen glikol (PEG40) emulsiya mahsulotini naturopat tomonidan yuborish natijasida yuzaga kelgan.[18] Bitta davolash o'limga olib keladigan anafilaksiyaga olib keldi.[16][18]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „The State of the Curcumin Market“ (en-US). Natural Products Insider (2015-yil 28-dekabr). 2017-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-aprel.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 „The Essential Medicinal Chemistry of Curcumin“. Journal of Medicinal Chemistry. 60-jild, № 5. March 2017. 1620–1637-bet. doi:10.1021/acs.jmedchem.6b00975. PMC 5346970. PMID 28074653.

    See also: „Curcumin May (Not) Defy Science“. ACS Medicinal Chemistry Letters. 8-jild, № 5. May 2017. 467–470-bet. doi:10.1021/acsmedchemlett.7b00139. PMC 5430405. PMID 28523093.
  3. ↑ „CFR – Code of Federal Regulations Title 21“. www.accessdata.fda.gov.
  4. ↑ Farooqui, Tahira „Curcumin: Historical Background, Chemistry, Pharmacological Action, and Potential Therapeutic Value“,. Curcumin for Neurological and Psychiatric Disorders, 2019 — 23–44 bet. DOI:10.1016/B978-0-12-815461-8.00002-5. ISBN 978-0-12-815461-8. 
  5. ↑ 5,0 5,1 „Deceptive curcumin offers cautionary tale for chemists“. Nature. 541-jild, № 7636. January 2017. 144–145-bet. Bibcode:2017Natur.541..144B. doi:10.1038/541144a. PMID 28079090.
  6. ↑ He, Yonghan; Li, Wen; Hu, Guangrong; Sun, Hui; Kong, Qingpeng (11 December 2018). „Bioactivities of EF24, a Novel Curcumin Analog: A Review“. Frontiers in Oncology. 8-jild. 614-bet. doi:10.3389/fonc.2018.00614. PMC 6297553. PMID 30619754.
  7. ↑ „Curcumin uptake and metabolism“. BioFactors. 39-jild, № 1. 2013. 14–20-bet. doi:10.1002/biof.1042. PMID 22996406.
  8. ↑ „The Retraction Watch Leaderboard“. Retraction Watch (2015-yil 16-iyun). Qaraldi: 2021-yil 28-iyul.
  9. ↑ „M.D. Anderson professor under fraud probe“. Houston Chronicle (2012-yil 29-fevral). Qaraldi: 2016-yil 8-mart.
  10. ↑ „Caught Our Notice: Researcher who once threatened to sue Retraction Watch now up to 19 retractions“. Retraction Watch (2018-yil 10-aprel).
  11. ↑ „M.D. Anderson scientist, accused of manipulating data, retires“. Houston Chronicle (2016-yil 2-mart).
  12. ↑ 12,0 12,1 „Spice Healer“. Scientific American. 296-jild, № 2. February 2007. 66–69-bet. Bibcode:2007SciAm.296b..66S. doi:10.1038/scientificamerican0207-66. PMID 17367023.
  13. ↑ „In cancer fight, a spice brings hope to the table“. Houston Chronicle (2005-yil 11-iyul). Qaraldi: 2015-yil 24-mart.
  14. ↑ „From exotic spice to modern drug?“. Cell. 130-jild, № 5. September 2007. 765–768-bet. doi:10.1016/j.cell.2007.08.024. PMID 17803897.
  15. ↑ „Biotech startup raises $1M for lung cancer treatment using component of tumeric“. Med City News (2013-yil 26-mart).
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 „FDA investigates two serious adverse events associated with ImprimisRx's compounded curcumin emulsion product for injection“. Food and Drug Administration (2017-yil 4-avgust).
  17. ↑ „Naturopathic Doctors Look Bad After California Woman Dies From Turmeric Injection“. Forbes (2017-yil 27-mart). Qaraldi: 2017-yil 12-may.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 „Confirmed: Licensed Naturopathic Doctor Gave Lethal 'Turmeric' Injection“. Forbes (2017-yil 10-aprel). Qaraldi: 2017-yil 9-dekabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kurkumin&oldid=4209570" dan olindi